Paul Huybrechts pleit ervoor dat we de handen uit de mouwen steken

Economie op een hoop samen met astrologie?

Paul Huybrechts is publicist en voorzitter van de vereniging van Vlaamse beleggingsclubs VFB

'The dismal science', de nare, akelige, griezelige wetenschap. Die naam en reputatie kreeg het vakgebied van de economie mee van de 19de-eeuwse historicus Thomas Carlyle. Wat blijft er na het financieel-economische debacle nog over van de homo economicus? Belegginsexpert Paul Huybrechts benadrukt het belang van CQ: 'common sense' quotiënt.

Thomas Carlyle verwees met zijn 'dismal science' naar de 'economische' theorie van Thomas Malthus die met sterke statistieken voorspelde dat de voedselproductie in de wereld de menselijke reproductie nooit zou kunnen volgen. Er komen sneller monden bij dan broden en hongersnood is derhalve des mensens noodlot. Op het eerste gezicht valt er veel te zeggen voor het 'Malthus dismal theorem', hoewel ik moet vaststellen dat de wereldbevolking tijdens mijn leven al is verdubbeld (en tegen mijn tachtigste nog eens met 50% zal toenemen), de levensverwachting met 18,8 jaar is gestegen (en tegen mijn tachtigste nog eens met 9 jaar zal stijgen) en ik desalniettemin toch al 62 jaar weldoorvoed ben.

De economie staat er als wetenschappelijke discipline vandaag andermaal belabberd voor. Dat vermaledijd vakgebied bleek de jongste twee jaar maatschappelijk irrelevant, ja zelfs een pseudowetenschappelijke pandemie. Geen enkele economist van stand, alleen dwarsliggers en zonderlingen, zagen de kredietcrisis aankomen. Samen met enkele astrologen. Ook helemaal niemand heeft vandaag een remedie bij de hand. De niet met totale vakidiotie geslagen economen geven dat zelf toe. Willem Buiter is de veruit briljantste spijtoptant en in onze contreien wentelde ook professor Paul De Grauwe zich ootmoedig in het stof. Links en rechts staat er al een gevallen engel recht met het arrogant verzoek om over te gaan tot de oude orde van de dag. Zo leren we natuurlijk niets. Begrafenis na begrafenis gaat de menselijke kennis vooruit en het zou kortzichtig zijn om het lijk dit keer niet te dissecteren.

Ziende blind

Met sommige organen van de aflijvige kunnen we trouwens nog wel wat aanvangen. Met de door Hyman Minsky gestaafde theorie bijvoorbeeld dat stabiliteit onvermijdelijk tot instabiliteit leidt - een historisch gestaafde natuurwet - en dat hoe langer de periode van stabiliteit, hoe heftiger de boel in elkaar klapt. Desnoods zoals nu, met de kracht van één keer op honderd jaar. We wisten dat, maar verdrongen dat inzicht. Onvoorspelbaarheid en onzekerheid passen niet in ons kraam.

Als je naar de schuldgrafieken vanaf 2000 kijkt, dan stel je met afgrijzen vast dat we collectief - economisten én leken - echt ziende blind waren. De totale Amerikaanse schuld in procent van het nationaal product schiet in 2000 door het dak dat werd bereikt in de Grote Depressie van begin jaren dertig. De grafiek van Amerikaanse huizenprijzen in procent van het beschikbaar inkomen beweegt van 1976 tot 1980 nauwelijks maar explodeert vanaf 2000 even euforisch als hij na 2006 depressief in elkaar klapt. Alleen dankzij de vastgoedboom en de 'mortgage equity withdrawals', de leningen met huizen als onderpand, bleef de Amerikaanse groei in 2001 en 2002 positief en in de vier daaropvolgende jaren groter dan 1%. Eigenlijk hebben de Amerikanen zes jaar recessie met schulden verzopen. Want ook andere kredieten liepen na 2000 uit de hand.

Een voorspelde verrassing

Jarenlang verstoort nauwelijks iemand dat feest. Ja, links en rechts een fanaticus uit de Oostenrijkse economische school. Vanaf begin 2007 verandert dat. In juni 2007 voorspelt de Amerikaanse vermogensbeheerder Jeremy Grantham in Fortune een daling van de huizenprijzen met 35% als een quasi-zekerheid (90% kans). Met alle deflatoire gevolgen vandien. Hij wordt net niet uitgelachen, vooral in de Koningsstraat 20 te 1000 Brussel, waar dan de overname van ABN-Amro wordt voorbereid. Grantham was op dat moment al geen roepende in de woestijn meer. Eigenlijk, zo zegt hij in een recent interview (Outstanding Investor Digest, 17 maart), is deze crisis 'the most widely predicted surprise in the history of finance', de best voorspelde verrassing in de financiële geschiedenis.

Maar niemand - laat staan de toplui van Fortis tijdens het doorbladeren van de catalogi met corporate jets - niemand luisterde. Ook de beleggers niet. Grantham verloor zelfs 60% van het hem voor beheer toevertrouwde kapitaal. 'Never be right on your own', wist Keynes. Waarom is Grantham overigens succesvol? Omdat hij bereid is meer klanten te verliezen dan anderen, zo zegt hij zelf. Voorzichtigheid, scepticisme, gezond verstand was 'bad for business'. En nuchterheid is ook vandaag nog altijd ongewenst. Het IMF kondigde vorige week aan dat er nog een hoop kredietellende aankomt, zeker in Europa. De instelling werd prompt in de ban geslagen door de G7 en G20 die tot 'de eensgezinde overtuiging' kwamen dat 'de neergang ten einde loopt en een periode van stabilisatie is aangebroken'. Natuurlijk moeten we dat hopen. Natuurlijk doet alleen hoop leven. Maar laten we ook hopen dat het IMF, Credit Suisse, de Bank of England, Roubini, Grantham, Taleb en vele anderen de werkelijkheid onder ogen blijven zien. We moeten de waarheid maar aankunnen dat er al 40% van het vermogen in de wereld verdampt is en dat we nog midden in 'een nooit eerder geziene en onherstelbare (wegens op schuld gestoelde) vernietiging van rijkdom zitten' (aldus financieel expert Michael Lewitt).

Wat brengt ons de toekomst? Wat leert ons het verleden? Brengen aandelen ook in de toekomst meer op dan obligaties? Dat deden ze de jongste 10, 25 en 40 jaar al niet, beweert Bill Gross, de grootste obligatiespecialist ter wereld. Van vastgoed weten we intussen dat de waarde ervan in elkaar kan klappen en trouwens in de jongste eeuw de inflatie maar nipt kon bijhouden. Kijk dus uit, waarschuwt Gross, met wat allerlei modellen uit het verleden menen te mogen afleiden. Het verleden is zelfs helemaal niet relevant, opperen de radicaalste denkers. Niet alleen voldoende IQ maar vooral veel CQ zal een belegger nodig hebben. CQ staat voor 'common sense' quotiënt. En als we met gezond verstand naar de wereld van nu kijken, staan we voor een lange periode van herregulering, afbouw van schulden, deglobalisering en risicoaversie. Het gedrag en het beleid van de volgende jaren draait om de ene vogel in de hand. Aldus Gross.

Liever niet. Vliegt de blauwvoet! Onzekerheid bestrijd je niet met verkramping en verlamming. Dan degenereert de boel zeker. We moeten onze 'animal spirits' terug tot leven wekken. Dit 2000 jaar oude begrip wordt dezer dagen opgewarmd in een nieuw boek van Robert Shiller, nog een economist die zonder kleerscheuren uit het débacle komt. Animal spirits komt er op neer dat je 's ochtends voor dag en dauw uit je bed komt, met koud water doucht en gezwind aan de dag begint, ook al weet je bij God niet wat je te wachten staat. Lees dan in de ochtendkrant wel je horoscoop voor je aan het economiekatern begint.

We moeten de waarheid maar aankunnen dat er al 40 procent van het vermogen in de wereld verdampt is en dat we nog midden in een nooit eerder geziene en onherstelbare vernietiging van rijkdom zitten