Patstelling over Europese asielquota is compleet

De uitdrukkelijke opdracht van de Europese regeringsleiders ten spijt bereiken de EU-landen vandaag geen akkoord over Brusselse asielquota. Alle pogingen tot een compromis te komen liepen afgelopen zes maanden stuk op verzet van Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije (niemand opnemen) en Griekenland en Italië (iedereen spreiden). "De loopgraven zijn alleen maar dieper geworden", concludeert een betrokken diplomaat.

De frustratie zit hoog bij Europees commissaris Dimitris Avramopoulos (Migratie). "De EU gaat niet ten onder aan financiële crises maar aan dit soort politieke onwil", beet hij vorige maand de justitie- en asielministers toe. De Zweedse minister Morgan Johansson beaamde tijdens diezelfde bijeenkomst dat op deze manier "het einde van Schengen (vrij reizen, mp) nabij is". De gebruikelijke conclusies van de vergadering bleven uit: de bewindslieden waren het te oneens over hoe oneens ze het waren.

Vandaag in Luxemburg leggen de ministers de hete aardappel weer terug op het bordje van hun leiders. Die moeten tijdens hun reguliere zomertop in juni maar aangeven hoe de patstelling te doorbreken. Ofwel: wie moet bewegen. De kans dat premier Charles Michel en zijn EU-collega's daarin slagen, wordt klein geacht. De politieke gevoeligheid van migratie is enorm. Ondertussen zijn er afgelopen vijf maanden ruim 60.000 migranten in Italië aangekomen, waarmee het afstevent op een nieuw record dit jaar.

Strafprocedure

Dat het Europese asielbeleid op de schop moet, is voor de meeste EU-landen geen vraag meer. Het 'crisisjaar' 2015, toen zo'n 1 miljoen migranten vooral via Griekenland naar (vooral) Duitsland kwamen, maakte duidelijk dat de huidige Europese regel dat het eerste land waar de migrant asiel aanvraagt verantwoordelijk is en blijft voor de afhandeling en opvang, niet werkt bij een massale toestroom.

De EU reageerde in september 2015 met een noodmaatregel: tijdelijke, verplichte Europese asielquota om Griekenland en Italië te ontlasten. Het verzet van Oost-Europese landen werd weggestemd, met alle gevolgen van dien. Mede door hun obstructie is de noodmaatregel grotendeels een fiasco geworden. Van de ruim 98.000 te spreiden migranten hebben er bijna twee jaar later pas 20.327 een nieuw onderdak gevonden. De Commissie is zo ontevreden dat ze naar verwachting volgende week een strafprocedure begint tegen de grootste weigeraars: Polen, Hongarije en Tsjechië.

Tekst gaat verder onder de grafiek.

Het was geen verrassing dat het voorstel dat de Commissie nadien lanceerde (mei 2016) voor een permanent crisissysteem - automatische spreiding van migranten als een lidstaat bijna bezwijkt onder de instroom - in dezelfde politieke loopgraven belandde. Vandaar de conclusie van de ministers vandaag dat consensus nog ver weg is.

Niet dat het Maltese EU-voorzitterschap (fervent voorstander van een permanent noodventiel) afgelopen zes maanden heeft stilgezeten, integendeel. Om de discussie vlot te trekken kwam Malta met een zeer gedetailleerde uitwerking van het principe van de 'effectieve solidariteit' (lees: de asielquota): een drietrapsraket voor de lancering ervan, een sleutel voor de verdeling; een afkoopsom (60.000 euro per geweigerde migrant) en andere vormen van vervangende solidariteit (grenswachters, kachels, tenten). Het leidde enkel tot slepende discussies en oplopende irritatie.

Dezelfde kernvragen

Vervolgens gooiden de Maltezers het met een nieuw non-paper over de principiële boeg: wie zou er überhaupt in aanmerking moeten komen voor asiel en spreiding in Europa? Ook hierop kwam geen eenduidig antwoord. Italië en Griekenland bepleitten spreiding van kansrijke én kansloze asielzoekers, andere lidstaten wilden de kanslozen (geen recht op verblijfsvergunning) juist zo snel mogelijk terugsturen. "Ik ga jouw Nigerianen niet herplaatsen", waarschuwde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) zijn Italiaanse collega.

Ondanks alle beleefde dankwoorden voor Malta vandaag - vanaf 1 juli neemt Estland het EU-voorzitterschap over - erkennen Maltese diplomaten dat ze weinig verder zijn gekomen met de kernvragen: moet er een herverdelingsmechanisme komen? Wanneer wordt dat geactiveerd? Door wie? En is de deelname verplicht of vrijwillig?

Gevraagd naar hoe Estland de asielkwestie wil loswrikken, luidt het antwoord uit Tallinn: "Heeft u misschien een goede suggestie?" EU-ambtenaren richten hun hoop op een Duits-Frans initiatief na de Duitse verkiezingen in september. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Thomas De Maizière dreigt de Oost-Europese landen al enige tijd met vermindering van hun EU-subsidies als ze blijven weigeren asielzoekers op te nemen. Voor de langere termijn ziet hij de opvang van migranten buiten Europa als duurzaam Europees asielbeleid.