'Pas als alles misgaat, denken we hier aan een oplossing'

Dat Johnny Thijs het goed in de oren knoopt: Etienne Davignon is geen fan van een regering van technocraten. "De democratie heeft haar gebreken, maar als democraat heb je die te aanvaarden.

"Alleen politici hebben de legitimiteit om oplossingen aan te leveren. Of ze dat ook echt doen, is weer wat anders. Maar aan bedrijfsleiders die denken dat ze het beter zelf doen, zeg ik: schrijf een opiniestuk."

Dat heeft Johnny Thijs gedaan.

Etienne Davignon: "Er is geen alternatief voor de democratie. Griekenland heeft het geprobeerd, Italië ook. Was dat beter? In de diagnose hebben Johnny Thijs en anderen grotendeels gelijk, maar de ambitie om in de plaats van de politiek te treden, volg ik niet."

Was het vroeger beter?

"Anders, niet beter. Ik was kabinetschef van Paul-Henri Spaak in het begin van de jaren 60. Hij was toen minister van Buitenlandse Zaken en vicepremier. Hij kon drie weken weg zijn, zonder dat iemand daarover piepte. Het was makkelijk om autoriteit te tonen in die jaren.

"Jean-Luc Dehaene (CD&V), Guy Verhofstadt (Open Vld) en Herman Van Rompuy (CD&V) zijn politici die zaken in beweging hebben gezet. Wilfried Martens heeft ook hervormd, ja, maar dat was toen makkelijker. De staalcrisis? Die hebben we afgekocht, hè. Toen konden we dat nog betalen."

Is België een failed state?

"Natuurlijk niet. Wat moeten we dan over Frankrijk zeggen? Is Oostenrijk een failed state?

"Het is altijd hetzelfde in België. We beslissen iets maar we aanvaarden de gevolgen niet. Pas als werkelijk alles fout gaat, denken we aan een oplossing. Neem de extra controle bij de toegang tot de luchthaven. Een complete ramp! Dat heeft dan vijf dagen geduurd en daarna heeft men dat netjes opgelost. Nooit meer wat van gehoord. (lacht) Ze hadden dat perfect kunnen voorzien, maar goed, zo werkt het niet in dit land.

"We staan voor een internationaal fenomeen van wantrouwen. Burgers wantrouwen 'de' politiek niet, wel de politici. Regeringspartijen van alle mogelijke kleuren verliezen terrein, overal in Europa. Traditionele oppositiepartijen halen er amper voordeel uit, omdat alle steun wegvloeit naar de extremen. De checks-and-balances - het klassieke spel van macht en tegenmacht - zijn kapot."

Hoe komt dat?

(diepe zucht) "We hebben het vandaag beter dan vijftien jaar geleden. Niemand voelt dat zo aan, omdat tegelijk de ongelijkheid toeneemt. Ook de arme heeft het vandaag - een beetje - beter dan vroeger, maar de kloof met de rijksten, die het veel beter hebben, neemt toe. Dat vreet aan de samenhorigheid.

"Wij mensen hebben een speciale aanleg voor pessimisme. Onze economische groei is, in de gegeven omstandigheden, niet slecht. Toch zijn velen ervan overtuigd dat we in het allerdonkerste gat gevallen zijn. Daarom gaan mensen op zoek naar antwoorden outside the box van de democratie. Ze geloven Paul Magnette (PS) niet meer, maar Raoul Hedebouw (PVDA) nog wel."

Wat doen we eraan?

"Politieke moed zal beloond worden. Politici moeten zeggen waar het op staat én ze moeten het licht aan het eind van de tunnel aanwijzen. Iedereen met een verantwoordelijkheid wordt gewantrouwd, niet alleen politici.

"Als ouwe pee kan ik moeilijk zeggen: het establishment, dat ben ik niet. Ik denk en handel onafhankelijk maar met een carrière zoals ik die kon uitbouwen, kun je niet verbaasd zijn dat anderen je tot het establishment rekenen."

'Een heerser staat ook in aanzien wanneer hij een echte vriend en een echte vijand is'

(Machiavelli, De heerser, XXI, 3)

Uw carrière is mee gebaseerd op de informele macht van uw netwerk.

"Er zijn veel mythes over de macht van medewerkers of adviseurs in de schaduw.

Dit soort legendes ontstaat altijd naderhand. Nu heeft iedereen het over de unieke kracht van Fons Verplaetse of Jean-Luc Dehaene als kabinetschef. Toen ze nog gewoon in functie waren, had niemand het over hen. Het ging alleen maar over Wilfried Martens zelf."

Er waren wel geen tien mensen naar wie premier Verhofstadt kon bellen bij het faillissement van Sabena in 2001. Hij belde naar u.

"En ik wist niks van vliegtuigen! (grinnikt) Er zijn drie fases in de probleemoplossing. Eerst probeer je zelf de gewone, redelijke oplossing. Vervolgens ga je naar de dokter. En als zelfs die niet kan helpen, leg je je lot in handen van de medicijnmannen. Zo ver waren ze met het failliet van Sabena dus gekomen.

"Toen we startten met Brussels Airlines, waren er pessimisten en optimisten. De pessimisten dachten dat we na twee maanden weer bankroet zouden zijn, de optimisten gaven ons zes maanden. Ben ik een genie omdat het toch gelukt is? Bof, nee, de omstandigheden moeten een beetje meezitten."

Waarom zegt u 'ja' op zo'n moment? Adelstand verplicht?

(pretoogjes) "Omdat ik een klein kind ben. Als iedereen 'neen' zegt, zeg ik 'ja'. Gewoon, omdat het kan. Iedereen heeft zijn défauts. Koppigheid is de mijne.

"Wat had ik te verliezen? Ik was fin de carrière. Stel dat Brussels Airlines mislukt was, zou men dan gezegd hebben dat Davignon een prutser was? Ik denk het niet."

U zou het meteen opnieuw doen?

"Met de achterafkennis van het succes? Natuurlijk. (glimlacht) Ik heb ooit ergere beslissingen genomen. Toen Fortis in 2008 op de rand van de afgrond stond, was ik er al drie jaar weg. Op dat moment vroeg Philippe Bodson (oud-CEO Tractebel, BE/JM) me om terug te keren in de raad van bestuur. Toen heb ik ook 'ja' gezegd en dat had ik beter niet gedaan. Ik werd niet meer aanvaard, maar ik kon er ook nog weinig gaan doen: alles was anders geworden. Gelukkig heeft de algemene vergadering mij toen weggestemd. (grijnst) Nipt, dat wel."

Toen de regering uw hulp wilde na het faillissement van Sabena, vroeg ze u omwille van uw netwerk.

"Ja, maar dat betekent ook dat ik dat netwerk van investeerders snel een plan kon voorleggen met kans op slagen. 'Hallo, geef mij eens tien miljoen.' 'Waarvoor?' 'Ah, je te dirai après.'(lacht) Zo werkt het niet."

Is dat netwerk dan minder belangrijk dan iedereen denkt?

"Natuurlijk, maar ik ben heel blij dat mensen denken dat het anders is. (lacht)

"Er is altijd verwarring geweest tussen goede betrekkingen en de gevolgen daarvan. Zal iemand iets doen om mij een plezier te doen? Misschien als ik kaartjes wil voor de opera van Parijs. Als het werkelijk over iets belangrijks gaat, dan moeten ze ervan op aan kunnen dat ik met correcte voorstellen kom. Een netwerk werkt tweezijdig. Stel, ik wil de paus spreken. Fijn, maar de vraag is: wil de paus met mij spreken?"

U bent voorzitter van Bozar. Die kunstinstelling moet niet besparen. Dankzij uw netwerking, toch?

"Omdat ik een goed dossier had. Ik kon aantonen dat het Paleis voor Schone Kunsten een sociale rol speelt, dat de bezoekersaantallen flink gestegen zijn en dat dat met minder subsidies allemaal veel minder zou worden.

"De onafhankelijkheid van je artistieke beleid hangt af van het feit dat je geen vragende partij bent. Dus moet je erop letten dat je cultureel aanbod niet gefinancierd wordt door subsidies. De subsidies bij Bozar dienen voor infrastructuur, personeelskosten, energie. Dat betekent ook: minder subsidies, dus hogere prijzen. De minister heeft dat erkend."

Het helpt toch ook dat u bevriend bent met die minister, Didier Reynders (MR)?

"U formuleert het goed. Het hélpt dat ik goede betrekkingen heb met Didier Reynders. Het geeft mij een kans om mijn dossier op tafel te leggen. Voor de vriendschap zal Reynders het niet doen. Vriendschap is belangrijk, maar meer dan een ticket voor Anderlecht kun je daar in de politiek niet voor krijgen."

U zit in de tribune van Anderlecht, Herman Van Rompuy ook bijvoorbeeld. Handig als je bedrijf in onderhandeling is met de regering.

"Als ik naar het voetbal ga, dan spreek ik over Anderlecht. Dat is al miserie genoeg. (lacht)

"Je zit daar soms bij heel belangrijke mensen, maar uiteindelijk babbel je over details. Waar ben je met verlof geweest? Ken je die of die? Interessant, want het geeft je een beeld over mensen die je niet kent. Maar als je relaties alleen probeert op te bouwen om ergens te raken, zul je mislukken. Het werkt omgekeerd. Relaties zijn een gevolg van je parcours."

'Iemand die door de gunst van het volk aan de macht komt, moet zorgen dat hij het volk steeds te vriend houdt'

(Machiavelli, De heerser, IX, 5)

Wanneer was u het machtigst?

"Als Europees commissaris had ik werkelijk macht, mét legitimiteit. Als commissaris bevoegd voor Industrie moest ik de staalcrisis van de jaren 70 mee het hoofd bieden. Dat was toen dé kern van het Europese beleid."

U was bijna Commissievoorzitter geworden

"Twee keer zelfs. De eerste keer zag Thatcher het niet zitten, en dan is de post naar de Luxemburger Thorn gegaan (in 1981). De tweede keer (in 1985) was de deal rond. Nadat ook de Duitse bondskanselier Helmut Kohl zijn zegen had gegeven, kreeg ik het signaal dat het aan mij zou zijn. Maar juist in dat weekend raakte de Franse regering in crisis. President Mitterrand herschikte zijn kabinet en maakte Laurent Fabius premier. Diens rivaal Jacques Delors moest een Europese exit krijgen.

"Delors is een goede vriend, net als ik een grote voetbalfanaat. Toen hij in Brussel werkte, gingen we samen naar Anderlecht. (lacht) Ik weet niet of ik hem dat nu nog zou willen aandoen. We zijn goede vrienden gebleven, bellen nog elke paar weken. Toen al heb ik hem gezegd dat ik me meteen zou terugtrekken als hij kandidaat was. Hij wou dat eerst helemaal niet, maar Mitterrand heeft er dus anders over beslist."

Frustrerend.

"Niet echt. Ik heb mezelf toen eerlijk gezegd verbaasd. Ik dacht ook dat ik verteerd zou worden door afgunst, maar ik gaf er helemaal niet om. Op vrijdag kreeg ik een telefoon uit Ierland dat het aan mij was, en op dinsdagochtend hoorde ik dat Berlijn en Parijs anders besloten hadden. Ik weet dat het onoprecht klinkt, maar dat deerde me niet.

"Ik was zelfs opgelucht. Ik had acht jaar lang alles gegeven om de staalcrisis in Europa te bedwingen. Dat was hard en soms frustrerend werk. Nog eens vijf jaar voorzitterschap erbij, was misschien een beetje te veel van het goede geweest."

Waarom koos u toen niet voor een carrière in de nationale politiek?

"Ik heb er lang over getwijfeld. Ik heb een grote bewondering voor politici, maar de kaarten lagen niet goed. Er was een kans, zelfs om vicepremier te worden voor de PSC. De Franstalige christendemocraten konden toen wel een boegbeeld gebruiken in Brussel. Ik had een 'bekende kop' en zou allicht een paar zetels extra hebben kunnen aanleveren. Maar het zat niet goed in de partijtop, met Gérard Deprez, Melchior Wathelet senior en Philippe Maystadt. Er was geen eensgezindheid, en in dat soort vechtspelletjes had ik geen zin.

"Ik heb van mijn werk nooit mijn leven gemaakt. Als het niet marcheerde, dan ben ik daar nooit kapot van gegaan. Dan ging ik wel iets anders doen. Dat gevoel heeft ook op dat moment de doorslag gegeven. Het was mijn laatste kans om mijn loopbaan een andere wending te geven. Toen kwam de Generale Maatschappij voorbij, et voilà."

De Generale Maatschappij is verknipt en verkocht aan het buitenland. Spijt van?

"Als concept was een holding als de Generale toen, in de jaren 80, voorbijgestreefd. Het was niet meer mogelijk om talent, middelen en expertise in zo veel verschillende sectoren te bundelen binnen één onderneming. Die analyse werd al aan de top van de Generale gemaakt toen ik binnenkwam. Alleen dachten ze langzaamaan - erg langzaamaan - te kunnen evolueren. Dat was een misrekening, want toen kwam Carlo de Benedetti en moest er geknokt worden."

En werd u het gezicht van het verzet tegen de 'raider' De Benedetti.

"Ik had niks tegen De Benedetti. Ik kende hem goed uit mijn Europese tijd. Ik geloofde alleen niet dat er tussen zijn bedrijf Olivetti en het onze een gelukkige match mogelijk was. De Benedetti deed het voorkomen alsof Olivetti de Generale de nieuwe technologische wereld zou binnenleiden. Quatsch natuurlijk, hij had geld nodig. De Bene-detti had de informaticarevolutie zelf grotendeels gemist. Olivetti bestaat vandaag niet meer, hè."

Zo kwam de Generale in Franse handen van Suez. Was dat dan beter?

"Dat was nooit ons plan, en dat was zelfs niet het plan van Suez. Zij waren minderheidsaandeelhouder, en wensten dat te blijven. Het idee was om de Belgische staat zelf te laten participeren in de Generale via de toenmalige spaarbank ASLK. Alleen was de regering toen in lopende zaken (na de verkiezingen van eind 1987, BE/JM) en formateur Dehaene durfde die beslissing niet te nemen.

"Als de regering toen 20 procent genomen had, was de geschiedenis anders gelopen. De Generale was nooit de oude Generale gebleven, maar ze had wel Belgisch kunnen blijven."

Nu staat u bekend als de man die de Belgische kroonjuwelen heeft verkocht.

"De kapitaalstructuur van vele Belgische ondernemingen was niet opgewassen tegen de nieuwe tijd. Dat had de episode met De Benedetti ons wel geleerd. Ze waren niet langer meester van hun eigen lot. Zo bekeken valt de eindbalans mee.

"Fortis was op het moment van de crisis een bank met Belgisch overwicht. Tractebel heeft buitenlandse expansies kunnen doen, nadat het zelf uit een Belgische fusie was ontstaan. Ook binnen Suez speelt de Belgische tak nog altijd een belangrijke rol. Anders was Suez-Engie nooit een wereldspeler in energie kunnen worden. In Frankrijk had Suez niets in energie, dat is een Belgische erfenis."

We zijn er vet mee.

"Ja maar, wat betekent 'Belgisch' nog in een geglobaliseerde kapitaalmarkt? Strategisch zijn we geslaagd in ons opzet, financieel niet, dat klopt. Het zijn de Belgische ambities die worden waargemaakt - bij Fortis, bij Suez, bij ING - maar het kapitaal zit niet meer in Brussel. Suez is ook niet meer 'Frans', hè. Dat is een multinational met een internationale kapitaalstructuur en een internationaal management. Amazon is een Amerikaans bedrijf. Zou het een verschil uitmaken mocht het een Chinees bedrijf zijn? Het antwoord is 'neen'."

Het maakt voor de Belgische energiepolitiek toch veel uit dat met een bedrijf in Parijs onderhandeld moet worden?

"Het maakt niks uit. (blaast vuur in zijn pijp) Het spijt me voor meneer Calvo (Groen) en meneer Nollet (Ecolo). De wereldwijde energiesector gaat door een formidabele verandering. Alle spelers moeten zich afvragen of zij mee zitten op die golf en of zij dat kunnen volhouden. Dat is geen kwestie van Parijs of Brussel.

"Over de macht van Engie over de Belgische energiepolitiek bestaan veel misverstanden. Dat heeft te maken met de strategische fout van de EU om niet alleen de energiemarkt te liberaliseren, maar om ook nog eens verplicht productie en distributie van elkaar te scheiden.

"Het probleem is nu dat er geen bevoorradingszekerheid meer is, want de producent heeft niet meer de verplichting om voldoende capaciteit te voorzien om aan iedereen stroom te leveren, maar alleen nog aan de eigen klanten. Om dat probleem op te lossen, moet de overheid wel gaan samenzitten met de producent."

Na elk gesprek lijkt Engie er beter vanaf te komen.

"Perceptie! Electrabel heeft zijn reputatie tegen omdat het de oude monopolist is en Suez heeft zijn reputatie tegen omdat het een buitenlands bedrijf is. Wij waren bereid om het vorige akkoord, nog onder de regering-Van Rompuy, uit te voeren. Alleen zaten we plots 540 dagen zonder regering. Daarna kwam Johan Vande Lanotte (sp.a) in de regering en moest alles weer anders. Intussen zijn de prijzen drastisch gezakt en is er discussie over het openhouden van de kerncentrales. Dus is het normaal dat dat akkoord herzien is."

En u bent de go-between tussen de Belgische staat en bedrijf?

"Ik heb als jonge cabinetard geleerd dat het belangrijk is om binnen een onderhandeling

te begrijpen wat de situatie is van de andere partij.

"Het is bijzonder makkelijk om jezelf te overtuigen van je eigen gelijk. De kunst is om in te schatten waar de manoeuvreerruimte van partij A die van partij B raakt. Dat is je onderhandelingsmarge. In een onderhandeling mag je je partner nooit vernederen, want dan zal die er alles aan doen om dat akkoord weer ongedaan te maken."

Wie is het machtigst? De bedrijfsleider of de politicus?

"De macht van de bedrijfsleider blijft beperkt tot zijn bedrijf; een politicus heeft impact op de hele samenleving. Een bedrijfsleider kan niet zeggen: die nieuwe milieuregels, die gaan we eens niet uitvoeren. Enfin, hij kan dat wel, maar dan begeeft hij zich in de illegaliteit."

Charles Michel is toch niet machtiger dan Gérard Mestrallet, de CEO van Engie?

(stellig) "Toch wel. Mestrallet kan alleen maar 'neen' zeggen als de regering een voorstel doet. De regering kan 'neen' of 'ja' zeggen. Mestrallet kan het voorstel bekijken, en moet economisch afwegen of het haalbaar is. Maar als de regering morgen zegt: we sluiten alle kerncentrales, dan moet Engie luisteren.

"Michel kan en moet een beslissing nemen over het energiebeleid van dit land voor de komende tien of vijftien jaar, aan voorwaarden die hij aanvaardbaar vindt voor de Belgische staat. Engie alleen kan daar niets over beslissen.

"Als de regering wettelijk besloten had om de kerncentrales te sluiten, dan had Engie geen andere keuze dan te volgen. Alles stond klaar om te sluiten, maar de knoop moest wel doorgehakt worden.

"Op het moment dat beslist wordt twee kerncentrales toch langer open te houden, moet je weer nucleaire brandstof aankopen. Wij gingen dat niet doen zonder te weten of we ze zouden nodig hebben of niet."

Electrabel kan wel zeggen: als u de kerncentrales sluit, dan gaat het licht uit.

"O, het licht gaat niet onmiddellijk uit, hoor. Gelukkig maar. Er kunnen eventueel wel problemen opduiken na een tijd, maar zelfs dat is niet zeker. Wij hebben dat doembeeld niet gecreëerd, dat was de regulator. We wilden die artificiële druk expliciet niet opvoeren. Maar de regering wist natuurlijk wel wat de gevolgen gingen zijn van haar beslissing."

Electrabel houdt het land toch afhankelijk van die kerncentrales?

"Als je beslist alles te sluiten zonder een overgangsperiode te benutten, wie gaat dan in de fout?

"Kan het zonder kernenergie op een dag? Zeker en vast. Hoe snel? Dat hangt af van wat de regering doet. In de energiesector in Europa wordt amper nog geïnvesteerd. Zonder subsidies is investeren zinloos. Dat is geen exclusief Belgisch verhaal."

'Wanneer veroverde gebieden gewoon zijn in vrijheid en volgens eigen wetten te leven, dan zijn er drie methoden om ze in bezit te houden: ze verwoesten, er zelf gaan wonen of ze laten leven volgens hun eigen wetten'

(Machiavelli, De heerser, V, 1)

Van alle oud-kolonies in de wereld is Congo er misschien het slechtst aan toe. Is dat de verantwoordelijkheid van België?

"Niet langer, nee. Onze historische verantwoordelijkheid is dat we het land geen deftige start van de onafhankelijkheid gegeven hebben. Meteen na de onafhankelijkheid kwam er muiterij van de politie en gendarmerie, waardoor de Congolezen nooit meer een rustig, betrouwbaar leger hebben gehad. Naarmate de tijd vordert, is de verantwoordelijkheid van België kleiner geworden. We zijn nu 65 jaar verder. Dat betekent dat zij ook niet gedaan hebben wat ze moesten doen. En dat is vreselijk jammer."

Als expert op het kabinet Buitenlandse Zaken speelde u een belangrijke rol in Congo in de jaren 60. Hebt u toen fouten gemaakt?

"Het antwoord is natuurlijk 'ja', maar het is altijd gevaarlijk om te analyseren op basis van achterafkennis. Op dat moment hebben we beslissingen genomen waarvan we toen dachten dat ze de juiste waren. De tijd heeft aangetoond dat we verkeerd zaten. Als we wisten dat Mohamed Abrini op die dag bommen wou laten ontploffen, dan hadden we hem ook tegengehouden, hè.

"Wat we probeerden te doen, was een staat bouwen na de mislukking van de eerste dagen van onafhankelijkheid. We zijn daarin te naïef geweest. We dachten dat we een typisch Belgische compromisregering konden vormen met de politieke tegenstrevers in één kabinet: Kasavubu president en Lumumba premier. Het was hun land, zij zouden beslissen. Ze hebben ons doen geloven dat het wel zou lukken, omdat ze het zelf geloofden. De weerbots kwam snel."

Had de Belgische regering de moord op Lumumba kunnen tegenhouden?

"Dat denk ik niet. De moord was een Congolese zaak."

U wordt er wel van beschuldigd mee verantwoordelijk te zijn voor de liquidatie.

"Ach welja, natuurlijk. Ik was toen stagiair op Buitenlandse Zaken. Straffe stagiairs die zoiets mee kunnen beslissen. Komaan, zeg.

"Angst is een van de fundamentele drijfveren voor menselijk gedrag. De Congolezen waren bang van Lumumba. Hij was de enige politicus die in alle provincies van Congo een voet aan de grond had. Zijn concurrenten waren bang dat hij op zijn eentje wou baas worden van Congo. Dat had niets te doen met links of rechts. Daarom heeft Kasavubu hem opzijgezet.

"Op een dag is hij ontsnapt van onder zijn VN-bewaking en is hij opgepikt door een rivaliserende Congolese partij. Hij begon toen overal te zeggen dat hij een slachtoffer was van het Congolese leger. Opnieuw: angst voor muiterij. Ook binnen de Belgische regering was er ruzie over waar hij dan naartoe moest. Toen het vliegtuig moest landen, waren ze er nog steeds niet uit. Hij is dan maar moeten landen in Elisabethville. Hij is daar toen vermoord."

U bent voorzitter geweest van de Bilderbergconferenties, waar politici, spraakmakers en bedrijfsleiders elkaar discreet ontmoeten. Is dat de absolute macht?

"Dat is qua macht nul komma nul. (bulderlach) Het is een belangrijke plaats met belangrijke mensen. Die komen samen over tien of twaalf topics gedurende tweeënhalve dag. En ze gaan soms slimmer naar huis. Dat is het begin en het einde van Bilderberg. Iedereen daar weet waar de wereld naartoe gaat, maar ook dat er totaal geen invloed van hun bijeenkomst uitgaat.

"Ik heb zelf besloten eruit te stappen. Als ik wil, kan ik er opnieuw naartoe. Ieder jaar opnieuw vragen ze of ik er bij wil zijn. Ik zeg dan altijd: misschien later, als ik tijd heb." (glimlacht)

Uw jeugdhelden waren D'Artagnan en Robin Hood. Interessante voorkeur.

"Dat was pure romantiek: orde zetten in de wereld met flair en een flamboyante stijl. En het was natuurlijk ook goede literatuur." (lacht)

Het zijn wel 'linkse' helden.

"U hoeft daar niet verwonderd over te zijn. Ik heb altijd goede relaties onderhouden met de vakbonden. Ook in moeilijke omstandigheden, zoals tijdens de staalcrisis. Ik ben geen rechtse mens, echt niet."

U hebt ooit gezegd dat u fundamenteel lui bent. Hoezo?

"Ik heb hard gewerkt, maar alleen als het moest. Ik ben bereid twaalf uur per dag te werken, omdat het nodig is, niet omdat ik er gelukkig van word. Je moet genoeg weten om de zaken te kennen, maar je moet nooit de grootste expert zijn. Dat heb ik van Spaak geleerd. Iemand die alles wil weten, ziet op den duur niets meer."

U bent 83. Wat doet u hier nog?

"Al wat ik nodig heb, is een kantoor, een secretaresse, en liefst een wagen zodat ik hier in Brussel niet zelf moet gaan parkeren. Ze hebben me gevraagd als raadgever te blijven, en ik heb dat aanvaard. Ik heb geen verantwoording meer in het dagelijkse bestuur, maar kan hier en daar over nucleaire of andere zaken nog wat bijdragen.

"Soms zit het niet mee. Bij Brussels Airlines wilde ik blijven tot we konden tonen dat we een toekomst hadden. Ik zou nog de onderhandelingen met Lufthansa doen, en dan stilletjes weggaan. Toen kwamen de aanslagen in Brussel en is al het optimisme voor 2016 weer weg. Abandon ship, is iets wat niet tot mijn mentaliteit behoort.

"Natuurlijk wil ik ook wel wat tijd voor mezelf. Wat memoires schrijven... Ik maak me geen illusies. Ik besef dat ik vervangbaar ben. Mijn vervanging behoort tot mijn eigen verantwoordelijkheid."

Hebt u iets geleerd uit hoe het uw goede vriend Maurice Lippens bij Fortis is vergaan? In een nacht tijd uit de macht verdreven?

"Het toont aan hoe vergankelijk macht is. Als je niet weet dat het iedere dag gedaan kan zijn, dan heb je van het leven niets begrepen."

Volgende week: Groen-politica en ex-minister Mieke Vogels

Lees alle vorige afleveringen van deze serie op demorgen.be/hetmonstervandemacht