‘Paralympische doping’ verdwijnt slechts langzaam van het speelveld

In het Olympisch Stadion in Tokio is de paralympische vlam dinsdag aangestoken. Tot 5 september hebben sportliefhebbers redenen genoeg om voor de beeldbuis te gaan zitten. De Paralympische Spelen zijn namelijk van een competitie tussen een handvol Britse oorlogsveteranen uit de Tweede Wereldoorlog uitgegroeid tot een hoogmis van de sport voor mensen met een beperking. Er zijn liefst 539 gouden medailles te verdienen (200 meer dan op de reguliere Spelen). En dat heeft alles te maken het classificatiesysteem, dat ervoor moet zorgen dat de best geoefende atleten ook beloond worden, ongeacht hun beperking. Maar hoe fair is dat classificatiesysteem?

“Het staat vast dat er al reuzenstappen zijn gezet", zegt Annick Viaene (UZ Gent), die al 27 jaar deel uitmaakt van het team dat nagaat welke atleten in aanmerking komen voor het paralympische circuit. Waar oorspronkelijk alleen rolstoelpatiënten mochten deelnemen, kwamen daar op de Spelen van Toronto in 1976 mensen met een visuele beperking of geamputeerd ledemaat bij; in Arnhem 1980 mensen met hersenschade; en later nog andere beperkingen. Het creëerde een wildgroei aan medailles.

Keerpunt in Barcelona

De Spelen van Barcelona in 1992 waren een keerpunt. Daar besliste men om atleten niet langer op te delen volgens medische aandoening, maar vooral volgens de bewegingen die hun lichaam kan maken. “In plaats van te oordelen op basis van de oorzaak keek men voortaan naar het gevolg van de aandoening. Wat kunnen atleten en wat kunnen ze niet?”, zegt Viaene. Het betekent dat iemand met een verlamd been in het paardrijden vandaag in dezelfde categorie kan worden opgedeeld als iemand met een geamputeerd been.

Vandaag bestaat het classificatieproces uit drie stadia. Eerst kijkt een medisch geschoold team, waar Viaene deel van uitmaakt, of de atleet een medische aandoening heeft die tot een blijvende en stabiele beperking leidt. Is dat het geval, dan kijkt een apart team voor welke sport en categorie hij in aanmerking komt. Zo mogen aan sporten als voetbal-met-vijf enkel mensen met een visuele beperking deelnemen. Tot slot wordt de keuring herbevestigd door de atleet in een wedstrijd te volgen.

Dat systeem is al jaren voer voor discussie, niet het minst onder de atleten zelf. Zo klapte de Nederlandse zwemmer Simon Boer, die inmiddels is gestopt, in Trouw uit de biecht over ‘paralympische doping’. “Als bij de keuring wordt gevraagd je spier aan te spannen voor 100 procent, en je doet dat bewust maar half, dan word je geclassificeerd als iemand met een zwaardere handicap. Als je vervolgens tijdens een wedstrijd tien seconden langzamer zwemt dan je persoonlijk record om zo in de door jou gewenste klasse te worden ingedeeld, dan weet je als concurrent wat er aan de hand is.”

Viaene herkent het verhaal, al geeft ze tegelijk mee dat er vandaag streng wordt gecontroleerd. “Die classifiers houden mensen over wie ze twijfels hebben heel nauwlettend in de gaten. Het wordt steeds moeilijker om daar actief in te bedriegen.”

Een ander probleem is dat er weinig eisen werden gesteld om tot classifier of keurder te worden toegelaten. “Er zaten mensen bij met veel kennis van de sport, maar zonder enige medische achtergrond. Dat zorgde ervoor dat er toch wat sporters in categorieën belandden waar ze eigenlijk niet thuishoorden.” Het Internationaal Paralympisch Comité schakelde in 2017 bij: sindsdien moeten heel wat keurders een diploma van arts of kinesist kunnen voorleggen.

Toch blijven er discussies. “Spierkracht of mobiliteit kunnen aanzienlijk verschillen in een goede of een slechte dag, zeker bij mensen met een beperking”, weet Viaene. “Hierdoor belanden nog steeds mensen in de verkeerde categorie, al gaat dat om een klein aantal. Dat zal vermoedelijk nog verbeteren naargelang we accurater kunnen meten.”

Schandaal van Sydney

Ook laten bepaalde sporten slechts een beperkt aantal categorieën toe. Het tennis maakt bijvoorbeeld een opdeling tussen mensen met een goede en een beperkte handfunctie. “Zo hadden we een Belgische met een ruggenmergletsel die werd opgedeeld bij tennissers met een goede handfunctie. Dat ging natuurlijk niet op, dus is ze inmiddels gestopt. Iedereen voelt aan dat twee klassen veel te weinig is”, zegt Viaene.

Voor mensen met een verstandelijke beperking is de keuze dan weer beperkt: zij kunnen alleen deelnemen aan tafeltennis, atletiek en zwemmen. Dat heeft alles te maken met het schandaal van Sydney uit 2000. Toen walste het Spaanse basketbalteam in de competitie voor sporters met een verstandelijke beperking naar het goud. Alleen bleek achteraf dat tien van de twaalf Spaanse spelers helemaal geen verstandelijke beperking hadden. Sindsdien mogen enkel nog sporten waarvan is bewezen dat een verstandelijke beperking een invloed heeft op de prestatie, op basis van onderzoek van Yves Van Landewijck (KU Leuven).

“Bij die categorie wordt geen 50 meter zwemmen gedaan, omdat de invloed van een verstandelijke beperking pas groter wordt als er een keerpunt is”, zegt Jessica De Smet van de Vlaamse unisportfederatie Parantee-Psylos. “Zo zorgen we ervoor dat de best getrainde wint. Naarmate meer wetenschappelijk bewijs komt, zullen mensen met een verstandelijke beperking ook in andere sporten kunnen meedoen aan de Paralympische Spelen.”