Palestijnse arts Izzeldin Abuelaish: ‘Excuses zijn het enige wat ik vraag. Ze hebben mijn onschuldige meisjes gedood’

De Palestijnse dokter Izzeldin Abuelaish verloor in 2009 drie dochters en een nichtje tijdens een Israëlische tankaanval in Gaza. Maar hij wil niet haten. ‘Ik zin niet op wraak. Ik wil excuses.’

De ochtend van 16 januari 2009 praatte Izzeldin Abuelaish met zijn kinderen over de nieuwe baan die de universiteit van Toronto hem als hoofddocent Global Health had aangeboden. Izzeldin was net weduwnaar; zijn vrouw Nadia had een paar maanden eerder de strijd tegen leukemie verloren. Later dat jaar zou de familie Abuelaish het appartement in Gaza inruilen voor een huis in Toronto. Buiten woedde de Israëlische militaire operatie Cast Lead, met luchtaanvallen en acties van grondtroepen tegen vermeende doelwitten van Hamas. Het einde leek in zicht van het drie weken durende offensief met als trieste balans: 1.400 vooral Palestijnse doden en duizenden gewonden.

Dokter Abuelaish ging in 1997 als gynaecoloog aan de slag in het Israëlische ziekenhuis Soroka in Beersheba. Zowel in Israël als in de Palestijnse gebieden stond hij bekend als bruggenbouwer en als de allereerste Palestijnse dokter die in een Israëlisch hospitaal werkte. “De Israel Defence Forces (IDF) wisten exact waar ik woonde”, zegt hij. “Toen de Israëlische tanks Gaza binnenrolden, geloofde ik dat ze mijn huis niet onder schot zouden nemen.”

Maar de middag van die 16de januari gebeurde het toch: twee tankgranaten doodden Abuelaish’ dochters Bessan, Mayar, Aya en zijn nicht Noor. Meteen na de aanval was een wanhopige Izzeldin Abuelaish te horen op de Israëlische tv. “Ik bracht in die periode elke middag bij presentator en journalist Shlomi Eldar liveverslag uit over de toestand in Gaza. Ik was in shock en smeekte Shlomi om de IDF te laten ophouden.” Het ijzingwekkende gesprek werd rechtstreeks uitgezonden en is nog steeds te beluisteren op YouTube.

Vandaag woont Izzeldin Abuelaish met de overlevenden van zijn gezin in Toronto. In 2015 werd hij Canadees staatsburger. “Canada is het best mogelijke land.” Zijn boek Ik zal niet haten (2019) werd een internationale bestseller en zijn niet-aflatende pleidooi voor vrede tussen Israëli’s en Palestijnen leverde hem verschillende nominaties voor de Nobelprijs voor de Vrede op. De voorbije week was hij te gast in Brussel, waar hij in het Théâtre de Poche de première bijwoonde van het op zijn boek gebaseerde toneelstuk Je ne haïrai pas.

Hoe vond u het?

“Ik had het niet op deze manier verwacht. Er zijn inmiddels verschillende toneelbewerkingen van mijn boek gemaakt, in verschillende talen. Net zoals bij al die andere stukken ging ik ervan uit ook nu eerst in het verhaal van mijn leven ondergedompeld te worden. Hoe ik als jongen opgroeide in het vluchtelingenkamp Jabalia in Gaza, voor dokter ging studeren en zo de wereld ontdekte. “Ik had dus een langzame intro verwacht, maar nee, het begon met die grote schok. De eerste scène was meteen de tragedie.” (stilte)

Dat was heel moeilijk voor u?

“Toch wel. Sinds 16 januari 2009 leef ik elke dag met die verschrikkelijke ramp. In mei van dit jaar herhaalden de gebeurtenissen van toen zich in Gaza. De bombardementen heropenden mijn ongeneeslijke wonde.

“Ik zal de dood van mijn dochters en van mijn nicht nooit aanvaarden. Ik zal ook nooit de tragedie aanvaarden die tot vandaag voortduurt. Een tijd geleden vroeg iemand me: ‘Stel dat de dood van je dochters het laatste offer was op weg naar vrede tussen Israëli’s en Palestijnen. Zou je het dan kunnen verwerken?’ Ook al zou dat heel moeilijk zijn, toch denk ik het wel. Alleen waren mijn kinderen niet de laatste slachtoffers. Er volgden nog vele anderen. Het stopt niet.”

Toch blijft u erbij dat u niet zal haten?

“Ik wil dat er een einde aan de waanzin komt en dat het conflict op een rechtvaardige, vredevolle wijze wordt opgelost. Ik wil me blijven inzetten om het geweld te stoppen. Daarom moet ik sterk blijven en mag ik niet beginnen haten, ook al is die wonde vreselijk groot. Ik probeer mijn verdriet te transformeren in iets positiefs. Zo vermijd ik dat de haat me verteert en mijn energie opvreet. Ik kan me niet permitteren om mijn gemoed door haat te laten bezwaren. Het moet juist lichter worden als ik verder wil op het pad naar de vrede. Haat maakt doof en blind. Het is als een woekerende, besmettelijke ziekte die de hele samenleving vernietigt.”

De haat tussen Israëli’s en Palestijnen in de regio is zeer groot.

“Dat is zo, maar waar komt die haat vandaan? Hebben beide volkeren gelijke rechten? Alle mensen zijn gelijk, maar leven ze in gelijkaardige omstandigheden? Palestina is bezet gebied en heeft niet hetzelfde statuut als Israël. Palestijnen en Israëli’s worden gelijk geboren, alleen leven ze niet als gelijken. De enen zijn de onderdrukkers en de anderen de onderdrukten.”

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) ziet veel gelijkenissen tussen het vroegere Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem en de huidige toestand in Israël en de Palestijnse gebieden. HRW beschuldigt Israël van apartheid.

“HRW is niet de enige organisatie met die beschuldiging, ook de Europese Unie en vele anderen nemen dat woord in de mond. Maar mij zal u dat niet horen uitspreken, ook al gaan veel maatregelen in die richting. Zo zijn er gescheiden wegen voor Israëli’s en Palestijnen. Dat soort van discriminatie drijft het conflict alleen maar op de spits. Het einde van de bezetting, verzoening en vrede worden alleen mogelijk wanneer er rechtvaardigheid komt. Wanneer er vrijheid en gelijkheid is én iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt.”

Weet u inmiddels waarom uw huis beschoten werd? Het Israëlische leger wist toch dat u daar woonde, dat u toen als dokter in een ziekenhuis in Tel Aviv werkte én groot voorstander was van een goede verstandhouding tussen Israëli’s en Palestijnen?

“Of ze mijn huis nu per ongeluk of doelbewust beschoten: het resultaat is hetzelfde. Ik ben mijn dochters en mijn nichtje voorgoed kwijt. Achteraf kwamen er nooit excuses. Terwijl dat voor mij ontzettend belangrijk is. Al jaren voer ik daar een bittere juridische strijd voor. Ik zin niet op wraak. Ik wil een verontschuldiging.”

Omdat dat een erkenning is van het grote leed dat u is aangedaan?

“Precies. Excuses zijn het enige wat ik vraag. Ze hebben mijn onschuldige meisjes gedood. Ik wil dat ze hun verantwoordelijkheid nemen en erkennen dat ze in de fout zijn gegaan. Maar een doodgewone sorry kon er niet af.

“Na die afschuwelijke 16de januari vroeg ik twee jaar lang op een vredevolle, vriendelijke manier of ze zich alsjeblieft wilden verontschuldigen. Het bleef akelig stil. Ze hielden zich doofstom. Een discriminerende Israëlische wet bepaalt dat Palestijnen die door oorlogsgeweld familieleden verloren hebben, na twee jaar niet meer mogen procederen. Dus dagvaardde ik twee weken voor die deadline de Israëlische staat. Een jaar later vroegen zij 5.000 euro voor elk meisje dat ze gedood hadden. Voor Bessan, Mayar, Aya en Noor vroegen ze in totaal een rechtsplegingsvergoeding (een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij, red.) van 20.000 euro. Dat geld was ik sowieso kwijt als ik de zaak zou verliezen. In 2018 was er eindelijk een uitspraak. Weet u hoe ze mijn kinderen toen noemden? Collateral damage. (stilte) Alsof mijn dochters en mijn nichtje kapotgeschoten stoelen of muren waren. Zou u het accepteren dat ze uw dode kinderen het label ‘nevenschade’ zouden opplakken?”

Nee.

“Dan begrijpt u heel goed waarom ik beroep aantekende bij het Israëlische Hooggerechtshof. Ook zij vroegen een rechtsplegingsvergoeding. Nu wacht ik geduldig op de hoorzitting op 12 november van dit jaar. Ik hoop dat de wijsheid dan zal zegevieren en er eindelijk gerechtigheid voor mijn dochters komt.

“Heel veel Palestijnen lijden net als ik. Alleen is dat lijden onzichtbaar voor de rest van de wereld. Ook de Israëli’s dragen hun vreselijke geschiedenis van lijden. Dat maakt het des te onbegrijpelijker voor mij dat zij ons zo hard willen laten afzien. Mijn dochters werden vermoord, toch wil ik niet dat anderen daarvoor lijden. Ik wil alleen erkenning en gerechtigheid. Waarom zijn veel Israëli’s zo hard en meedogenloos? De dag dat Israël de bezetting opgeeft, wordt de dag waarop ze niet alleen de Palestijnen bevrijden, maar ook zichzelf.”

Ter nagedachtenis van uw dochters richtte u Daughters for Life op.

“Bessan zal voor altijd 21 zijn, Mayar 15 en Aya 14. Ze koesterden grootse dromen en maakten plannen voor de toekomst. Ik wil dat hun namen door de stichting blijven voortleven. We bieden onderwijs aan voor jonge vrouwen in het Midden-Oosten. We helpen zowel Palestijnse, Israëlische als Syrische meisjes. We maken geen enkel onderscheid, of ze nu joods, moslim of christen zijn. Ik leefde zelf als kind in het dichtbevolkte vluchtelingenkamp Jabalia in zeer armoedige omstandigheden. Ik studeerde hard aan de middelbare school, viel op en kreeg een beurs voor de studie geneeskunde. Ik was de eerste Abuelaish die naar de universiteit ging. Veel Palestijnse ouders willen dat hun kinderen hard studeren. Ze raakten alles kwijt, maar intellectuele bagage kan van hun kinderen niet worden afgenomen.”

Op 13 september 1993 ondertekenden de toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin en PLO-leider Yasser Arafat in Washington de Akkoorden van Oslo. Israël trok zich terug uit Gaza en de Westelijke Jordaanoever en de Palestijnen kregen zelfbestuur. Ik herinner me dat er toen eindelijk hoop op vrede in de lucht hing. Vandaag is de wanhoop groot?

“U hebt gelijk: tijdens de ondertekening van de Oslo-akkoorden waren we allemaal zeer hoopvol. Dat lijkt nu inderdaad verder weg dan ooit, toch blijf ik ook nu nog hoop putten uit Oslo. Het blijft een levendige herinnering aan hoe moedige mensen een groot verschil kunnen maken. Rabin en Arafat geloofden heel sterk in wat zij ondertekenden. Maar op 4 november 1995 werd Yitzhak Rabin vermoord en de Oslo-akkoorden verdwenen samen met hem in zijn graf. In ’96 kwam Benjamin Netanyahu in Israël aan de macht en hij had lak aan Oslo. Sindsdien veegden de opeenvolgende Israëlische regeringen er de vloer mee aan. De kloof tussen Israëli’s en Palestijnen vergrootte alleen maar.”

Op 13 juni kwam een einde aan het premierschap van Benjamin Netanyahu. Komt er verandering met de nieuwe regering onder leiding van Naftali Bennett?

“Nee. Deze regeringsverandering is hetzelfde als euro’s inwisselen voor dollars. De regering ziet er anders uit, maar het beleid blijft exact hetzelfde. Wat we nodig hebben, zijn politici die de gigantische kloof helpen overbruggen, alle internationale resoluties uitvoeren en de mensenrechten eerbiedigen.”

Israël wijst onderhandelingen met Hamas af. De islamistische bestuurders van Gaza worden door onder andere de EU, Canada en de VS als terroristen beschouwd.

“Ik heb met Hamas niets te maken. Het Palestijnse volk wordt vertegenwoordigd door de Palestijnse Autoriteit, niet door Hamas. De Oslo-akkoorden werden tussen Palestina en Israël gesloten en niet tussen facties. Hoeveel radicale politieke groeperingen zijn er trouwens niet in Israël? Denk maar aan de kolonisten en al die ultrarechtse partijen. Waarom ligt de focus altijd op een organisatie als Hamas? Natuurlijk is Hamas een deel van het Palestijnse volk, alleen vertegenwoordigt het dat volk niet. Eerlijk gezegd heb ik niet zo’n hoge pet op van politici in het algemeen.”

In 2006 nam u in Gaza zelf als onafhankelijk kandidaat deel aan de verkiezingen.

“Dat beschouw ik als een van de grootste vergissingen van mijn leven en zal ik nooit meer doen. (lacht) In Gaza is de politiek een stammenstrijd. Fatah, de partij van wijlen Yasser Arafat, wilde dat ik voor hen opkwam, tegen Hamas. Maar ik knapte af op de aanhorigheid en investeerde vervolgens handenvol geld in mijn eigen campagne. De stembusgang werd gesaboteerd, ik raakte niet verkozen en moest daarna hard werken om mijn schulden af te lossen. Er is iets grondig fout in de manier waarop in Palestina politiek wordt bedreven. Politici zouden dienaars van het volk moeten zijn, geen machtswellustelingen die er enkel op uit zijn om hun burgers te controleren.

“De Israëli’s roepen luid: ‘We praten niet met Hamas!’ De Palestijnen roepen even luid: ‘We praten niet met Naftali Bennett!’ We zitten dus in een patstelling. Daarom zeg ik: laat de wereld beslissen. Alleen hult die zich in stilzwijgen. Waarom roert de internationale gemeenschap zich niet? Waarom eist zij niet dat al die resoluties over de bezetting van Palestijns grondgebied in de praktijk worden gebracht?

“Wij, Palestijnen, zijn vragende partij voor een tussenkomst van de Verenigde Naties of de Europese Unie. Denkt u dat Israël dat ook is en zich zal neerleggen bij wat de VN willen? Natuurlijk niet. Dan is het aan de internationale gemeenschap om op tafel te slaan en het internationale recht af te dwingen. Want Israël leeft niet alleen op deze planeet en is niet immuun voor internationaal recht.

“De Belgen zijn allemaal gelijk voor de wet en houden zich meestal netjes aan de regels. Als u straks door het rood rijdt, krijgt u een boete. Jullie zijn allemaal aansprakelijk voor jullie overtredingen. Zo hoort het ook: de gelijke behandeling én verantwoordelijkheid van álle Belgen waarborgt de vrede in dit land. Als iedereen zijn eigen zin mag doen, wordt België een jungle.”

De vorige Amerikaanse president Donald Trump trok resoluut de kaart van Israël. Gelooft u dat zijn opvolger Joe Biden meer oor zal hebben voor de Palestijnse verzuchtingen?

“Daar durf ik nog geen uitspraken over te doen. Donald Trump draagt alleszins een verpletterende verantwoordelijkheid. Hij gedroeg zich in het vredesproces als de vulgaire vastgoedmagnaat uit New York die hij is. Hij dacht dat alles met geld te koop was en verhandelde Palestijns land alsof het een site in Manhattan was. Trump verspreidde haat, angst en racisme op grote schaal. Hij deed niets anders dan muren bouwen tussen mensen. Kijk waar hij nu is: compleet weggedeemsterd.”

Misschien komt hij terug in 2024.

“Daar geloof ik niets van. Alles heeft een begin en een einde. Donald Trump is voltooid verleden tijd, net als Benjamin Netanyahu. Diens militaire operatie in mei tegen de Palestijnen was desastreus. De aanleiding voor operatie ‘Guardian of the Walls’ was de gedwongen uitzetting van Palestijnen uit hun huizen. Tijdens de ramadan bestormden kolonisten de Al-Aqsamoskee in Jeruzalem. Vervolgens zag ik hoe de geschiedenis zich voor de zoveelste keer herhaalde. Dezelfde agressie maakten we al eens mee in 2008, 2012, 2014 en 2018. 2021 heeft exact hetzelfde resultaat als al die vorige militaire operaties: de immense kloof werd nóg groter. Deze keer stierven 40 vrouwen en meer dan 70 kinderen aan Palestijnse kant. De infrastructuur is volledig vernield en de haat versterkt.

“Israël haalt hier geen enkel voordeel uit. Zolang de Palestijnen niet vrij zijn, zijn de Israëli’s dat ook niet. Zolang de Palestijnen niet veilig zijn, zijn de Israëli’s dat ook niet. We moeten geen muren bouwen, maar bruggen. Veel Israëlische en Palestijnse burgers zijn het met mij eens. Alleen worden hun gematigde stemmen overschreeuwd door de extremisten. Wat mij nu heel erg verontrust, is dat 57 van de 120 zetels van de Knesset, het Israëlische parlement, in handen van ultrarechts zijn.”

Radicaal-rechts lijkt overal aan een stevige opmars bezig.

“Zeker. Racisme, hebzucht en arrogantie voeren de boventoon en te veel politici spelen daarin een perfide rol. Hoe komt het toch dat wij er altijd in slagen om de verkeerde mensen aan de macht te helpen? We geven ze onze stem, vervolgens bedriegen ze ons en toch applaudisseren we voor hen. Alsof we dolgraag bedrogen willen worden.

“Intussen neemt de haat overal toe, met dodelijke schietpartijen in de VS, maar ook in het vredelievende Canada. Steeds meer mensen leven in angst of worden bang gemaakt. Er wordt steeds sneller naar geweld gegrepen. Het is hoog tijd dat we de pauzeknop indrukken, in het belang van onze kinderen en kleinkinderen.

“We hebben nood aan moedige politici die niet aan hun eerstvolgende herverkiezing denken, maar aan het welzijn van hun burgers. Al jaren wordt er wereldwijd vooral in militair wapentuig geïnvesteerd. De coronacrisis verandert daar jammer genoeg niets aan. Waarom lukt het ons niet om al dat geld in onderwijs, gezondheidszorg of degelijke huisvesting te stoppen in plaats van in de zoveelste gesofisticeerde raket?”

U bent een pacifist?

“Nee, en dat zal ik nooit worden. Ik heb een hekel aan geweld, aan een medemens doelbewust laten lijden. Maar dat wil niet zeggen dat ik mijn andere wang zal aanbieden als u me zomaar een klap verkoopt. Zelfverdediging is niet hetzelfde als iemand anders aanvallen. Hoe zou u reageren als ik zou proberen om met geweld uw bandopnemer in te pikken?”

Ik denk dat ik me snel uit de voeten zou maken.

“Prima, maar zou u me laten begaan als ik u in mekaar begin te timmeren? U zou u toch verdedigen en het gevecht met mij aangaan? Met dat soort van zelfverdediging is niets mis, vind ik. Het geweld dat ik verafschuw, is dat waarbij huizen worden binnengedrongen en weerloze kinderen ontvoerd. In de bezette gebieden is dat bijna dagelijkse kost.”

Gelooft u dat het Israëlisch-Palestijns conflict ooit opgelost raakt?

“Ooit was België een koloniale macht; jullie kolonies zijn vandaag onafhankelijk. Ook bij ons houdt de bezetting ooit op. Ik hoop en geloof dat ik dat in mijn leven nog zal meemaken.”