Over de crisis in de zorg: ‘Flexibiliteit en technologie kunnen zeker helpen, maar nu is er extra geld nodig’

Bijna 20.000 mensen kwamen op straat om de werkdruk en personeelstekorten in onder andere de zorg aan te klagen. Ze eisen ook hogere lonen en betere werkvoorwaarden. ‘Fundamenteel moet de organisatie van de zorg veranderen, op korte termijn kan enkel het budget verhoogd worden’, zegt gezondheidseconoom Erik Schokkaert (KU Leuven).

Het is niet voor het eerst dat de zorgsector op straat komt. Er zijn dan ook 7.000 openstaande vacatures. Wat is het grootste probleem?

“Dat ligt voor de hand: de aantrekkelijkheid van de job en het loon moeten verbeterd worden. Het is vergelijkbaar met de situatie in het onderwijs. Eigenlijk is er maar één oplossing op korte termijn: er is extra geld nodig. Maar dat is geen evidente boodschap. Eén jaar voor de verkiezingen wil je de burgers niet zeggen dat de belastingen of RSZ-bijdragen omhoog zullen gaan. Op langere termijn kan de situatie natuurlijk wel verbeteren door de organisatie van onze zorg aan te passen.”

Zijn er dan echt geen andere manieren om op korte termijn voor een oplossing te zorgen? Zijn er geen quick wins?

“Ik zou zeggen: de flexibiliteit van het beroep. Maar ook dat kan niet in een-twee-drie gebeuren, want daarvoor moet de wet op de gezondheidsberoepen worden aangepast. Evident is dat allemaal niet. Als er bijna een opstand uitbreekt als apothekers de toestemming krijgen om te vaccineren, dan weet je genoeg.

“Soit, wat ik met flexibiliteit bedoel, is dat verpleegkundigen en zorgkundigen veel meer taken zouden moeten kunnen uitvoeren dan nu het geval is en dat op een flexibele manier. Daarvoor moet enerzijds de opleiding veranderd worden, maar ook zouden ze bepaalde taken moeten kunnen uitvoeren als ze bewezen hebben dat ze die kunnen. Je zou hen daarvoor een certificaat kunnen geven. Denk bijvoorbeeld aan het toedienen van medicatie of het geven van intraveneuze injecties. Zo kan je je arbeidskrachten veel flexibeler inzetten en zou je de job volgens mij ook aantrekkelijker maken.”

Waarom wordt de job op die manier aantrekkelijker? Ze zullen toch net meer moeten doen.

“Ja, maar je geeft aan mensen de gelegenheid om andere dingen te doen dan de eng omschreven taken, waartoe ze normaal gezien beperkt worden. Verpleegkundigen of zorgkundigen krijgen zo meer het gevoel dat ze zelf verantwoordelijkheid dragen. Dat is ook enorm belangrijk. Je kan zo streven naar een meer geïntegreerde zorg met een samenwerking tussen de verschillende professionals. Je kan op een soepelere manier taken toewijzen binnen een team.”

Waarom ligt dat zo moeilijk binnen de sector?

“Het zijn vooral de artsen die zich als eersten verzetten en die niet openstaan voor dergelijke evoluties. Dat kan te maken hebben met een zeker protectionisme van de belangenorganisaties. Natuurlijk zal je voor bepaalde dingen nog altijd voldoende geschoold moeten zijn - een verpleegkundige zal geen openhartoperatie uitvoeren. Maar het systeem mag wel wat minder rigide worden dan nu het geval is. Dan is Nederland een beter voorbeeld hoe het wel zou kunnen. Zij kampen nochtans met dezelfde problemen.”

Kunnen we ook heil verwachten van technologische evoluties om de job minder zwaar te maken en om het personeel anders in te zetten?

“Je hebt twee vormen van technologie. Enerzijds zijn er de revolutionaire behandelingen. Die zullen waarschijnlijk niks veranderen aan de werkdruk. Anderzijds kun je je afvragen of machines mensen kunnen vervangen. Voor bepaalde gevallen kan dat, maar de menselijke component mag je nooit uitsluiten. Een voorbeeld: iemand die op oudere leeftijd nog thuis woont en behoorlijk verstandig is, kan via een toestel een waarschuwing krijgen wanneer hij zijn medicijnen moet nemen. Dat zou toch al wat kosten besparen, al heeft die man of vrouw af en toe ook nog wel nood aan menselijk contact. Maar een verbetering van de communicatiemogelijkheden is zeker een vooruitgang.”

Sommigen wijzen op de duizenden mensen in ons land zonder papieren, die eventueel zouden kunnen worden ingeschakeld.

“Dat zou een beetje kunnen helpen, maar het zou zeker niet genoeg zijn voor de 7.000 openstaande vacatures. Bovendien zit je ook nog eens met de opleiding die je dan moet aanbieden, waardoor het geen snelle oplossing is. Er zijn nu trouwens al veel zorgwerkers uit andere Europese landen aan de slag in ons land.”

Kortom, er zijn geen shortcuts waardoor er op korte termijn verandering zou kunnen komen.

“Jawel, je kan gewoonweg meer budget voorzien. Maar zoals gezegd begrijp ik dat dat een heel moeilijk verhaal wordt met de verkiezingen die er snel aankomen en de moeilijke budgettaire situatie in ons land. En dat zal ook niet onmiddellijk voor een toename van het arbeidsaanbod zorgen. Hopelijk kunnen we op lange termijn wel zorgen voor een grondige herorganisatie van het gezondheidssysteem met één patiëntendossier en een vergoeding per patiënt en niet per prestatie. Dat zal de kwaliteit van de zorg in ieder geval vooruithelpen.

“Ook moeten we veel meer inzetten op preventie. Die is in ons land echt heel slecht ontwikkeld. En daarvoor moeten we ook het hele systeem herzien en de eerste lijn beter ontwikkelen. Ideaal zou dat een organisatie op een kleiner lokaal niveau zijn, waarbij aandacht besteed wordt aan genoeg fietspaden, aan gezond eten op school... Maar dat is allesbehalve een snelle oplossing. Iemand past zijn of haar levensstijl niet makkelijk aan. Het zal trouwens ook niet noodzakelijk de kosten naar beneden halen, maar het zal wel goed zijn voor de bevolking. En uit alles blijkt toch dat ze een goede gezondheidszorg essentieel vinden.”

Meer geld, een andere oplossing is er dus niet voor de mensen in de zorg?

“Klopt, al kan de technologie ons ook wel een handje helpen.”