Oud maar niet versleten: het brein van sommige honderdplussers takelt amper af

“Het is een moment dat ik nooit van mijn leven zal vergeten”, zegt Gert Holstege vanuit zijn thuiswerkkamer in het Nederlandse Haren met een grote glimlach. We schrijven 2002, Holstege was hoofd van de afdeling anatomie van het UMC Groningen toen hij gebeld werd door een vrouw. Of het lichaam van een bewoonster van een verzorgingstehuis, die zich in 1970 beschikbaar had gesteld voor de wetenschap, nog wel van nut zou zijn na haar dood, vroeg ze.

“Ik kreeg wel vaker dit soort telefoontjes van mensen die hun lichaam ter beschikking hadden gesteld van de wetenschap maar ziek waren geworden, en zich afvroegen of het nog wel zin had”, zegt Holstege twintig jaar na dato. “Vervolgens vroeg ik wat voor ziekte de vrouw had voor wie ze belde. ‘Geen ziekte’, antwoordde ze, waarna ik vroeg hoe oud ze was.” Holstege valt even stil. “‘Ze is honderdtwaalf’, kreeg ik als antwoord. Ik vroeg of ik het goed verstond. Ja, ze was echt honderdtwaalf jaar oud. Normaal ging ik nooit naar mensen die zich opgaven voor de wetenschap, maar in dit geval deed ik dat wel.”

Holstege reed vanuit Groningen naar verzorgingstehuis De Westerkim in Hoogeveen. “Iemand bracht me naar de eerste verdieping en daar zat ze op een stoel bij het raam. Henny van Andel heette ze. Hoewel we elkaar nooit eerder hadden gezien, raakten we meteen in gesprek. Ze kon zich herinneren dat Wilhelmina in 1898 koningin werd. Verder babbelde ze over Ajax, haar favoriete voetbalclub, die dat seizoen geen kampioen zou worden, want er was iets mis met de linkervleugel. Heel lang spraken we over haar opvoeding en jeugd en dat ze op 40-jarige leeftijd ruzie kreeg met haar moeder omdat ze ging trouwen met een man die daarvoor gescheiden was, iets wat haar moeder totaal niet accepteerde.”

Wat deed u na deze ontmoeting?

“Na een gesprek van ruim een uur liep ik naar beneden waar ik eerst een kwartier moest bijkomen, de enige keer in mijn leven. Ik besloot vervolgens om wetenschappelijk vast te leggen hoe goed ze nog was en de resultaten waren verbluffend. De enige reden dat ze in een verpleegtehuis woonde, was dat ze slecht kon zien; overigens luisterde ze wel ieder uur naar het nieuws op de radio. We zijn naderhand nog twee keer bij haar langs geweest en hebben allerlei testjes met haar gedaan. Zo noemde ik tien verschillende woorden op en tien minuten later vroeg ik welke woorden zij zich nog kon herinneren. Zij reproduceerde ze zonder enige moeite. Ongelooflijk, want zelf zou ik dat waarschijnlijk niet kunnen.”

Wat voor beeld had u van haar?

“Dat verschilt eigenlijk niet veel van het beeld dat ik van u of van een willekeurig ander iemand heb. Een gezond persoon, die nog heel veel kon, alleen kon ze slecht zien.”

Uiteindelijk overleed ze op 30 augustus 2005.

“Ik onderhield een goed contact met De Westerkim en op 29 augustus 2005 werd ik om half acht ’s avonds gebeld door iemand uit het verpleegtehuis dat het niet goed met haar ging en dat Van Andel mogelijk die nacht zou overlijden. Dat gebeurde die nacht om 01.30 uur. Toen ik daarover werd ingelicht reed ik naar De Westerkim, waarna haar lichaam direct werd overgebracht naar onze anatomie-afdeling in Groningen. Meteen ontdekten we toen dat ze was overleden aan maagkanker. Volgens mij zou ze, indien dat op tijd zou zijn vastgesteld, nog veel ouder zijn geworden.”

Hoe zagen haar hersenen eruit?

“Ongelooflijk. Daar was dus helemaal niets mis mee. We keken meteen of ze bijvoorbeeld alzheimer had en daar vertoonde ze totaal geen sporen van. Ik bestudeerde de hersenen en die zagen eruit alsof het een gezond persoon van tussen de 50 en 60 jaar betrof. Alles was normaal en intact.”

Mensen die honderd worden of ouder, schijnen gemiddeld intelligenter te zijn.

“Dat klopt. Mijn dochter, die ook wetenschapper is, doet daar momenteel onderzoek naar. Oud worden is overigens vooral een genetische kwestie. Henny van Andel werd honderdvijftien en haar moeder haalde ook bijna de honderd, hoewel Henny de laatste veertig jaar geen contact meer met haar moeder had gehad, omdat ze met die gescheiden man was getrouwd.”

U heeft over deze casus gepubliceerd in het tijdschrift Neurobiology of Aging.

“We schreven daarin dat het dus mogelijk is om heel oud te worden, in haar geval honderdvijftien, terwijl je nog helemaal normaal bent. De algemene gedachte was lang dat je vanaf een bepaalde leeftijd aftakelt of seniel wordt, maar dat is dus niet zo, dus wetenschappelijk gezien was dit echt nieuw.”

Bent u door dit onderzoek anders naar ouderen gaan kijken?

“De meeste mensen worden oud op een gemiddelde manier en daar kunt u zich van alles bij voorstellen. Maar dat dit bestond vond ik heel bijzonder. Later heb ik ook een andere dame, Egbertje Leutscher, onderzocht. Zij werd honderdelf jaar oud en kwam ook uit Drenthe. Toen dacht ik wel bij mijzelf: wat gebeurt daar precies dat ze in Drenthe zo oud worden?”

Heeft mevrouw Van Andel dingen gedaan of gelaten waardoor ze zo oud is geworden?

“Ze rookte niet, maar dronk wel gewoon een glas wijn. Daarnaast at ze vooral wat ze in het verpleegtehuis kreeg. Dus eigenlijk is het antwoord nee. Volgens mij is zij zo oud geworden dankzij haar genen.”

Gert Holstege

Warnsveld, 7 april 1948

Gert Holstege was verbonden als hoogleraar neurowetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en is nu emeritus. Hij studeerde van 1966 tot 1971 medicijnen aan de Medische Faculteit Rotterdam en behoorde tot de eerste 160 studenten die daar zijn begonnen. Hij werkte aan deze universiteit, later het medisch centrum van de Erasmus Universiteit, tot 1987. Vervolgens werkte hij drie jaar voor de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa in Mountain View, Californië. Daarna werkte hij tot in 2013 als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij het concept van het Emotional Motor System heeft bedacht. Hij is sinds 1993 tevens hoofdredacteur en hoofdauteur van het Handboek Postwaarden Nederland.