Orkaan Gustav blies de voorbije dagen vooral de politieke propaganda van de verkiezingscampagnes in de VS weg. Campagnestrategen ruilden in allerijl peilingen voor handboeken rampenmanagement. De geschiedenis leert dat beslissingen in noodsituaties polit

Een ramp regeert altijd het land

door maarten rabaey

De beslissing die John McCain zondag nam om af te reizen naar Mississippi en het programma van de Republikeinse conventie maandag grotendeels te schrappen, kan het verdere verloop van de campagne voor deze presidentsverkiezingen bepalen.

Het is een gok waarmee McCain zijn conventie op het spel zet, het enige moment in de campagne waarop hij volledig en zonder tegenspraak de kans krijgt om zichzelf en onbekende running mate Sarah Palin tijdens een perfecte regie voor te stellen aan het Amerikaanse publiek.

Het is ook een gok waarmee hij schippert tussen het verwijt van politieke recuperatie en lof voor zijn leiderscapaciteiten. "Er zijn twee keerzijden aan de medaille", merkte Joe Gaylord, een topadviseur van voormalig Republikeins Huisvoorzitter Newt Gingrich, gisteren op in The New York Times. "Aan de ene kant heb je de tijd nodig je boodschap aan het publiek te presenteren. Aan de andere kant: wanneer het land in een situatie als deze zit zou het een enorme fout zijn om er geen aandacht aan te besteden. Herinner je maar hoe kwellend de orkaan Katrina was voor het land."

De NYT gaf gisteren al aan hoe de perceptie zich in het voordeel van McCain heeft gekeerd. "Veeleer dan weg te lopen van de orkaan en zijn politieke risico's holde McCain er recht naartoe, een onmiskenbaar contrast met president Bush na orkaan Katrina. McCain verscheen op televisie met een semipresidentieel voorkomen, lichtte de Amerikanen in over noodhulpvoorbereidingen en riep de natie op om partijpolitiek aan de kant te laten."

Zelfs Democratisch consultant Robert Shrum, die conventies heeft gevolgd sinds 1972, is het daarmee eens. "McCain heeft de gelegenheid over te komen als iemand die de politieke retoriek naast zich neerlegt. Zolang het niet lijkt alsof hij het politiseert tenminste." Shrum stipt ook aan hoe het een onverhoopte meevaller is dat McCain op de conventie gisterenavond niet Bush en Cheney hoefde te verwelkomen, van wier beleid hij zich duidelijk wil distantiëren. "Voor McCain en de Republikeinen blies Gustav al Bush en Cheney weg. Er was geen andere manier geweest om ze weg te houden."

Republikeinse strategen gebruikten gisteren niet toevallig het bijbelse begrip 'redemption' - verlossing -, omdat ze door Gustav de kans hebben gekregen fouten uit het verleden recht te zetten. "Niemand hoopt hier natuurlijk op, maar dit is wel een kans voor McCain - een grote gebeurtenis die gevolgen heeft op de bevolking", zei een conventieplanner aan het conservatieve webmagazine Politico uit Washington. "Het is een verlossing voor de Republikeinse partij en haar bekwaamheidsissue. De conventie zal nu uiteindelijk gaan over John McCain die de beste manier toont om een zaak te steunen die groter is dan jezelf."

Bush van zijn kant vond dat hij een ultieme kans heeft gekregen om te tonen dat hij het wel kan. De Bushadviseurs doen er dezer dagen alles aan om te vertellen dat de president onterecht de schuld kreeg voor de mislukte hulpverlening na Katrina. "We hebben altijd het punt gemaakt dat de staat Louisiana en de stad New Orleans disfunctioneel waren", zei Dan Bartlett, de voormalige Witte Huisadviseur, in een recent interview. New Orleans werd zowel toen als vandaag geleid door de Democratische burgemeester Ray Nagin.

Mark McKinnon, een voormalige consultant van Bush en McCain, deelt die mening. "Dit is een gelegenheid voor de regering om te tonen dat ze enkele harde lessen heeft geleerd. Het is een gelegenheid om te tonen dat de regering deze keer wel werkt. Als dat zo is, dan is dat goed voor New Orleans, goed voor het land, deze regering en de partij."

Daardoor hopen de Republikeinen ook Democratisch presidentskandidaat Barack Obama de wind uit de zeilen te nemen, die geen kans krijgt om zijn leiderscapaciteiten te tonen. Maar Obama gooide het gisteren voorzichtig over een andere boeg. Via zijn fondsenwervingsnetwerk riep hij op om door giften en vrijwilligerswerk slachtoffers te steunen.

De Democratische strategen rekenen erop dat ze later hun punt kunnen maken: dat geen enkele spindoctor de humanitaire tol van een ramp kan en mag controleren. En dat de kiezer de aanpak van een ingrijpende ramp zoals Katrina in het stemhokje altijd zal onthouden. Dat hebben andere catastrofes ook aangetoond.

Republikeinen hebben door Gustav de kans gekregen fouten uit het verleden recht te zetten

De les van Katrina: neem initiatief

Orkaan Katrina verwoestte op 29 augustus 2005 de stad New Orleans. Daarbij kwamen bijna tweeduizend mensen om. Tienduizenden mensen moesten de stad verlaten, vele keerden nooit meer terug. De kosten van de heropbouw, die tot vandaag nog bezig is, lopen al op tot meer dan 100 miljard dollar. De orkaan werd een van de kantelmomenten in het presidentschap van George W. Bush, wiens populariteit een beslissende klap kreeg nadat hij cruciale inschattingsfouten maakte.

Toen de orkaan aan kracht won en zich in de richting van de Amerikaanse kust bewoog, verklaarde Bush wel de noodtoestand in delen van Louisiana, Alabama en Mississippi maar vergat hij Louisiana's kustgebieden. Lokale overheden stelden alleen hun noodplan in werking. Pas daags voor de ramp beval de burgemeester de verplichte evacuatie van de stad, zonder hulp uit Washington. Tienduizenden mensen bleven ter plaatse, omdat er te weinig openbaar vervoer was.

De evacuatie bleek terecht. Metershoge vloedgolven van de orkaan gingen gepaard met dijkbreuken rond de stad, waardoor 80 procent van New Orleans onder water kwam te staan. Al snel werd duidelijk dat de humanitaire kost in het catastrofegebied erg hoog was.

Terwijl de camera's al beelden toonden van drijvende lijken maakte de president zijn grootste fout: in de plaats van ter plekke de hulpoperaties mee te leiden, vloog hij alleen in een helikopter over de stad. Vier dagen lang zette hij geen voet in het gebied.

In die tijd had de wereld kennisgemaakt met het drama van 26.000 ontheemden, die in erbarmelijke omstandigheden hun toevlucht hadden gezocht in de Superdome van Louisiana en het New Orleans Civic Centre. De meesten waren Afro-Amerikanen. Zij hadden geen wagen om de stad te ontvluchten, zoals de meeste blanke inwoners. De regering werd beschuldigd van racisme.

Na een week ontsloeg Bush wel Michael D. Brown, het hoofd van het federale noodhulpagentschap (Fema), maar de media herhaalden het beeld van enkele dagen daarvoor, waarop te zien is hoe hij Brown op de schouder klopte met de gevleugelde zin: "Brownie, you're doing a heck of a job" - "Brownie, je doet je werk uitmuntend".

Drie jaar later leven duizenden ontheemden in Mississippi en Louisiana nog altijd in trailers. In februari 2006 vatte een commissie van het congres, waarin beide partijen zetelden, haar conclusie samen met de titel van het rapport: 'Een gebrek aan initiatief.'

De les van 9/11: angst is een slechte raadgever

Geen enkele recente ramp heeft de internationale, nationale en lokale politiek zo ingrijpend beïnvloed als de aanslagen van 11 september 2001. Islamistische terroristen van Al Qaida kaapten vier lijnvliegtuigen, waarvan er drie zich in de Twin Towers van het World Trade Center in New York (2.749 doden) en het Pentagon (184 doden) in Washington boorden. Een vierde stortte neer in Pennsylvania (40 doden).

Net zoals bij Katrina was de reactiesnelheid van VS-president George W. Bush erg traag. Bush bezocht een lagereschoolklas toen hij het nieuws kreeg. Het beeld dat hij minutenlang perplex bleef zitten werd een negatief icoon van zijn presidentschap. Daarna werd Bush geëvacueerd met Air Force One, waarmee hij ogenschijnlijk uren doelloos rondvloog. Zijn veiligheidsdiensten waren bang dat ook hij een doelwit was. Omdat niemand de bevolking geruststelde, maakte een paniekgolf zich van de VS meester.

In scherp contrast daarmee stond de reactie van de burgemeester van New York Rudy Giuliani. Na acht jaar aan de macht was zijn ster tanende. Hij werd beschuldigd van racisme, omdat hij karaktermoord pleegde op een man die gedood was door een undercoveragent. Hij had ook zijn echtscheiding aangekondigd op een persconferentie zonder dat zijn vrouw dat wist. Hij had prostaatkanker en had de race om een Senaatszetel met voormalig first lady Hillary Clinton opgegeven. Zo knullig als Giuliani was in de communicatie over zijn privéproblemen, zo efficiënt was hij op 9/11. Giuliani ontpopte zich die dag tot 'burgemeester van de wereld', omdat alle camera's de eerste dag gericht waren op zijn krachtdadige leiding van de noodhulpoperaties. In New York bleef de paniek daardoor relatief beperkt. Persoonlijk al zwaar getroffen door de ramp - hij verloor verscheidene vrienden en kennissen - kwam hij niet meer op als burgemeester. Later dat jaar werd Giuliani door Time verkozen tot 'mens van het jaar'.

Giuliani wou eerder dit jaar op dat succes teren door zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen maar zijn nationale veiligheidsagenda sloeg niet meer aan. Dat is vandaag een veeg teken voor zijn partij.

In 2004 werd Bush, mede dankzij het dreigement van Osama bin Laden aan de VS net voor de verkiezingen, nog herverkozen. Met angst domineerde hij sinds 9/11 de politieke agenda van de VS, waardoor hij zonder veel tegenstand van de publieke opinie in de maanden na 9/11 Afghanistan kon binnenvallen en in maart 2003 Irak. De buitenlandse oorlogen leidden de aandacht af van de economie die dit jaar implodeerde. De kaarten lijken deze keer dan ook anders geschud. Van een '9/11 rampeneffect' is geen sprake meer.

Giuliani ontpopte zich op 9/11 tot burgemeester van de wereld

De les van 11-M: de feiten zijn heilig

Op 11 maart 2004 trof een bloedige terreuraanslag het openbaar vervoer in Madrid. Nooit eerder in de recente geschiedenis van Europa vielen in één dag zoveel terreurslachtoffers: 191 in totaal.

De rechts-conservatieve regering van José María Aznar (Partido Popular) dacht er munt uit te kunnen slaan om de parlementsverkiezingen van 14 maart te winnen. Nog voor hij zicht had op de feiten beschuldigde Aznar de Baskische afscheidsbeweging ETA van de moordaanslagen. Toen bleek dat de politie al snel islamistisch terrorisme op het spoor zat, strafte de Spaanse kiezer Aznar ongenadig af voor zijn politieke recuperatie. Ook zijn gebrek aan empathie in eigen land werd hem verweten. De Spaanse premier weigerde toe te geven dat zijn bevolking tegen de Spaanse steun aan de oorlog tegen terreur en de Irakinvasie was. Zijn opvolger José Luis Rodríguez Zapatero erkende dat wel. Dit jaar werd hij daarvoor beloond met een herverkiezing.

De les van de Elbe: zet altijd de laarzen klaar

Als er één politicus is aan wie John McCain en Barack Obama vandaag het best een voorbeeld nemen, dan wel voormalig Duits bondskanselier Gerhard Schröder. Hij voelde in 2002 feilloos aan hoe hij een onverwachte ramp, zoals de overstromingen van de Elbe, kon uitbuiten ten behoeve van electoraal succes.

De onveranderd hoge werkloosheid kostte de rood-groene regering bijna haar meerderheid bij de Bondsdagverkiezingen in september 2002. Lange tijd zag het ernaar uit dat de kiezers Schröder zouden afrekenen op zijn niet nagekomen belofte uit 1998 om het land uit economische dal te halen. Bovendien had het aanzien van de SPD te lijden onder het ontslag van enkele van haar ministers. Net voor de verkiezingen wist de kanselier het tij echter te keren door zijn mediagenieke optreden tijdens de enorme overstromingen die Duitsland in augustus 2002 zwaar troffen en waar opponent Edmund Stoiber (CDU/CSU) zijn kat stuurde.

Tsunami: los chaos met chaos op

Er was de verwoestende tsunami voor nodig van 26 december 2004, maar na die dag zou het door conflict verscheurde Atjeh opnieuw vrede kennen. In een aantal minuten stierven 170.000 mensen - tien keer zoveel als er gedood werden tijdens 29 jaar separatistische strijd van lokale rebellen.

Tegen de wil van de militaire hardliners in aanvaardde de kersvers verkozen Indonesische president Susilo Bambang Yudhoyono internationale noodhulp. Na jaren te zijn doodgezwegen stond Atjeh plots in het oog van een wereldwijde mediastorm.

Yudhoyono gebruikte de aandacht om zijn vredesplannen voor Atjeh, die zich tot dan toe afspeelden in de coulissen, door te drukken. Met steun van het Crisis Management Initiative, onder leiding van voormalig Fins president Martti Ahtisaari, leidden vijf gespreksrondes tot een vredesakkoord dat in augustus 2005 werd ondertekend.

Tsjernobyl: ramp kan leiden tot val van natie

De kernramp van Tsjernobyl (26 april 1986) is een bewijs van hoe een ramp mee kan leiden tot de val van een natie. Dat erkende niemand minder dan de laatste Sovjetleider, Mikhail Gorbatsjov, toen hij in 2006 de ramp herdacht.

"De kernramp in Tsjernobyl was, misschien zelfs meer dan mijn politiek van perestrojka, de echte oorzaak van de ineenstorting van de Sovjet-Unie vijf jaar later. De catastrofe van Tsjernobyl was een historisch keerpunt: er was een tijdperk voor de ramp, en er was een volstrekt ander tijdperk dat volgde. Meer dan wat anders ook opende de Tsjernobylramp de mogelijkheid tot grotere vrijheid van meningsuiting, tot het punt dat het systeem zoals we het kenden niet langer kon voortbestaan. Het maakte volstrekt duidelijk hoe belangrijk het was om het beleid van glasnost voort te zetten, en ik begon te denken in termen van pre-Tsjernobyl en post-Tsjernobyl. De prijs van Tsjernobyl was enorm, niet alleen menselijk, ook economisch. Zelfs vandaag belast de erfenis van Tsjernobyl de economieën van Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland."

Turkije-Griekenland: aardbevingsdiplomatie

Rampen kunnen rivaliserende naties ook dichter bij elkaar brengen. De term 'aardbevingsdiplomatie' werd voor het eerst gebruikt in 1999, toen Griekenland spontaan hulp bood bij de aardbeving die in Turkije aan ongeveer zeventienduizend mensen het leven kostte. Wat later bood Turkije hulp aan Athene, toen daar 125 mensen omkwamen bij een kleinere aardbeving. Als gevolg van de hulp kwamen beide landen overeen nieuwe gesprekken op te starten over Cyprus en deblokkeerde Griekenland de EU-toenaderingsgesprekken met Turkije.

Aardbevingen zorgden ook elders voor belangrijke politieke aardverschuivingen. Dit jaar nog zorgde de aardbeving in China ervoor dat de bevolking in de getroffen provincie openlijk mondiger werd tegenover de overheid.n Bush troost een bewoonster van New Orleans na Katrina. De president kreeg bakken kritiek over zich heen omdat hij vier dagen wachtte alvorens het getroffen gebied te bezoeken.