Orbán wekt ergernis in Brussel, maar hij verkeert in goed gezelschap

Het leek deze week alsof de EU nog maar één zwart schaap telt: Hongarije. Het land waar premier Viktor Orbán sinds twaalf jaar de scepter zwaait, blokkeerde broodnodige nieuwe financiële steun voor Oekraïne, extra sancties tegen Rusland en een minimumbelasting voor multinationals. Een even opportunistische als effectieve inzet van zijn vetorecht in een poging hem reeds toegezegde Europese miljardensubsidies veilig te stellen.

Een ongemakkelijk beeld op het moment dat de EU eensgezind achter Kiev en tegenover Moskou wil staan. Het maakt ook haar belofte over de EU als speler op het wereldtoneel niet sterker. En dat juist op het moment dat andere traditionele dwarsliggers aan de EU-tafel – Polen, Slovenië, Slowakije – zich wel coöperatief opstellen.

Politiek abject

Boedapest gebruikt niet alleen de financiële EU-steun voor Oekraïne (die unanimiteit vereist) als pressiemiddel, hij zet een heel arsenaal veto’s in: tegen een nieuw sanctiepakket voor Moskou; tegen extra EU-geld voor wapenleveranties aan Oekraïne; tegen een minimumbelasting voor multinationals. Allemaal zaken die niets met zijn subsidies te maken hebben.

Hoe ergerniswekkend en politiek abject ook, volgens veel lidstaten, Hongarije staat juridisch in zijn recht de veto’s te gebruiken. Die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag, alle landen hebben ze en wat meer is: ze gebruiken ze ook, zij het niet zo vaak en vol willekeur als Hongarije.

In de week dat Hongarije dwars lag over Oekraïne, blokkeerde Nederland samen met Oostenrijk de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot de Schengenzone, de club van 26 Europese landen waartussen de grenscontroles zijn opgeheven. Ook hier lag een duidelijk Commissie-advies: beide landen zijn klaar voor het Schengenlidmaatschap, al jaren. Ook hier steunen vrijwel alle lidstaten en het Europees Parlement dat oordeel. Maar de Nederlandse staatssecretaris voor Justitie en Veiligheid, Eric van der Burg, zag geen reden zijn mening bij te stellen. Hij benadrukte dat voor sommige onderwerpen – zoals uitbreiding van Schengen – unanimiteit is vereist. “Dat hebben we niet voor niets met elkaar afgesproken”, aldus Van den Burg.

Prijslimiet voor gas

Hij verkeert in goed gezelschap. Tijdens de EU-top in oktober botsten de regeringsleiders over het idee om een prijslimiet voor gas in te stellen. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz was zo bang dat dit plan door een meerderheid van de ministers voor Energie zou worden doorgeduwd, dat hij eiste dat leiders – die altijd met unanimiteit besluiten – erop moeten kunnen terugkomen. Of neem ons land, dat zijn vetodreiging gebruikt om de handel in diamanten – belangrijk voor Antwerpen – buiten de sancties tegen Rusland te houden.

De roep om veto’s af te schaffen, klinkt steeds luider, in het Europees Parlement maar ook in de lidstaten. Zo wil Nederland af van het veto bij buitenlands beleid, zoals het opleggen van sancties. Zoiets vereist een wijziging van het Europees Verdrag, een tijdrovende klus en zonder garantie op succes.

Het afschaffen van veto’s is niet zonder risico. Besluiten die met meerderheid worden doorgeduwd, stuiten in de tegenstemmende landen op verzet. Een pijnlijk voorbeeld is de wettelijke afspraak uit 2015 om migranten te herverdelen over de lidstaten. De oostelijke lidstaten die tegen stemden, weigerden die wet uit te voeren met een totale impasse van het Europese migratiebeleid als gevolg. Dwang is niet bevorderlijk voor het draagvlak van de EU.

Extra overlegrondes

De EU kiest dan ook steevast voor extra overlegrondes om gevoelige zaken met consensus te kunnen afkaarten. Dat gebeurt ook nu. Begin volgende week proberen de Europese ministers van Financiën alsnog een akkoord te bereiken: wat minder miljarden bevriezen voor Hongarije in ruil voor wat meer miljarden voor Oekraïne. Als dat lukt, zal Boedapest vermoedelijk zijn verzet tegen nieuwe sancties voor Moskou laten varen.

Dinsdag komen de ministers voor Energie bijeen voor hun vijfde extra vergadering over de gasprijslimiet. Blijft een compromis uit, dan belandt het later die week weer op het bordje van de regeringsleiders tijdens hun eindejaarstop. En volgende zomer ligt er een nieuw Commissierapport dat Bulgarije (nog steeds) echt klaar is voor het Schengenlidmaatschap waarmee Nederland mogelijk zonder al te veel gezichtsverlies de draai kan maken.