Opnieuw dollekoeienziekte in Nederland: ‘Paniek is niet nodig. Maar we moeten dit wel serieus nemen’

Wat weten we over het geval in Nederland?

“Ik heb geen informatie over de precieze omstandigheden waarin deze koe is overleden. Maar mijn hypothese is dat een rund zenuwsymptomen heeft ontwikkeld. Dan moet er altijd gedacht moet worden aan een prionziekte, zoals dollekoeienziekte.”

Wat is een prionziekte?

“Het prioneiwit is een lichaamseigen eiwit dat onder andere voorkomt in de hersenen van dieren en mensen. Normaal heeft dat eiwit een losse structuur en wordt het makkelijk afgebroken. Een kleine herhaling uit de biologieles: eigenlijk breken dieren en mensen continu hun eigen lichaamseiwitten af en bouwen ze die nadien opnieuw op. Cellen maken verouderde eiwitten kapot, zetten die om in aminozuren en maken daarna nieuwe eiwitten aan.

“Door omstandigheden kan die losse structuur echter een vaste structuur worden. Die kan dan niet meer afgebroken worden. Dat zorgt ervoor dat het normale afbraak- en opnameproces binnen zo’n cel stopt. Prioneiwitten stapelen zich op in de cel, tot die als het ware volgepropt is en kapotgaat. Zo ontstaan letterlijk gaten, bijvoorbeeld in de hersenen.

“Het probleem is vooral dat zo’n prion zéér resistent is. Ook als je ze kookt, krijg je ze niet zomaar kapot. Je krijgt prionen in besmet vlees pas kapot door ze een uur lang op meer dan 130 graden Celsius te verhitten.”

Hoe kan de ziekte ontstaan?

“Een eerste mogelijkheid is spontaan. Er zijn zelfs koeien in de Zwitserse Alpen die nooit commercieel voedsel gezien hebben en enkel gras verorberen die de aandoening ontwikkelen. Dat gebeurt heel uitzonderlijk. Ook bij dit geval in Nederland lijkt de kans het grootst dat het om zo’n spontaan geval gaat. Daarom dat we niet moeten panikeren. Maar we moeten de zaak wel serieus nemen.

“Waarom? Wegens de andere manier waarop zo’n rund de ziekte kan krijgen: via besmet voeder. Dat is in de jaren negentig in het Verenigd Koninkrijk gebeurd. Daar had men vlees en beendermeel dat men gebruikte in veevoeder onvoldoende verhit. Daardoor werden de prionen onvoldoende afgebroken. Zo is een hele ketting aan infecties en problemen in gang gezet. Sindsdien is de wetgeving sterk aangescherpt. Een dergelijke overdracht van de ziekte zou niet meer mogen gebeuren.”

Wat is er juist veranderd?

“Overal in Europa moeten koeien die zenuwsymptomen vertonen en geëuthanaseerd of noodgeslacht worden, getest worden op prionen. Dat is belangrijk, want dollekoeienziekte kan overgaan op de mens en we willen echt niet dat er prionen van koeien in ons voedsel terechtkomen. Indien dat gebeurt, kunnen mensen de variant van Creutzfeldt-Jakob krijgen.”

In de jaren negentig stierven twintig jaar geleden zo’n tweehonderd mensen aan die variant, na het eten van besmet vlees. Hoe uit de ziekte zich bij de mens?

“Die krijgt zenuwstoornissen. Het begint altijd met gedragsveranderingen. Daarna komen motorische problemen. Helemaal op het einde treden verlammingen op. Finaal sterven patiënten veelal door het verlammen van de ademhalingsspieren. Normaal kent Creutzfeldt-Jakob een vrij traag ziekteverloop. Het opvallende was dat deze variant erg snel ging: patiënten konden binnen het jaar sterven.”

Welke inschatting maakt u van dit geval in Nederland?

“Om dit goed te beoordelen, moeten we meer weten. Volgens mij is de kans het grootst dat dit geval is opgedoken omdat deze koe zenuwstoornissen vertoonde. Dan zou het gaan om een spontaan geval. Dit zal ook ooit wel eens in België voorkomen. Dan moeten we ons eigenlijk geen zorgen maken: dan heeft het veiligheidsmechanisme gewerkt om besmet vlees uit onze voedselketen te houden.”