"Opeens zei de leraar: 'Neger, zwijg!'"

Dorothy

Dorothy (23) is naar een 'witte secundaire school' in Antwerpen gegaan. Ze was een van de weinigen met een migratieachtergrond. "Ik voelde al direct bij mijn klastitularis dat ik harder moest werken", zegt ze. "Het was nooit goed genoeg. Ik werd vaak afgeschilderd als niet intelligent, onbeschoft ook – hallucinant, want ik ben een brave. Dat doet iets met je, constant aangesproken worden op gedrag dat je niet stelt.

"Als je als zwart meisje over de speelplaats loopt, is er ook altijd wel iets wat je verkeerd doet of draagt", gaat Dorothy voort. "Iedereen liep in minirokjes rond, maar als die van mij tot boven mijn knieën kwamen, hadden de opzichters het gezien."

Eén incident zal ze zich blijvend herinneren. Dorothy: "Bij de voorbereidingen voor Chrysostomos zaten we met ons jaar samen. Een leraar was iets aan het uitleggen, ik herinner me niet dat ik aan het praten was. Maar ineens zegt hij voor de hele aula: 'Hey, neger! Zwijg!' Ik stond perplex. Hij wilde me niet doen 'zwijgen', hij wilde me krenken."

Toen Dorothy jonger was, drong de kwetsende betekenis van het woord 'neger' minder tot haar door, want iedereen gebruikte het. "Jan en alleman noemde mij zo, dan is het moeilijk om aan te kaarten dat de leerkracht mij 'neger' noemde. 'Maar allee, Dorothy. Die bedoelt dat niet zo.' Het leek wel alsof ik spoken zag. Toen liet ik het toe, nu niet meer. Nooit meer.

"Als ik dit nu opnieuw zou moeten ondergaan, zou ik sterven. Ik ben niet optimistisch over de toekomst. Ik wil geloven dat er een tijd komt waarin 12-jarigen gewoon naast hun witte medeklasgenoten kunnen lopen zonder een vreemd gevoel te krijgen, maar daar zijn we nog lang niet."

Sabrine

Sabrine (21) heeft vier jaar in Brussel schoolgelopen, daarna acht in Ninove. Ze was een puike student Latijn-Grieks-Wiskunde. "Daardoor respecteerden leraren en leerlingen mij tot op zekere hoogte."

Maar ook zij werd continu met het woord 'neger' geconfronteerd. "In Brussel was het ondenkbaar dat iemand in het Franstalige onderwijs 'nègre' zou zeggen", zegt ze. "In Ninove was het de normaalste zaak van de wereld. Iedereen noemde me zo, zelfs mensen die me niet wilden beledigen. Ze wisten niet hoe ze me anders moesten beschrijven."

De weinige momenten waarop Sabrine diversiteit met haar klasgenoten besprak, waren tijdens korte debatten in de les Nederlands. Sabrine: "Dat liep telkens faliekant af. De overgrote meerderheid in onze klas waren witte, 'rasechte' Belgen. Vijf mensen hadden een migratieachtergrond. Tijdens die discussies kregen we opmerkingen te horen als 'buitenlanders moeten zich aanpassen of teruggaan', 'eigen volk eerst' en 'jullie zijn goede, maar al de rest moet weg'. Mijn klasgenoten beseften niet dat ze met 'die anderen' ook mijn familie bedoelden. Ik mocht dus blijven, maar dan wel moederziel alleen. Ze zagen niet in hoe afschuwelijk hun stellingen waren."

Uiteindelijk heeft de leerkracht tot driemaal toe het debat stilgelegd. "Geen goede beslissing", vindt Sabrine. "Leraren mogen niet louter de discussie stopzetten, ze moeten uitleggen wat er zo problematisch is met dergelijke haatdragende uitspraken. Ze zouden als eersten moeten begrijpen welke impact het heeft op de jeugd, om zulke dingen in een klas te moeten horen over zichzelf, familie en kennissen."

Volgens de Ninoofse worden leerkrachten niet getraind om met diversiteit in een klas om te gaan. "Onze leerkracht was tijdens die debatten compleet verloren", zegt ze. "Ze was nooit aangeleerd hoe met een dergelijke situatie om te gaan. Het vak 'diversiteit' is binnen lerarenopleidingen een optievak van drie studiepunten. Het verplicht maken kan een eerste stap in de goede richting zijn. Het wordt tijd dat scholen hun verantwoordelijkheid nemen in het verzekeren van het welzijn van al hun leerlingen."

Jad

De eerste keer dat Jad (24) besefte dat er iets mis was, was in het eerste leerjaar in het Oost-Vlaamse Ophasselt, nabij Geraardsbergen. "Na school ging ik vaak bij een vriend spelen. Toen we ons eerste huiswerk samen aan het maken waren bij zijn thuis, lachte zijn opa dat ik altijd naar daar mocht gaan om mijn taken te maken. 'Aangezien dat wellicht moeilijk is bij jouw thuis, want jouw ouders zijn van ergens anders.' Toen al begreep ik dat hij insinueerde dat mijn ouders, mijn Libanese papa en Marokkaanse mama, niet goed genoeg waren om mij te helpen en dat hij, de witte opa, dat beter zou kunnen. Quod non, mijn ouders hebben me altijd gesteund."

Op de lagere school werd Jad al in een hokje geduwd. "Toen we tijdens de speeltijd voetbalden, mocht ik zelden 'België' zijn, altijd 'Marokko'", zegt hij. "Toen we de Tweede Wereldoorlog naspeelden, moest ik altijd de slechterik zijn, terwijl de 'rasechte' Belgen de helden waren."

De oudercontacten waren het ergst. Jad: "Terwijl de ouders met elkaar praatten over hun kinderen, zat ik altijd met mama in een hoekje. Wanneer ze wel eens met mijn mama kwamen praten, ging het altijd over Marokko en over hoelang ze hier al woont. De leerkrachten waren niet beter."

In het secundair kreeg hij het erger te verduren. "Ik was geen modelstudent, gedemotiveerd door het lager. Dan word je een gemakkelijk doelwit. Leraren hadden een pik op mij. Ik herinner me een les geschiedenis. De leerkracht was niet de meest inspirerende en maakte er een gewoonte van om Wikipedia af te lezen. Er was altijd rumoer in de klas. Op een dag werd hij hysterisch: 'Jad, denk je dat je hier in de soeks bent? Als je op een markt wilt staan, ga dan terug naar je land. Hier zijn we geciviliseerd'. Slik."

Jad had ook een moeilijke situatie thuis. "Leerkrachten hebben zich nooit afgevraagd wat er scheelde. Als een blank kind het slecht heeft, gaan ze meteen vragen: 'Oei, gaan je ouders scheiden? Kunnen we helpen?' Bij mensen zoals ons denken ze: die zijn gewoon dom."

Lees ook: We zijn er ons niet van bewust, maar we discrimineren (+)

Dagelijks werd Jad geconfronteerd met kleine opmerkingen, subtiele manieren om hem eraan te herinneren dat hij "slechts een allochtoon is". "Ik heb me altijd Belg gevoeld, niet Libanees of Marokkaan, maar toch krijg je altijd die klets in het gezicht van: je voelt je misschien op en top Belg, maar wij beschouwen dat niet zo", zegt hij. "We kunnen dan niet verschieten dat jongeren hun weg kwijt geraken."

Reactie: 'Lerarenopleiding faalt niet, eerder onderwijs tout court'

"De lerarenopleiding heeft te weinig aandacht voor de hyperdiversiteit van onze samenleving", zegt Angelo Van Gorp, verbonden aan de lerarenopleiding van de UGent. "We zetten heel sterk in op een technische benadering. Door dat technische worden andere facetten over het hoofd gezien. De verwachting is dat men in ethische kwesties als deze groeit in het werkveld en dat studenten in het begin enkel kapstokken aangereikt krijgen."

Onderwijsspecialiste Els Consuegra (VUB) wijst nog op een ander probleem: "De meeste studenten die instromen in de lerarenopleidingen hebben geen migratieachtergrond. Velen van hen zien zichzelf als de norm en mensen met een migratieachtergrond als 'de ander'. Onbewust leven er heel wat stereotypen over die ander. Leraren moeten zich bewust worden van de vele verschillende identiteiten die mensen kunnen hebben. Meer zien dan enkel jongeren met een migratieachtergrond. Bewustwording is een eerste stap."

"Maar alle heil verwachten van de lerarenopleidingen is verkeerd", gaat Van Gorp verder. "Dit denken zit bij velen in onze samenleving verankerd. Zijn we niet rijkelijk laat als reflecties hierover pas in het hoger onderwijs aan bod komen? Het is niet zozeer de lerarenopleiding die faalt, eerder het onderwijs tout court."

In een reactie laat Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits weten dat ze "elke vorm van racisme op school veroordeelt." Crevits: "Racisme kunnen we niet tolereren, niet op school, niet in onze samenleving. Heel wat leraren gaan hier goed mee om, maar we zijn er ons zeker van bewust dat er in de lerarenopleiding meer aandacht moet zijn voor diversiteit. Binnenkort leggen we een voorstel voor de hervorming van de lerarenopleiding voor aan de Vlaamse Regering. In het voorstel staat expliciet dat de opleiding meer aandacht moet besteden aan diversiteit en de grootstedelijke context."