'Op TAZ spelen, was altijd al een cadeau'

Ruim tien jaar zijn ze nu aan het werk. In Leuven en daarbuiten. En nu als curatoren van Theater aan Zee. Een gesprek met Stijn Devillé, Adriaan Van Aken en Els Theunis, de driekoppige artistieke leiding van muziektheatergezelschap Braakland/ ZheBilding.

Waren jullie blij met de vraag van TAZ, of hebben jullie getwijfeld?

Stijn Devillé: "Heel blij."

Adriaan Van Aken: "We vonden het in het verleden elke keer weer een groot cadeau om op TAZ te mogen spelen. Even prettig als geselecteerd worden voor het theaterfestival. Omdat je veel collega's ontmoet, en omdat de respons van het publiek zo groot is."

Stijn: "De toeschouwers zijn een mix van Oostendenaars, badgasten en volk uit de sector. Mensen sukkelen regelmatig bijna toevallig je zaal in. Daarom zijn de reacties ook veel directer, denk ik. Erg prettig."

Els Theunis: "We maken het regelmatig mee dat we ergens te velde spelen en dat mensen ons na de voorstelling laten weten dat ze ons de eerste keer gezien hebben op TAZ. Tijdens een festival hebben ze meer zin voor avontuur dan met de brochure van het cultureel centrum in aanslag om hun abonnement samen te stellen."

Wat is het prettigst en het moeilijkst aan de rol van curator?

Els: "Het prettigst is het dromen, het moeilijkst de realiteit (lacht)."

Stijn: "De crisis speelde ook TAZ parten. Festivals zijn al beperkt betoelaagd, dus voelen zij die schokken nog heftiger dan andere organisaties."

Adriaan: "We hebben het programma mooi rond gekregen, maar waar er vorig jaar nog allerlei grote producties met uitbundige casts te zien waren, zal je dit jaar merken dat er opvallend veel monologen op het programma staan (lacht)."

Els: "We droomden ervan om een paar voorstellingen te programmeren die ons blijvend hebben geïnspireerd: Diep in het bos van wijlen Eric De Volder, bijvoorbeeld."

Adriaan: "Of de originele Onder het melkwoud van Zuidpool, in regie van Koen De Sutter."

Els: "Maar dat bleek niet alleen te duur, het was ook praktisch niet altijd haalbaar voor de gezelschappen."

Stijn: "Dus hebben we uiteindelijk gekozen voor producties die beantwoorden aan onze eigen esthetica: ze moeten iets te vertellen hebben, er moet echt een belang zijn, zowel voor de maker als voor de toeschouwer."

Is dat niet het streven van elke voorstelling?

Stijn: "Ik denk het niet."

Adriaan: "Er wordt nog behoorlijk veel theater gemaakt om theater te maken.

Geert Opsomer heeft ons ooit een quote van Liz Lecompte van The Wooster Group getoond. Zij zegt: 'theater is een derde autobiografie, een derde kroniek, een derde vorm'. Je vertrekt vanuit jezelf, en ondertussen vertel je iets over hoe je je verhoudt tegenover de wereld, de geschiedenis, de maatschappij, en dat geef je zo goed mogelijk vorm. Als je een voorstelling in die driehoek gooit, dan leer je iets over hoe die in mekaar zit. Tom Lanoye is een heel goed voorbeeld van een artiest die de drie perfect integreert."

Els: "Veel jong werk mist vandaag bijvoorbeeld het deel 'kroniek'. Maar pure autobiografie is niks meer dan navelstaarderij."

Adriaan: "In principe scoren alle geprogrammeerde projecten hoog in die driehoek-definitie. En af en toe zijn we heerlijk inconsequent, want consequent zijn is de dood. Neem de voorstelling Lonesome No More van Tip Toe Topic, bijvoorbeeld, gemaakt door drie muzikanten. Wat zij doen, is bovenal vorm, en naar theaternormen eigenlijk not done, maar ik vind het ongelooflijk geestig."

Als jullie alle drie maar één voorstelling mochten aanbevelen uit het programma, welke zou dat dan zijn?

Els: "Ik ga er eentje noemen in elk luik. Uit ons programma: Investment van Davis Freeman. Enerzijds een grappige avond vol zelfironie en domme moppen, tegelijk gáát het ook echt ergens over. Hij maakt de vraag: 'welke maatschappij wil je' heel pertinent. Bij het binnenkomen krijgt iedereen een lottoformulier voor de eerstvolgende trekking, en dan is de vraag: als je wint, waar ga je dan in investeren? In een noodlijdend theatergezelschap? In waterwinning in Afrika? Of in FN Herstal, want de wapenindustrie is wel het meest rendabel. Echt sterk. De jeugdtheatervoorstelling die ik graag wil zien is: César mijn broer is een paard, een danstheatervoorstelling van fABULEUS, gecoacht door Nico Sturm. En wat het jonge werk betreft - dat luik werd niet door ons geprogrammeerd - ben ik heel benieuwd naar wat Joke Emmers doet in de Mono Nomaden, want zij is mij al heel vaak getipt als het grote, nieuwe talent."

Adriaan: "Ik woon vlak bij Borgerhout, en ik ga daarom kiezen voor Bang van Johan Petit van het Martha!tentatief. Patrick Janssens' slogan is: 'geen woorden maar daden', terwijl het woord - zoals hij overigens zeer goed weet - ook een daad kan zijn. Wij hebben in ons programma veel aandacht voor de taaldaad, en de voorstelling van Johan kadert daar perfect in. Hij vertelt twee verhalen: dat van hemzelf: geboren in Borgerhout, en dat van een jonge allochtoon, net even oud, en geboren in hetzelfde ziekenhuis. Fascinerend. Je krijgt niet alleen te horen hoe Johan weleens de neiging voelt om de straat over te steken als hij een groepje Marokkaanse hangjongeren ziet staan, je komt ook te weten wat die gasten denken als hij dat doet. Na zijn voorstelling treedt de rapper Tourist Lemc op, een rapper die niet over zijn piet zingt, maar over de wereld. Ik volg hem al jaren via het internet, want hij gaf nooit optredens. Blijkt hij opeens in de finale van de Rock Rally te staan. Toen dacht ik meteen: hij moet ook in het TAZ-programma. Et voilà."

Stijn: "Ik ben heel benieuwd naar No Time For Art, het project van Laila Soliman waarbij vijf acteurs getuigen van het geweld voor, tijdens en na de Egyptische revolutie. Wat het jonge werk betreft, kijk ik uit naar Parkin'son waarin een zoon op de scène staat met zijn fysiek gehavende vader. Het schijnt prachtig te zijn. En als ik een van mijn eigen voorstellingen moet aanbevelen, dan zou ik zeggen: ga naar Hebzucht kijken. Dat is namelijk nog niet helemaal uitverkocht (lacht). Nee, het fijne aan dat project is dat mensen nadien op café over de inhoud zitten te discussiëren, en niet over de kostuums of het decor. Dat kan mij gestolen worden. In Hebzucht speelt mijn dochter mee. Er was nochtans intern discussie: moeten we geen audities houden en het meest geschikte kind zoeken? Maar ik wou dat niet. Want de acteursprestatie vond ik werkelijk van generlei belang. Ik wilde een meisje waar ik een link mee had."

Wil dat zeggen dat het medium theater voor jullie maar een vorm is die er niet zoveel toe doet, dan?

Adriaan: "Toch niet. Wij maken muziektheater. Dat is op zich al een vormkeuze. De muziek vertelt een belangrijk deel van het verhaal."

Stijn: "In onze voorstellingen staan acteurs vaak stil achter microfoons. Er ligt weinig focus op decors en kostuums, omdat het gaat om wat je te horen krijgt. Daar hebben sommige mensen het weleens moeilijk mee."

Els: "Ik vind dat net het mooie aan ons theater, je wordt uitgenodigd om je eigen verbeelding te gebruiken. Als kind was ik vaak teleurgesteld dat er prentjes bij de verhalen stonden, want die klopten niet met mijn eigen fantasie.

"Maar theater is zeker geen toevallige vorm voor ons. Elke keer als ik een schouwburg binnenkom, kan ik alleen maar denken: goh, dìt is het. Theater is zo'n sterk medium. Een tijdje geleden hoorde ik een professor filosofie zeggen hoe zeldzaam het vandaag geworden is dat mensen samen in één ruimte nadenken over hetzelfde. In het theater kan dat nog."

Jullie zijn de laatste jaren meer en meer in de belangstelling gekomen, vandaar wellicht ook dit curatorschap.

Stijn: "Heel maf wat er gebeurd is. Ze vinden blijkbaar opeens dat wij erg gegroeid zijn de voorbije jaren, terwijl mensen die dat zeggen naar aanleiding van een bepaald project, soms niet weten dat wij voorstellingen op het repertoire houden, en dat wat ze net zagen zeven jaar geleden gemaakt is."

Adriaan: "Onze artistieke kwaliteit is al lang in orde, maar we zijn wel stevig geprofessionaliseerd én we zijn beter gaan communiceren. Dat helpt echt om meer volk in de zalen te krijgen. En dus ook meer waardering."

Waar kijken jullie de komende jaren naar uit?

Els: "We gaan meer tijd nemen om te zoeken en na te denken en onszelf te voeden."

Adriaan: "Meer onderzoek doen. Stijn gaat samen met Sara Vertongen op zoek naar de kern van wat spelen is of kan zijn. Ik heb een onderzoeksproject ingediend bij de Hogeschool voor Kunst en Wetenschap over melancholie, en daar zou na allerlei tussenstappen een theaterproject van moeten komen. En verder willen we meer onderzoek doen naar dat gebied tussen spreken en zingen. We merken elke keer weer dat er tussen acteurs en muzikanten een kloof gaapt. Terwijl een speler die beseft wat de impact is van op welke tel hij spreekt..."

Zoals Josse De Pauw dat kan, bedoel je?

Adriaan: "Precies. Die man kan jazz en blues spreken. Spelers die dat kunnen, maken producties nog beter, denken we."

Jullie werken al een decennium goed samen. Wat vinden jullie mekaars grootste kwaliteiten?

Els: "Adriaans grootste kwaliteit is zijn eeuwige zoeken. Hij brengt het experimentele binnen in ons gezelschap, heel fijn. En Stijn kan met zachte hand mensen samenbrengen en eruit halen wat erin zit."

Stijn: "Adriaan is het artistieke geweten van het gezelschap. Als ik weer duizend plannen beraam, is hij degene die vraagt: klopt dat nog wel met wat we vooropgesteld hadden? En dan is het de grote kwaliteit van Els dat ze vraagt: klopt dat nog wel met de realiteit? (lacht)"

Adriaan: "Ja, Stijn is de leider, en Els de bazin (lacht). Stijn is ook algemeen directeur, en hij doet dat ontzettend goed: hij geeft veel ruimte. En Els houdt ons kort. (lacht) Zij brengt het zakelijke mee in ons triumviraat, heel zinvol in deze tijden."

Stijn: "Het gaat om veel meer dan dat zakelijke. Zij voelt als dramaturge ook naadloos aan of iets artistiek en menselijk haalbaar is."

Els: "En ik kan ook héél goed schrappen (lacht)."

Stijn:"Da's absoluut waar. Heel belangrijk. Nu en dan moeten wij daardoor weleens een stevig potje armworstelen, maar daar word ik zelf ook alleen maar beter van."