Op de valreep nieuwe Europese herstelplannen goedgekeurd

Net voor het zomerreces keuren de Europese ministers van Financiën vandaag opnieuw vier met EU-geld gefinancierde nationale herstelplannen goed. Kroatië, Slovenië, Litouwen en Cyprus kunnen samen rekenen op 12,2 miljard euro. Daarmee staat de uitgaventeller voor het Europees herstelfonds op ruim 405 miljard euro.

Het groene licht voor de vier herstelplannen komt op een speciale videovergadering van de financiënministers. De lidstaten en de Europese Commissie hebben haast, ze willen nog deze maand de eerste tientallen miljarden euro’s uit het herstelfonds aan de lidstaten overmaken. Dat fonds (in totaal 750 miljard euro) werd vorig jaar na een marathontop door de Europese leiders opgezet om de economie uit de coronarecessie te trekken.

De goedkeuring van de nationale herstelplannen – vaak vele honderden pagina’s – verloopt tot nog toe supersnel en zonder discussie tussen de ministers van Financiën. Vandaag wordt opnieuw geen debat verwacht.

Kroatië krijgt 6,3 miljard euro, Slovenië 2,5 miljard euro (waarvan 705 miljoen euro als goedkope EU-lening), Litouwen 2,2 miljard euro en Cyprus 1,2 miljard euro (200 miljoen euro lening). De verdeling van het Europees herstelfonds (390 miljard euro subsidies, 360 miljard euro goedkope leningen) is onder meer gebaseerd op de bevolkingsomvang en het werkloosheidspercentage. De lidstaten zijn tot nog toe vooral geïnteresseerd in de subsidies, voor de leningen is de animo (op Italië na) minder groot.

Eerder deze maand werden de eerste twaalf herstelplannen goedgekeurd, met Italië (191,5 miljard euro) en Spanje (69,5 miljard euro) als grootste afnemers. De eerste groep was goed voor 393 miljard euro, daar komt nu 12,2 miljard euro bij. Opvallend is dat de beoordeling van de plannen door de Commissie vrijwel identiek is. Getoetst aan elf criteria krijgen bijna alle landen tien keer de hoogste score (A) en één keer een B, voor de inschatting van de kosten van de plannen. Alleen België kreeg twee keer een B.

De ‘alle zestien even goed’-beoordeling betekent volgens de Commissie en betrokken diplomaten niet dat de beoordeling een wassen neus is. Voordat landen hun plan bij de Commissie indienen is er vaak intensief overlegd met de Commissie om een blamerende afwijzing te voorkomen.

Polen en Hongarije

Nog maar twee landen hebben geen herstelplan naar Brussel gestuurd: Nederland en Bulgarije. Beide landen worstelen met de vorming van een nieuwe regering die het plan moet opstellen. De afwezigheid van Nederland wordt met enig leedvermaak bezien. Premier Rutte was destijds de grootste dwarsligger bij het opzetten van het herstelfonds en eiste strikte criteria voor de besteding ervan. Die kwamen er, maar Nederland, dat kan rekenen op 6 miljard euro uit het fonds, staat nu achteraan in de rij.

Zo soepel als de goedkeuring van de meeste plannen verloopt – die van Tsjechië en Ierland staan op de rol voor september – zo stroef gaat het bij de herstelplannen van Polen (36 miljard euro) en Hongarije (7,2 miljard euro). Beide landen liggen overhoop met de Commissie omdat ze de rechtsstaat systematisch ondermijnen. Hun gebrek aan controle en onafhankelijk toezicht kan een goede besteding van de EU-gelden in de weg staan. Daarnaast is het voor de Commissie en de meeste lidstaten moeilijk om Warschau en Boedapest te bekritiseren (ook over hun lhbtq+-beleid) en tegelijk een miljardencheque uit te schrijven. Wanneer de Commissie haar oordeel geeft over de Poolse en Hongaarse plannen is nog niet duidelijk.

Diplomaten voorzien verder een stevige discussie aan het eind van het jaar als de ministers van Financiën toetsten of de eerste herstelmiljarden daadwerkelijk besteed zijn aan de projecten (groen, digitaal, sociaal) en hervormingen die beloofd waren. In het uiterste geval kan de geldkraan worden dichtgedraaid of kunnen verstrekte subsidies worden teruggevorderd.