Op de rand van de waanzin

De recordpoging begon om 19.40 uur. De laatste partijen eindigden pas de dag nadien, de 25ste, om 17.30 uur. Daarna kon Najdorf gedurende ruim 24 uur de slaap niet meer vatten. De pas beëindigde partijen bleven immers als dolle wespen in zijn arme hoofd rondgonzen. Ze weigerden hem te verlaten. De geraadpleegde artsen stonden machteloos. En de vele slaaptabletten die de uitgeputte Najdorf innam, hielpen al evenmin. Ten einde raad besloot hij een bioscoop op te zoeken. En ja hoor: de volgende ochtend trof een schoonmaakster hem aan, gezellig ronkend tussen twee zetels. Daarna sliep Najdorf in zijn hotelkamer 24 uur aan één stuk door.

Verscheidene schaakprominenten, onder wie de Nederlandse wereldkampioen Max Euwe (1901-1981), hebben herhaaldelijk gewaarschuwd voor de gevaren van blindsimultaan. Het zou ernstige schade berokkenen aan de hersenen. Wetenschappelijk bewijs voor deze stelling is er echter nooit geleverd. In de voormalige Sovjet-Unie was blindsimultaan spelen zelfs verboden. De meeste blindspelers zeggen zelf geen hinder van hun strapatsen te ondervinden, op voorwaarde dat ze niet overdrijven en zichzelf achteraf voldoende rust gunnen.

Bij een blindpartij wordt de notatie van de zetten mondeling doorgegeven. De meeste leken ervaren zo'n gebeuren als een grote sensatie. Maar de meeste goede clubschakers kunnen beamen dat een blindpartijtje weliswaar opperste concentratie vergt, maar beslist geen onmogelijke opgave is. Meerdere partijen tegelijk spelen is al moeilijker. Zelf kan ik vrij gemakkelijk twee blindpartijen tegelijk aan. Drie is veel, en vanaf vier wordt het moeilijk.

Wat er ook van zij, een stuk of tien schaakpartijen tegelijk blind kunnen spelen is niet iedereen gegeven. Aan het begin van deze eeuw gold de geniale Amerikaan Nelson Pillsbury (1872-1906) als de grootste blindspeler ter wereld. Zijn record is 22 partijen tegelijk. Hij vestigde het in Moskou in 1902. Opmerkelijk is dat Pillsbury het in zijn voorstellingen vaak opnam tegen spelers van meestersterkte. Soms speelde hij tegelijk ook nog enkele dampartijen of whistpartijen.

Pillsbury beschikte over een uitzonderlijk geheugen. Het volgende curieuze voorval speelde zich af in Londen. Twee Engelse professoren schotelden hem deze woordenlijst voor: Antiphlogistine, periosteum, takadiastase, plasmon, ambrosia, Threkeld, streptococcus, staphylococcus, micrococcus, plasmodium, Mississippi, Freiheit, Philadelphia, Cincinnati, athletics, no war, Etchenberg, American, Russian, philosophy, Piet Potgelter's Rost, Salamagundi, Oomisllecootsi, Bangmanvate, Schlechter's Nek, Manzinyama, theosophy, catechism, Madjesoomalops. Pillsbury kreeg exact twee minuten de tijd om de lijst te bestuderen. Pillsbury wist deze woorden moeiteloos te herhalen en deed dat meteen daarna nog eens in omgekeerde volgorde. Feilloos. Eén dag later was hij ze nog niet vergeten...

Enkele roemruchte blindspelers uit deze eeuw zijn Alexander Aljechin, onze landgenoot Georges Koltanowski, Miguel Najdorf natuurlijk, en de Hongaar Janos Flesch. Voormalig wereldkampioen Aljechin (1892-1946) bracht het record simultaan blindschaken in 1933 in Chicago op 32 partijen. Onze landgenoot van Poolse origine, internationaal meester Georges Koltanowski (1903 - ) speelde in 1937 34 partijen tegelijk in de Schotse hoofdstad Edinburg. Een jaloerse Aljechin weigerde dat record te erkennen omdat Koltanowski's tegenstanders zwakker zouden geweest zijn dan de zijne.

Koltanowski heeft een fotografisch geheugen. Een fantastisch kunststukje is 'de paardensprong', wat hij geregeld in het theater opvoerde. Daarin vroeg Koltanowki aan 64 mensen uit het publiek een adres of telefoonnummer op te geven dat hij relateerde aan een van de 64 velden van het schaakbord. Gedurende een vijftal minuten memoriseerde hij de adressen en de velden en ging vervolgens met een paardensprong, bijvoorbeeld helemaal links onderaan (a1) alle 64 velden van het bord systematisch af, waarbij hij zich alle adressen moeiteloos voor de geest kon halen voor een steeds razend enthousiast en ongelovig toekijkend publiek. Voor de Tweede Wereldoorlog trok Koltanowski naar San Francisco. Hij is er nu 95. Op 86-jarige leeftijd speelde Kolty tijdens een seance nog eens vlot zes blindpartijen tegelijk, waarvan hij er vijf won, en eentje remise maakte.

Op het record dat Najdorf in 1947 vestigde, had Koltanowski op zijn beurt kritiek. Niet alleen waren een groot aantal partijen voor de 25ste zet afgelopen omdat de oppositie aan de middelmatige kant was, Najdorf mocht ook beschikken over de notatie van de aan de gang zijnde partijen. "Zo is het gemakkelijk natuurlijk", bromde Kolty. "Dan doe ik er vlot honderd tegelijk..."

Het officieuze wereldrecord staat momenteel op 52 partijen en staat op naam van de Hongaarse internationale meester Janos Flesch (1933-1983). Het zou tot stand gekomen zijn in 1970 in Boedapest, maar is erg controversieel. Veel partijen zouden in een vroeg stadium beëindigd zijn. Bovendien is er geen bewijsmateriaal van deze voorstelling overgebleven.

De volgende partij werd gespeeld tijdens de recordvoorstelling van Najdorf in 1947 in Sao Paulo:

Wit: Najdorf

Zwart: Mario Andrada

1. d4 Pf6 2. Pf3 e6 3. g3 b6 4. Lg2 Lb7 5. c4 d5 6. Pe5 Lb4+ 7. Pc3 0-0 8. 0-0 h6 9. cxd5 exd5 10. Db3 Le7 11. Lf4 c6 12. Tad1 Pbd7 13. e4 g5 14. Lc1 Pxe4 15. Pxe4 dxe4 16. Lxe4 Dc7 17. Pg6 Te8 18. f4 g4 19. Pe5 Pxe5 20. fxe5 Lf8 21. Txf7! Dxf7 22. Lh7+ Kg7 23. Lxh6+ en zwart geeft op.

Eentje uit Koltanowski's recordreeks van 20 september 1937 in Edinburg :

Wit: Koltanowski

Zwart: Burnett

1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lc4 Lc5 4. 0-0 Pf6 5. d4 exd4 6. e5 d5 7. exf6 dxc4 8. Te1+ Le6 9. Pg5 Dd5 10. Pc3 Df5 11. Pce4 Lf8 12. Pxf7 Kxf7 13. Pg5+ Kg6 14. Pxe6 gxf6 15. g4 Da5 16. Ld2 Db6? (Lb4) 17. Df3 Le7 18. Df5+ Kf7 19. Dh5+ Kg8 20. Dh6 Lf8 21. Dxf6 Pe7 22. Lh6 Lxh6 23. Dxh6 en zwart geeft op.

De individuele uitslagen van de zesde ronde. Bosvoorde-KASK 5,5-2,5; Carlier-Dutreeuw 1-0; Geenen-Knoppert 0,5-05; Moingt-Docx 1-0; Lacroix-Van Herck 0,5-05;Van Uytven E.-Lavrenov 0,5-05; Bernard-Fierens 1-0; Jourdain-Baekelandt 0,5-05; De Villers- Van den Abbeele 0,5-05.

KSGRL II-Anderlecht4-4: Abolianin-Mohandessi 0,5-0,5 ; Gommers-Henris 0-1; Tabak-de Wachter 1-0; Deleyn-Tonoli 0,5-0,5 ; Bezsilko-Faybisch N. 0,5-0,5 ; De Bruycker-Faybisch I. 0,5-0,5 ; Van Leeuwen-Uhoda 0-1; Mauqoy-Waterschoot 1-0.

Leuven-Eupen2,5-5,5 : Claesen P.-Xie Yun 0,5-05; Van der Waeren-Lazarev 0-1; Claesen J.-Klip 0,5-05; Van Mechelen-Thirion 0,5-05; Craps-Defize 0,5-05; Van Hul-Timmermans 0-1; Van Espen-Schumacher 0-1; Vermeulen-Becker 0,5-05.

Ans-Deurne 3-5: Cekro-Sadkowski 0-1; Gulbas-Weemaes 0,5-05; Goossens-Penson 0,5-05; Hautot-Schuermans 1-0; Honhon-Knors 0-1; Atmaca-Braspenning 0-1; Slechten-Moeyersons 0-1; Flament-Moors 1-0.

Rochade-CREB 4,5-3,5 : Cifuentes-Polaczek 0,5-05; Winants-Bolzoni 1-0; Schneider-Van Houtte 1-0; Ahn-Johannes 0,5-05; Coenen-Luminet 0-1; Plumanns-Duhayon 0-1; Bergmans-Spanoghe 1-0; Rössler-Metioui 0,5-05.

KGSRL-Jean Jaurès 6-2: Lemmers.-Ikonnikov 0-1; Van der Stricht-De Waal 0,5-0,5 ; De Wit D.-Krijgelmans 0-1; Schalkx-De Wolf 0,5-0,5 ; Goormachtigh-Van Beek 0-1; Meulders-Riemens 0-1; De Wit D.-De Meyer 1-0; Gregoir-Moll 0-1.

1. ... Lf4! 2. h3 Lxg3 3. Dd5 (of fxg3 Tg2+ 4. Kh1 Dc2) 3. ... Lxf2+ 4.Kf1 Lc5 5. Tb7 Tg2 en wit geeft op.

Aljechin-Supico (1945)

Wit: Kg1, Dd6, Tc3, Tf1, Lc4, Pe7, Pf5, pia3, e5, f2, g2, h2.

Zwart: Kh8, Dd8, Ta8, Tf8, La6, Pb8, pia7, b6, c5, d7, f7, g7, h7.

Uit een blindsimultaan op Tenerife, één jaar voor Aljechins dood. Aljechin is de enige wereldkampioen die overleed met de titel nog in zijn bezit. Wit aan zet speelt en wint.

Wouter Janssens