Oorlog glijdt de Oekraïense winter in: ‘De mens is niet gemaakt om bij 20 graden onder nul te vechten’

De winter is in aantocht op het Oekraïense slagveld. Kan Oekraïne in het offensief blijven gaan bij min 20 graden? Rusland is erbij gebaat dat de oorlog op een lager pitje wordt gezet om op krachten te komen. Vijf vragen over vechten in de winter.

Begint het weer al om te slaan?

Het sneeuwt al volop in delen van Oekraïne en ook de voorspelde zware herfstregens hebben toegeslagen in het oosten en zuiden. De flinke regenval heeft ervoor gezorgd dat de strijd in gebieden bij het meer dan duizend kilometer lange front, zoals in de Donetsk-regio, de laatste dagen is verminderd. Het Russische leger, dat al maanden tevergeefs probeert op te rukken in Donetsk, kan hierdoor moeilijker terreinwinst boeken.

Hetzelfde geldt voor het Oekraïense leger, dat onder andere in het zuiden probeert door te stoten. De komende twee weken, zo is de weersvoorspelling, gaat het licht vriezen. In de wintermaanden zal het waarschijnlijk hard vriezen in Oekraïne, met temperaturen van 20 of zelfs 30 graden onder nul. De vorst maakt de grond harder, waardoor tanks en andere gepantserde voertuigen makkelijker kunnen oprukken. Nadeel van de extreme kou is echter dat soldaten oorlog moeten voeren onder barre omstandigheden.

Wat betekent dat voor de strijd?

Zowel Kiev als Moskou zwijgt als het graf over de militaire plannen. Eén ding staat vast: de winterse omstandigheden zullen een cruciale rol spelen bij het verloop van de strijd. “Het is de belangrijkste hindernis voor de militaire campagne”, waarschuwde de Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov al.

De grote vraag is hoe streng de winter wordt. Vergelijkingen worden al getrokken met de wintergevechten tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Koreaanse oorlog begin jaren vijftig. Het weer in de komende maanden biedt “geen van beide partijen een voordeel”, zegt de Nederlandse luitenant-generaal buiten dienst Hans van Griensven.

Van Griensven: “Als het nat en modderig is, vormt het terrein een groot obstakel en kun je niet voorwaarts gaan. Als het vriest, biedt dat weer kansen. Daartegenover staat dat de kou invloed heeft op de prestaties van de militairen en het materieel. Al die factoren hebben invloed op elkaar.”

Hoe moeilijk wordt het voor soldaten om in de winter te vechten?

Als beide landen de strijd op het huidige niveau blijven voortzetten, vechten in Europa voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog soldaten op grote schaal met elkaar onder winterse omstandigheden. De gevechten in de Donbas, die in 2014 uitbraken na de Russische annexatie van de Krim, zullen hierbij verbleken.

Behalve zware wapens proberen de VS en de Europese bondgenoten de Oekraïense soldaten daarom al maanden te voorzien van parka’s, winteruniformen en andere beschermende kleding. Oorlog voeren mag in de laatste decennia zijn veranderd in een strijd met hightechwapens, als het gaat om vechten in de winter is er voor de soldaat niet veel veranderd. Nog altijd is het devies aan militairen: blijf warm en beschut.

Terwijl alleen al Canada een half miljoen winterlaarzen, handschoenen, jassen en andere kledingstukken naar Oekraïne stuurt, klagen Russische soldaten veelvuldig over de slechte uitrusting waarmee ze naar het front worden gestuurd. De Oekraïense beschietingen van de Russische aanvoerlijnen, onder andere met de trefzekere Himars-raketten, dreigen het leven van de Russische soldaten nog zwaarder te maken. Als Oekraïne de aanvoer van eten en benzine treft, zal dat een zware wissel trekken op het toch al lage moreel van de Russische militairen.

“De mens is niet gemaakt om bij 20 graden onder nul strijd te leveren”, betoogt Van Griensven. “Beschermende, winddichte kleding met meerdere lagen is belangrijk, want zeer lage temperaturen kunnen door de wind nog veel kouder aanvoelen door de zogenoemde wind chill factor.”

Zeker voor infanteristen die buiten moeten opereren. Stilzitten in een loopgraaf bij flinke kou is voor zowel de Russen als de Oekraïners zeker geen pretje. Van Griensven: “Militaire voertuigen hebben een verwarming, maar dat moet allemaal wel functioneren. Als dat niet zo is, zit je in een koelkast.”

Kan het materieel de winter wel aan?

Dat valt te bezien. De twee belangrijke Amerikaanse hightechwapensystemen die een grote wending in de oorlog hebben bewerkstelligd, de M-777-houwitser en het Himars-raketsysteem, zijn nog nooit lange tijd op zo’n grote schaal en in extreem weer ingezet. Momenteel eist Oekraïne al het uiterste van beide systemen.

De 142 Amerikaanse houwitsers vuren elke dag duizenden granaten af en beginnen daardoor steeds meer mankementen te vertonen. Tientallen houwitsers zijn nu al dagelijks niet inzetbaar omdat ze gerepareerd moeten worden. De Himars, die minder intensief worden gebruikt dan de zware kanonnen, vertonen minder gebreken.

Tot overmaat van ramp komt daar nu dus de kou bij. “Het militaire materieel in Oekraïne is doorgaans niet gemaakt om bij extreme temperaturen te worden gebruikt”, aldus Van Griensven, die in Uruzgan de Slag om Chora leidde. Doorgaans wordt in het Westen alleen bij de aankoop van wapens voor gebruik in bijvoorbeeld arctische gebieden, rekening ermee gehouden dat ze bestand moeten zijn tegen extreme kou.

Van Griensven: “Door de sneeuw en kou komt er vocht tussen wapenonderdelen en vriezen ze vast. Je zal het materieel dus vaker moeten nakijken. De Oekraïners zijn deze temperaturen meer gewend dan wij, dat scheelt. Ze weten waarop ze moeten letten en waarop ze zich moeten voorbereiden. Maar bij 20 graden onder nul bevriest alles.”

Ook de Russen moeten rekening houden met uitval van militair materieel. Moskou zet steeds meer verouderde spullen in, zoals de T-62-tank uit de jaren zestig, door de grote verliezen van de afgelopen maanden. Of deze kwetsbare tanks nog lang bestand zijn tegen zware winterse omstandigheden, valt te betwijfelen.

Wie is in het voordeel door te blijven vechten in de winter?

Vanwege de Oekraïense militaire successen zijn de Russen nu momenteel het meest gebaat bij een stabilisering van de strijd aan het front. Als de oorlog door de winter op een lager pitje komt te staan, kan Moskou dat gebruiken om versterkingen aan te voeren. Dan kan het in de lente opnieuw in de aanval gaan om de rest van de Donetsk-regio in te nemen.

Oekraïne daarentegen is nu aan de winnende hand en zal de inname van Cherson het liefst willen gebruiken om in de komende maanden nog meer gebieden te heroveren. De vraag is echter of dat mogelijk is door het winterweer. Als de strijd in de winter stopt, betoogt Van Griensven, belanden beide legers in een loopgravenoorlog. Dan stokt de strijd.

Van Griensven: “Oekraïne moet nu profiteren van het momentum en dat uitbuiten om de druk op de Russen hoog te houden. Het Russische leger is dan niet in staat om zijn verdediging opnieuw in te richten, waardoor het kwetsbaar is. Maar de Oekraïners moeten wel de militairen en de middelen hebben. Je logistiek moet wel kunnen aansluiten, anders kun je niet voorwaarts blijven gaan. Is Oekraïne daartoe in staat?”