Ook islamitisch erfgoed niet meer heilig voor IS
Heeft IS echt een iconische moskee opgeblazen, en zo ja, waarom? De terreurgroep probeert de verwoesting van Al-Nuri, de plek waar ze het kalifaat uitriep, wel omwille van propagandadoeleinden in Amerikaanse schoenen te schuiven.
Dat Islamitische Staat christelijke kerken, sjiitische mausolea en archeologische oudheden verwoest, zijn we inmiddels gewend. Dat de extremisten er ook niet voor terugschrikken een beroemde moskee met een mogelijk nog beroemdere minaret met de grond gelijk te maken lijkt nieuw. En nog wel tijdens Laylat al-Qadr, de nacht waarin de Koran aan de profeet Mohammed werd geopenbaard.
Woensdag 19.35 uur onze tijd - daar wijst voor zover bekend alles op - bliezen strijders van IS in de door Iraakse troepen belegerde oude stad van Mosoel de middeleeuwse Al-Nuri-moskee en de scheve minaret Al-Hadba op. Een van de belangrijkste islamitische complexen van het Midden-Oosten, cultureel erfgoed zo iconisch dat het op een Iraaks bankbiljet prijkt.
Een opmerkelijke actie, want de moskee is niet alleen een symbool van Mosoel en Irak, maar ook van IS. Op 4 juli 2014 riep IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi vanaf de kansel van Al-Nuri het kalifaat uit (zijn eerste en laatste publieke optreden) en drie jaar lang wapperde de zwarte vlag van IS op de minaret.
Het bericht van de verwoesting was afkomstig van het Iraakse leger, maar veel twijfel leek er gisteren niet over te bestaan. Een luchtopname van een Iraakse drone liet zien dat de moskee en de minaret in puin lagen. En op internet circuleert een filmpje waarop de minaret instort terwijl een vrouw jammert. Vandaag stond alleen de basis van de toren nog overeind.
De timing is veelzeggend. Iraakse troepen zijn na acht maanden dicht bij de verovering van de oude stad, het laatste bolwerk van IS in Mosoel. De Irakezen waren de moskee woensdag tot 50 meter genaderd en wilden gisteren een slotoffensief inzetten in de hoop voor het einde van de ramadan (in Irak dit jaar op 25/26 juni) de val van Mosoel te kunnen melden.
Jihad in 12de eeuw
De Grote of Al-Nuri-moskee met aanpalende islamitische school werd in 1172-73 gebouwd op bevel van Nur al-Din Mahmoud Zangi, een Turkse potentaat die het gebied rond Mosoel en Aleppo beheerste. Nur al-Din wist diverse lokale islamitische rijkjes te verenigen voor de heilige strijd tegen de christelijke kruisvaarders, en legde met zijn jihad de grondslag voor de herovering van Jeruzalem in 1187.
De 45 meter hoge minaret met haar zeven decoratieve banden van Perzisch metselwerk was het enige nog originele deel van het in 1942 ingrijpend gerestaureerde complex. De minaret stond al scheef toen de geleerde reiziger Ibn Battuta eind 14de eeuw Mosoel bezocht. De top hing 2,5 meter uit het lood, waardoor de toren wat weg had van een buigende man, vandaar zijn bijnaam Al-Habda, De Gebochelde.
De knik ontstond volgens de plaatselijke legende toen de minaret in eerbied boog omdat Mohammed passeerde tijdens zijn hemelvaart. Wetenschappers vermoeden eerder dat weersinvloeden op de baksteen en waterschade aan de fundamenten tijdens de Iran-Irak-oorlog de oorzaak van de scheefstand zijn. Unesco wilde met lokale organisaties in 2014 net een begin maken met een stabiliserende restauratie toen IS Mosoel veroverde.
Selfies
Waarom IS besloot de bouwwerken op te blazen is speculeren. IS heeft veel meer erfgoed vernietigd in Mosoel, zoals christelijke kerken, sjiitische mausolea, de opgravingen van de ruïnes van de Assyrische stad Nimrod en het archeologisch museum van Mosoel. Maar dit gebeurde altijd uit naam van de ware, soennitische, islam, en dit was een soennitisch heiligdom. Aan de andere kant heeft IS moskeeën ook als bommenfabriek gebruikt en minaretten als sluipschuttersposten.
Het waarschijnlijkste motief lijkt toch van propagandistische aard. IS wilde mogelijk voorkomen dat de moskee van het kalifaat in handen zou vallen van de vijand, zodat Iraakse of Amerikaanse soldaten selfies konden maken op de kansel van Al-Baghdadi en de moskee zou kunnen uitgroeien tot een symbool van de ondergang van IS. Dan liever de zaak opblazen en de Verenigde Staten de schuld in de schoenen schuiven, zoals gebeurde in een verklaring via IS-persbureau Amaq.
IS nam De Gebochelde overigens al eens eerder op de korrel. In juli 2014 probeerden IS-extremisten de minaret op te blazen omdat de vorm in strijd zou zijn met hun strenge interpretatie van de islam. Inwoners van de oude stad vormden een menselijke keten om hun minaret te beschermen. Het was een van de weinige keren dat ongewapende burgers van Mosoel de extremisten durfden te trotseren.
