Ook een gevolg van de oorlog: miljoenen in de Sahel ruilen duurzame energiebronnen in voor petroleum

“Een groot deel van het meel in mijn land Gambia komt uit Oekraïne; door de oorlog daar is het brood bij ons heel duur geworden. De hoge prijzen zijn desastreus voor de kwetsbare armen. Kunnen de Verenigde Naties daar iets tegen doen?” Een vraag van de Gambiaanse journalist Ebrima Sanneh aan Ahunna Eziakonwa, de Nigeriaanse directeur Afrika van het Ontwikkelingsprogramma van de VN (UNDP), op een online-persconferentie op 6 mei. Sannehs vraag tekent de enorme wereldwijde neveneffecten van de Russische invasie van Oekraïne.

De VN zijn in rep en roer, antwoordt Eziakonwa. Secretaris-generaal António Guterres ging afgelopen week na bezoeken aan Poetin en Zelensky direct naar Senegal, Niger en Nigeria om de noodklok te luiden, en Eziakonwa zegt hem na: vergeet Afrika niet, de voedselhulp is in gevaar doordat de granen uit Oekraïne niet kunnen worden opgehaald, de inflatie treft de armsten het hardst, de energieprijzen zijn niet meer op te brengen. Guterres heeft een crisisploeg voor Afrika geformeerd.

Als het zo doorgaat, dreigen er voedselprotesten. Gambia is een jonge democratie, zegt Eziakonwa, we moeten helpen voorkomen dat het land terugvalt in dictatuur.

Dat hebben we al gezien in zes landen tijdens de coronacrisis van de afgelopen twee jaar, zegt ze in haar pleidooi voor de persconferentie. Afrikaanse landen waren net aan het opkrabbelen toen de gevolgen van de Oekraïne-oorlog zich lieten voelen. De economische gevolgen voor de wereldhandel van de coronacrisis bedreigen alles wat in decennia was bereikt bij de ontwikkeling van Afrikaanse landen en in de bestrijding van armoede en ongelijkheid. En het ging eigenlijk net zo goed, volgens Eziakonwa. De UNDP heeft daar een index voor, en voor het eerst is die voor Afrika gedaald.

Vanuit New York brengt de hoofdeconoom van UNDP-Afrika, Raymond Gilpin, enkele cijfers in: de economische groei was weer aan het aantrekken na de covidcrisis en de UNDP verwachtte een gemiddelde groei van 8,3 procent voor het continent als geheel, maar door de oorlog zal dat hooguit 4 procent worden. De afgelopen jaren zijn 50 miljoen Afrikanen weer teruggezakt onder de armoedegrens volgens Gilpin: “het zal heel moeilijk worden hen weer uit de armoede te halen”.

Afhankelijk van import

Nu nekt zich de enorme afhankelijkheid van importen, aldus Eziakonwa. Afrika is voor 90 procent van het voedsel en medicijnen aangewezen op import. De meeste graanimporten komen uit Oekraïne en Rusland en die stagneren nu. Door de prijsstijgingen neemt de schuldenlast weer toe, nadat die door veel regeringen in Afrika met moeite wat was teruggedrongen. De stijgende voedselprijzen jagen alle andere prijzen op en omdat het een eerste levensbehoefte betreft, moeten arme gezinnen besparen op andere uitgaven. Zo vielen miljoenen inwoners van de Sahel, die net waren overgehaald duurzame energiebronnen te gebruiken, terug op de iets goedkopere petroleum voor kooktoestellen.

Eziakonwa stipte ook een mogelijk positief effect aan: hopelijk vormt deze dubbele crisis, de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne, de aanzet om de landbouw in Afrika eindelijk eens te ontwikkelen. De kernvraag blijft volgens Eziakonwa: “Hoe kan het dat het continent met de meeste ongebruikte grond zijn eigen bevolking niet kan voeden?”

Hebben de VN aanwijzingen voor hun vrees dat alle aandacht voor de oorlog en humanitaire crisis in Oekraïne ten koste gaat van steun aan Afrika? Eziakonwa heeft de zaak net aangekaart bij de EU in Brussel. Haar is bezworen dat de aandacht en steun voor Afrika niet lijdt onder de oorlog in Oekraïne. Maar er zijn aanwijzingen dat westerse investeringen zijn stopgezet, en de inspanningen moeten juist worden verdubbeld, meent Eziakonwa. In het Westen is de animo voor “multilaterale inspanningen”, zoals via VN-organisaties, op dit moment gering en dat baart haar zorgen. “We moeten absoluut de Oekraïners helpen, maar tegelijk ook alle anderen.”

Zakendoen met Rusland

En hoe zit het met Rusland op het continent? De Oekraïne-oorlog versterkt de onderlinge verdeeldheid van Afrikaanse landen. Dat bleek bij de stemming in de VN waarin Rusland moest worden veroordeeld: een flink aantal landen onthield zich van stemming. Landen die zakendoen met de Russen kunnen zich eventuele sancties tegen Rusland nauwelijks veroorloven.

Eziakonwa wijst er, desgevraagd per e-mail, op dat sommige Afrikaanse landen flinke economische betrekkingen hebben met Rusland en dus ook last van sancties kunnen hebben. Zo ging eenderde van de Russische wapenexport vorig jaar naar Afrikaanse landen, ter waarde van bijna 4 miljard euro.

Eziakonwa noemt verder het ingestorte Russische toerisme naar eilandstaten als de Seychellen en Mauritius en afgezegde Russische investeringen in een Nigeriaanse staalfabriek. In landen als Namibië en Angola, waar Russen betrokken zijn bij de diamantindustrie, bestaat de vrees dat hun stenen na de sancties tegen Russische diamanten ook worden gezien als “bloeddiamanten”.

Zo laten de rampzalige ontwikkelingen in Afrika zien hoe de Oekraïne-oorlog de hele wereld meesleurt.