Onzuiver water, bedorven vlees en vuile lucht: loopt onze gezondheid meer risico, of lijkt dat alleen zo?

Heeft u al eens rot vlees gegeten? De kans is groot dat u tot vorige week luid 'nee' had geroepen. Maar uw hand ervoor in het vuur steken doet u vandaag misschien niet meer, nu 's lands grootste verwerker van rundvlees ervan wordt verdacht te foefelen met de houdbaarheidsdatum van zijn producten.

Het bericht dat in vrijwel alle flessen water, ook die van de grote merken, per liter gemiddeld tien stukjes plastic van 0,1 kubieke millimeter groot drijven, stemde u wellicht ook niet echt gerust. Dat er steeds meer pesticiden en medicijnresten worden aangetroffen in ons kraanwater evenmin. Om nog maar te zwijgen van de lucht die we inademen. Trekt u de dampen van de houtkachel van de buren niet binnen, dan snuift u wel de uitlaatgassen van onze dieselmotoren op. Greenpeace onthulde deze week nog dat de luchtkwaliteit op zes op de tien Belgische scholen varieert van zorgwekkend tot slecht.

Stress

Zo gaat er bijna geen dag voorbij of nieuwe verontrustende berichten worden op de wereld losgelaten. Een mens zou voor minder beginnen te panikeren. En dat gebeurt dan ook, merkt stressdokter Luc Swinnen in zijn praktijk. Meerdere telefoons per dag krijgt hij naar eigen zeggen, van mensen die de onzekerheid en angst niet meer aan kunnen.

"Mensen weten niet meer wie of wat ze nog kunnen geloven. Voor wie sowieso al neigt tot ongerustheid, is dat heel zwaar. Het ongeloof en de achterdocht tegenover beleidsmensen is enorm. En dan zijn er twee reacties: er is een groep die radicaal het roer omgooit en extreem gezond begint te leven. Een andere reageert fatalistischer: waarom nog je best doen als alles toch naar de knoppen is?"

Is die paniekreactie ook terecht? Een korte check van het nieuws van de afgelopen week: de mogelijke vleesfraude en het kraanwater vormen vooralsnog geen gevaar voor de volksgezondheid. Van het plastic in het flessenwater weten we het niet. Van de luchtkwaliteit wel. "Die kost ons ongeveer een jaar van ons leven", bevestigt professor milieu-epidemiologie Tim Nawrot (UHasselt). "Nog los van de ziektes die ze kan veroorzaken." Maar daartegenover staat wel dat het aandeel roet in de lucht vandaag 40 procent lager ligt dan tien jaar geleden.

Met andere woorden: de situatie is niet goed, maar ze is wel beter dan ze was. Hetzelfde geldt voor andere milieuproblemen die uw gezondheid kunnen beïnvloeden. De bodemverontreiniging neemt niet meer toe. De tijd dat er schuim op de beek achter uw huis stond, vissen massaal bovendreven of er achteloos werd geëxperimenteerd met onverkwikkelijke goedjes zoals kwik, ligt ook achter ons.

Fraude

Een gelijkaardig beeld bij ons voedsel. Rond de eeuwwisseling werd Europa nog kort na elkaar geteisterd door zowel de dollekoeienziekte, een mond-en-klauwzeerepidemie en de dioxinecrisis. Maar sinds de oprichting van een Europees en federaal voedselagentschap (respectievelijk in 2002 en 2000, AVB), zijn crisissen van die omvang niet meer voorgevallen. "We hebben nog nooit zo'n adequaat controlesysteem gehad als vandaag", zegt professor Liesbeth Jacxsens van de vakgroep Voedselveiligheid aan de UGent.

Affaires zoals die met het rundvlees of de fipronileieren deze zomer bestempelt zij als een heel andere zaak. "Dat heeft niets met voedselveiligheid te maken, maar alles met fraude. Dat is helaas van alle tijden, zelfs de Romeinen fraudeerden al." Al is het resultaat voor de consument uiteraard hetzelfde. Kunnen we daar dan niets tegen beginnen? Zowel bedrijven als de overheid moeten waakzamer zijn, meent Jacxsens. Het is meteen de reden waarom Europa deze week een kenniscentrum voor voedselfraude lanceerde.

Toch wil de experte voedselveiligheid graag een kanttekening maken. "Het federaal voedselagentschap is vandaag kop van Jut, maar het mag toch ook worden gezegd dat er bij ons net dingen aan het licht komen omdát we zo veel controles uitvoeren. Denk maar niet dat zulke zaken in het buitenland niet voorkomen."

Kwaliteit

Tel al die argumenten bij elkaar op en wat is dan de slotsom? Dat we meer meten en daardoor meer weten. En ons vervolgens ook veel meer bewust zijn van de gevaren. Dat wordt dan nog eens versterkt door de snelheid waarmee berichten zich vandaag verspreiden. Daar staat tegenover dat er ook meer en sneller maatregelen kunnen worden genomen, wanneer er toch iets misgaat.

Het sterkt Colin Janssen, toxicoloog aan de UGent, in zijn overtuiging dat de wereld wel degelijk veiliger is geworden in vergelijking met pakweg veertig jaar geleden. "Is het nu perfect? Verre van. En met iedere technologische evolutie creëren we nieuwe risico's, die worden verveelvoudigd omdat we er massaal gebruik van maken. Alle bijhorende risico's uitschakelen is een mooi streven, maar ook utopisch. Dat hoort nu eenmaal bij een geïndustrialiseerde wereld. Wie dat niet wil, moet terug naar de oertijd."

Nog een conclusie: u kunt uw steentje bijdragen. Niet dat u in uw eentje de hele fijnstofproblematiek zult kunnen oplossen of malafide vlees- en andere handelaars ervan zult kunnen weerhouden om te frauderen met hun producten. Maar er is wel iets dat u kunt doen en het zit hem in de kleinste dingen eerst.

"Vanmiddag nog bestelde ik een broodje. Dat werd verpakt in aluminiumfolie. Eigenlijk had ik dat moeten weigeren", zegt wetenschapsfilosoof en -ethicus Gustaaf Cornelis (VUB en UA). "De meeneemkoffie: we denken dat dat bekertje van recycleerbaar karton is, maar er zit nog een laagje plastic aan de binnenkant. Dat belandt uiteindelijk in het milieu, verontreinigt de zee, komt in de vissen terecht en uiteindelijk op ons bord."

Al ligt er nog een grotere verantwoordelijkheid bij de industrie en de wetenschap zelf, zegt Cornelis. Hij ziet de druk om te publiceren en produceren zo hard stijgen, dat er meer en meer fouten worden gemaakt. "Producten worden te snel goedgekeurd en komen te snel op de markt. Allemaal onder invloed van de economische druk. Zolang de nadruk blijft liggen op snelle productie en lage prijzen en niet op beroepsethiek, dan zijn dit de consequenties."

Dus misschien moet u straks, wanneer u uw wekelijkse boodschappen doet en in de supermarkt staat te twijfelen tussen die goedkope kippenborsten en die met het ambachtelijke label aan het driedubbele van de prijs, denken aan de ultieme boodschap van voedselveiligheidspecialiste Jacxsens. "Voor kwaliteit betaal je altijd."