Onwaarschijnlijk maar waar: meesterwerk van Da Vinci is spoorloos

Het duurst geveilde schilderij aller tijden is spoorloos. Het werk, ‘Salvator Mundi’, werd in 2005 aan Leonardo Da Vinci toegeschreven. Het Louvre Abu Dhabi had aangekondigd dat het in september vorig jaar zou worden tentoongesteld, maar dat plan werd plots afgeblazen. En sindsdien lijkt niemand te weten waar het meesterwerk zich bevindt.

Het Louvre Abu Dhabi heeft alles wat je van een museum van wereldklasse mag verwachten. Een bejubelde architectuur met een enorme koepel die boven het water van de Perzische Golf lijkt te zweven, een collectie waarin Rembrandt en Vermeer, Monet en van Gogh, Mondriaan en Basquiat vertegenwoordigd zijn. Maar het werk dat het koninginnenstuk van het Louvre Abu Dhabi moest worden, is opvallend afwezig: Salvator Mundi, een schilderij van Jezus Christus dat aan Leonardo da Vinci wordt toegeschreven.

Weinig werken zijn zo met intriges omgeven als Salvator Mundi, zowel in de kunstwereld als in de vorstenhoven van de Perzische Golf. Eerst was er een fel debat over de vraag of het werkelijk van de hand van Leonardo da Vinci is. Daarna, in november 2017, haalde het op een veiling een absolute recordprijs: 450,3 miljoen dollar (403 miljoen euro). De anonieme koper bleek een vertrouweling en een stroman te zijn van de heerser van Saudi-Arabië, kroonprins Mohammed bin Salman.

En nu is er een nieuw mysterie: waar is Salvator Mundi?

Ongeveer een maand na de veiling kondigde het departement van cultuur van Abu Dhabi aan dat het Salvator Mundi had verworven en in zijn Louvre tentoon zou stellen. Maar vorige september werd de geplande onthulling van het schilderij zonder uitleg geannuleerd. Vragen over wat er aan de hand is, worden niet beantwoord en medewerkers van het Louvre Abu Dhabi zeggen onder vier ogen dat ze niet weten waar het schilderij is.

Ook voor het Parijse Louvre, dat zijn naam aan het museum in Abu Dhabi in licentie heeft gegeven, is het een raadsel waar Salvator Mundi zich bevindt. De Franse overheid, de eigenaar van het Louvre in Parijs, zou het schilderij dit najaar graag opnemen in een grote tentoonstelling ter gelegenheid van de 500ste verjaardag van Da Vinci’s overlijden. Het museum zegt nog altijd te hopen dat het werk op tijd zal opduiken. Maar sommige Da Vinci-specialisten maken zich zorgen over zijn onvindbaarheid, vooral omdat Abu Dhabi had aangekondigd dat het zou worden tentoongesteld.

“Het is tragisch”, zegt Dianne Modestini, een professor van het Institute of Fine Arts van New York University die Salvator Mundi heeft gerestaureerd. “Het is gewoon niet eerlijk dat de kunstliefhebbers en de vele mensen die door dit zeldzame meesterwerk bewogen zijn, het niet te zien krijgen.” Martin Kemp, een kunsthistoricus van de universiteit van Oxford die het werk bestudeerd heeft, beschrijft het als “een soort religieuze versie van de Mona Lisa” en “Leonardo’s sterkste expressie van de ongrijpbaarheid van het goddelijke”. En hij weet ook niet waar het is.

Omdat het nooit duidelijk is geweest hoe Abu Dhabi het schilderij van de Saudi’s heeft verkregen – als schenking, als lening of met een onderhandse verkoop – gokken sommige kenners dat kroonprins Bin Salman gewoon heeft besloten het werk te houden. De Saudische ambassade in Washington geeft geen commentaar.

Misschien is de kroonprins niet de eerste vorstelijke eigenaar van Salvator Mundi. Da Vinci zou het rond 1500 hebben geschilderd en het is een van twee soortgelijke werken die worden vermeld in de inventaris van de verzameling van koning Charles I van Engeland, na diens executie in 1649. Maar op het eind van de 18de eeuw verdween het uit de geschiedenis.

Het schilderij dat in New York werd geveild, het duurste aller tijden, kwam uit de collectie van een 19de-eeuwse Britse industrieel. Het was zwaar overschilderd en werd in die tijd toegeschreven aan een van Da Vinci’s volgelingen. In 1958 werd het uit de verzameling verkocht voor het hedendaagse equivalent van 1.350 dollar (1.209 euro).

Twee duimen

De toeschrijving aan Da Vinci zelf dateert van 2005, toen twee kunsthandelaren het op een veiling in New Orleans opmerkten en ermee naar professor Modestini gingen. Zij verwijderde de latere overschildering, herstelde de schade die een barst in het houten paneel had veroorzaakt en restaureerde details. Zo leek een van Jezus’ handen twee duimen te hebben, mogelijk omdat de kunstenaar zich had bedacht en de oorspronkelijke duim overschilderde. Door de restauratie was hij zichtbaar geworden en Modestini overschilderde hem weer.

Nadat het aan Da Vinci was toegeschreven, werd het schilderij in 2011 opgenomen in een retrospectieve van diens werk in de Londense National Gallery. Twee jaar later kocht Dmitry Rybolovlev, een Russische miljardair, het voor 127,5 miljoen dollar – minder dan een derde dan wat hij ervoor kreeg toen het in 2017 in New York door Christie’s werd geveild.

De annulering van de tentoonstelling van Salvator Mundi in het Louvre Abu Dhabi heeft weer twijfels opgeroepen over zijn authenticiteit. Sceptici vermoeden dat de nieuwe eigenaar bang is voor een nauwkeurig publiek onderzoek.

Er wordt ook beweerd dat Modestini het schilderij zo overijverig heeft gerestaureerd dat het evenzeer haar werk is als dat van Da Vinci. “Nonsens,” zegt zij, “dat zijn bespottelijke beweringen.”

Veilingcontracten bevatten meestal een authenticiteitsgarantie van vijf jaar. Maar de uitgebreide documentatie en het debat dat aan de verkoop in 2017 voorafging, zouden het voor de koper erg moeilijk maken om zijn geld terug te krijgen door de toeschrijving aan Leonardo te betwisten.

De anonieme koper op de veiling in New York, prins Bader bin Abdullah bin Mohammed bin Farhan al-Saud, is een obscuur lid van een verre tak van het Saudische koningshuis. Hij staat niet als schatrijk bekend en heeft geen voorgeschiedenis als kunstverzamelaar. Maar hij is een goede vriend en een vertrouweling van kroonprins Mohammed bin Salman. Enkele maanden na de veiling benoemde het koninklijke hof Bader als de allereerste Saudische minister van Cultuur.

Tijdens de veiling deed Christie’s al het mogelijke om de identiteit van de koper geheim te houden. Slechts enkele kaderleden mochten weten wie hij was. Maar contracten en correspondentie die The New York Times wist te bemachtigen, bewijzen onomstotelijk dat Bader de anonieme bieder was. En volgens goed geïnformeerde Amerikaanse functionarissen trad hij op als stroman voor kroonprins Bin Salman zelf, de echte koper van Salvator Mundi.

In het recente verleden is de kroonprins met zijn agressieve, impulsieve gedrag in het Westen onder vuur komen te liggen, nadat de Amerikaanse inlichtingendiensten tot het besluit kwamen dat hij de opdrachtgever was van de moord op Jamal Khashoggi, een columnist van The Washington Post die vorig najaar in een Saudisch consulaat in de val werd gelokt, vermoord en in stukken gezaagd. Al voor de veiling had de kroonprins een voorliefde voor peperdure trofeeën getoond, zoals een jacht van 500 miljoen dollar en een kasteel van 300 miljoen in Frankrijk.

Kort voor The New York Times een artikel over Baders rol in de veiling publiceerde, in december 2017, maakte het Louvre Abu Dhabi bekend dat Salvator Mundi naar zijn collectie zou komen, misschien om de aandacht af te leiden van de exorbitante uitgave van de Saudi’s.

In Europa?

Mohammed bin Zayed, de kroonprins van Abu Dhabi, is een hechte bondgenoot van kroonprins Bin Salman van Saudi-Arabië. En de voorzitter van het departement van cultuur en toerisme van Abu Dhabi, Mohamed Khalifa al-Mubarak, is een rechterhand van de kroonprins van het emiraat.

In juni kondigde Mubarak met veel ophef aan dat Salvator Mundi in september 2018 in de vaste collectie van het museum zou worden tentoongesteld. “Dit is ons geschenk aan de wereld,” verklaarde hij, “wij zullen mensen van heinde en ver verwelkomen om zijn schoonheid te ontdekken”. Maar in september werd de tentoonstelling zonder verklaring geannuleerd.

De kunstwereld gonst nu van de geruchten over het lot van Salvator Mundi. Volgens een ingewijde is het na de veiling naar Europa verhuisd. Modestini heeft van een toprestaurateur gehoord dat een verzekeringsmaatschappij in Zürich hem vorig najaar heeft gevraagd het schilderij te onderzoeken. Maar dat onderzoek is niet doorgegaan en de expert, Daniel Fabian, geeft evenmin commentaar. “Sinds het najaar,” zegt professor Modestini, “lijkt niemand meer te weten waar Salvator Mundi is.”

© The New York Times