Ongekunsteld, realistisch en verrassend: Greta Gerwig, de muze van de indiefilm

Hoe vaak komt het voor dat een criticus helemaal los gaat? Echt lyrisch wordt? Een recensie schrijft die leest als een liefdesbrief? En hoe vaak komt het voor dat al die critici dat doen? Over dezelfde film?

A.O. Scott in de serieuze The New York Times: "Ik wou dat ik kon overbrengen hoe opwindend deze film precies is. Ik wou dat ik hier alle grappen kon navertellen en alle buitengewone stukjes." De gevreesde Richard Brody in The New Yorker: "Deze film voor een recensie bekijken, betekent zo snel als menselijk mogelijk is in het donker de dialogen opkrabbelen, niet alleen om te kunnen citeren en beschrijven, maar vooral om ervan te kunnen genieten." Joe Morgenstern in The Wall Street Journal:"'Wanneer je hem gezien hebt (...) wil je bedanken voor hoe prachtig hij is, hoe wijs en grappig en vol genade." Onze recensent vond het "de meest vermoeiende, doch mooiste moeder-dochterrelatie".

De aanbedene heet Lady Bird. Het is het soloregiedebuut van Greta Gerwig, de Amerikaanse actrice (34) die 25 filmrollen speelde, verscheidene films mee regisseerde en schreef, maar die voor velen samenvalt met haar rol in Frances Ha (2013) – ook zo'n film die alleen maar juichende kritieken kreeg. Lady Bird (die in de VS al in oktober uitkwam) is een van de zeldzame indiefilms die het tot mainstreamsucces schopt. Geliefd bij critici én publiek. En goed voor vijf Oscarnominaties, waaronder beste film én beste regie. Dat is best opmerkelijk. Want Lady Bird is een best onopmerkelijke film – op papier althans.

'Mumblecore'

De film is een coming-of-agevertelling zoals er wel meer zijn, over de 17-jarige Lady Bird (Soairse Ronan) in haar laatste jaar op de middelbare school. Hij draait om de stormachtige relatie tussen puberdochter en moeder (Laurie Metcalf) – ook geen wereldschokkend thema. De film kent bovendien amper dramatische ontwikkeling in traditionele zin: er vallen geen doden, er is geen duidelijk plot, er is geen ontknoping. En toch is de film een hartensmelter. The New York Times, nog een keer: "U zult hem vrijwel zeker geweldig vinden. Het is moelijk dat niet te doen." Dus: wat is dat met Lady Bird? En wat is dat met Greta Gerwig?

De waardering voor Gerwig had weinig aanloop nodig. De autodidacte verwierf vanaf 2006 bekendheid in filmkringen door haar rollen in een reeks intellectuele superlowbudgetproducties als Nights and Weekends of Baghead van jonge makers als Joe Swanberg en de broers Duplass; films over de relaties van dolende twintigers en dertigers in Amerika met naturelle (en vaak geïmproviseerde) dialogen, die vanwege de vele gemompelde euhs en eums ook wel mumblecore werden genoemd. Gerwig viel op door haar ongekunstelde en realistische spel.

Publiekslieveling

Op haar 26ste brak ze door naar het grotere publiek met Greenberg (2010) van Noah Baumbach, een regisseur met als handelsmerk de onuitstaanbare types voor wie je toch sympathie gaat voelen. In dit geval de gefrustreerde, nijdige veertiger Greenberg (gespeeld door Ben Stiller), die het aanlegt met zijn volstrekte tegenpool: de attente, optimistische en laconieke Florence (Gerwig).

Lees wat wij nu zo goed vinden aan Lady Bird

Met haar latere echtgenoot Baumbach schreef Gerwig vervolgens Frances Ha (2012) – de grotestadsfilm die een instant publiekslieveling werd en een blauwdruk voor het soort rollen dat ze later zou spelen. Gerwig vertolkt Frances, een 27-jarige danseres, die weigert volwassen te worden. Die wel dromen heeft maar geen besluiten kan nemen. En wier steeds hopelozere toestand – geen werk, geen geld, geen vaste verblijfplaats – haar tomeloze energie niet in de weg staat: wie de film ooit zag, vergeet nooit meer het beeld van Frances rennend en dansend met haar rugzak op door de straten van Manhattan.

Authenthiek

In Frances Ha gebeurt eigenlijk vrij weinig. De charme zit hem geheel in Frances, een personage waar Gerwig doorheen lijkt te schijnen: de actrice geeft Frances eenzelfde soort verwonderde blik en vertraagde timing mee als ze zelf (destijds) tentoonspreidde in interviews. En net als Gerwig lijkt Frances weinig zelfbewust. Frances is geestig en kwetsbaar, maar niet louter beminnelijk. Gerwig maakte haar ontwapenend eerlijk én irritant, innemend én ongemakkelijk, en – dankzij haar boomlange lijf – gracieus én onhandig. Zoals een fan eens twitterde: "Ik herinner me dat ik Frances Ha zag en dacht: dit is echt; dit is geen film, dit is echt. En ik voelde een buitengewoon grote vreugde als een bries door me heen gaan."

'Authentiek' werd Greta Gerwigs koosnaam. En het is bewonderenswaardig dat ze na al die jaren nog als frisse actrice wordt gezien. Toch is er een grens aan hoeveel films-met-Gerwig je achter elkaar kunt zien: wéér zo'n nonchalant gespeeld bloemenjurkmeisje met wollen maillots (Maggie's Plan, 2015), wéér zo'n tikje wezenloos type (Wiener-Dog, 2016). Bovendien: hoe lang kun je als actrice van in de 30 zoekende personages blijven spelen?

Overrompelend karakter

In die zin komt Gerwigs soloregiedebuut op een goed moment. Met Lady Bird (dat ze ook schreef) creëerde ze een personage dat haar is toevertrouwd. De 17-jarige scholiere Christine McPherson, die zich Lady Bird noemt, groeit net als Gerwig op in Sacramento, Californië, gaat naar een katholieke meisjesschool en gaat daarna studeren in New York. Maar het zijn niet zozeer de autobiografische details die Lady Bird typisch gerwigiaans maken, het is vooral het overrompelende karakter: Lady Bird is (net als Frances Ha) een vat vol tegenstrijdigheden, die zich met huid en haar in het leven stort, met onverschrokken wilskracht en een soms onblusbaar (én ongefundeerd) zelfvertrouwen.

Als Lady Bird een oogje op een jongen heeft, schrijft ze zijn naam op in een hoekje van haar bed en stapt ze de volgende dag recht op haar doel af. Wanneer haar moeder zich keert tegen Lady Birds wens naar een universiteit buiten Californië te gaan, omdat de middelen van het gezin te krap zijn en de studieresultaten te mager, werpt Lady Bird zich subiet uit een rijdende auto.

Lady Bird is het meisje dat je tegelijk wel en absoluut niet zou willen zijn, de dochter die je wenst én vreest. Ze is een uitgesproken, maar geloofwaardige puber die zich afzet tegen haar moeder en tegelijkertijd haar goedkeuring zoekt. Wat niet altijd wordt opgemerkt door Marion (een glansrol van Laurie Metcalf), een vrouw verteerd door geldzorgen en bezorgdheid om haar dochter, wat zich vaak uit in cynische oordelen en verwijten. Dat ze intussen alles overheeft voor haar dochter, ziet Lady Bird dan weer vaak over het hoofd.

Frisheid en verrassing

Het zijn personages die echt aanvoelen, vooral dankzij Gerwigs sterke dialogen. Die zijn behoorlijk geestig, naturel en terloops. En het zijn inderdaad personages om van te houden. Vooral omdat Gerwig ze met mededogen neerzet, maar ook onsentimenteel, zonder al te veel drama. Alsof Gerwig de werkelijkheid alleen maar een beetje heeft opgehoogd, zoals 17de-eeuwse schilders hun onderwerp realistischer weergaven door slechts een klein likje extra witte verf.

"Je zou denken", schreef recensent A.O. Scott in The Times, "dat je dit allemaal al eens eerder hebt gezien. En dat heb je waarschijnlijk ook, maar toen vond je het niet leuk. Wat Gerwig heeft gedaan – en dat is geen geringe prestatie – is een van de meest aan conventies gebonden en suikerzoete genres van de Amerikaanse cinema (de middelbareschoolkomedie, red.) bezielen met frisheid en verrassing."

Twee waarschuwingen vooraf, voor wie de film wil gaan zien. Na lyrische recensies kan een film eigenlijk alleen maar tegenvallen. Stel dus, indien nog mogelijk, de verwachtingen wat bij. En: zorg dat de batterij van je mobieltje is opgeladen: na afloop wil je je moeder bellen.

Lady Bird is vanaf 4/4 te zien in de bioscoop.