Ondanks pandemie neemt relatieve armoede af in België: ‘Dat beeld van één groot sociaal drama klopt gewoon niet’

De relatieve armoede is afgenomen in het coronajaar 2020, blijkt uit cijfers van Statbel. Ging de sociale ongelijkheid niet ontploffen? Econoom Ive Marx (UAntwerpen) licht toe. ‘Dit was perfect te voorspellen.’

Het aantal mensen dat riskeert in relatieve armoede te belanden is in het coronajaar 2020 geslonken tot 13,1 procent. Hoe komt dat?

“Dit is echt ongezien. Het gaat om een daling met een vol procentpunt tegenover het jaar voordien. De grootste verklaring: wie werkt ging er niet echt op vooruit, terwijl wie een uitkering kreeg, net wel. Belangrijk om te weten is dat de relatieve armoede wordt afgemeten tegenover het mediaaninkomen van de Belg. Iedereen met een inkomen dat lager ligt dan 60 procent van dat getal, zit in die groep van armoederisico. Dat criterium kan arbitrair lijken, maar het komt overeen met de realiteit, blijkt uit andere studies.”

“Wat hebben we gezien? Bij de start van de coronacrisis werden heel wat werknemers op tijdelijke werkloosheid gezet, anderen verloren hun baan. Ons systeem van sociale bescherming is in actie geschoten en heeft hen gecompenseerd, ook al leden ze licht inkomensverlies. Voor wie een uitkering kreeg, veranderde er weinig. Meer nog, hun inkomen steeg door de indexering en ze kregen er soms nog premies bovenop.”

Kort samengevat: we zagen ons inkomen ongeveer gelijk blijven, terwijl de laagste inkomens wel winst boekten.

“Inderdaad. Wel zagen we bij de zelfstandigen een sterke daling van het inkomen, tot 20 procent. We moeten verder uitzoeken wat daar de oorzaak van is. (Een van de hypotheses is dat de premies die ze kregen naar de zaak gingen en niet naar de persoon, waardoor ze buiten de statistieken bleven, RW) Maar dat maakt dit geen hoeraverhaal. We zien dat onze welvaartsstaat goed werk heeft geleverd, en heel wat mensen ervoor heeft behoed om in armoede te belanden. Tegelijk zien we dat we er collectief niet per se op vooruit zijn gegaan. Het mediaaninkomen bleef stabiel.”

Hebben de media zich vergist? Bij het begin van de coronacrisis werd voorspeld dat de sociale ongelijkheid net uitgediept zou worden.

“Het is niet fair om alle media over één kam te scheren, maar op een gegeven moment was de toon wel heel erg alarmistisch. Er werd gewaarschuwd voor een armoedetsunami, de ongelijkheid zou ongezien worden. Vaak waren die artikels gebaseerd op één getuigenis van een OCMW-medewerker, of die éne keer dat de rijen aan de voedselbank erg lang waren. Natuurlijk zijn er mensen door het net geglipt, maar dat beeld van één groot sociaal drama, klopt gewoon niet. We zien net het omgekeerde.”

De echte klap zou pas komen als de steunmaatregelen wegvielen, was ook de analyse.

“En ook dat hebben we niet gezien. Nochtans was dit perfect te voorspellen, de eerste maanden al. Met de Risk Management Group (RMG) monitorde de Nationale Bank verschillende parameters, bijvoorbeeld hoeveel mensen hun woonlening niet meer konden betalen. Wel, al na enkele maanden bleek dat net minder mensen daarmee problemen hadden. Tegelijk zag je dat de spaartegoeden van de Belg alsmaar begonnen toe te nemen. En waar is intussen die voorspelde vloedgolf aan faillissementen gebleven?”

Na de coronacrisis zitten we met een energiecrisis en hoge inflatie. De regering snelt de bevolking opnieuw te hulp met steunmaatregelen. Terecht?

“Er valt wat voor te zeggen dat de overheid de bevolking ook doorheen deze crisis moet slepen. Toch moet je ook kijken naar de langere termijn. Die energiesteun voor wie een uitkering heeft, kan hen ook demotiveren om op zoek te gaan naar een job. De automatische loonindexering kan de inflatie behapbaar maken, maar brengt de concurrentiepositie van onze bedrijven in gevaar. En dan zwijgen we nog over het gat in de begroting door alle steunmaatregelen. We zijn kampioen in het uitvaardigen van crisismaatregelen, ze afbouwen is telkens toch iets moeilijker.”