‘Onbegrijpelijk dat hij nog steeds een job heeft’: dit is de man die het verprutste in Afghanistan

Dat de taliban opnieuw de scepter zwaaien, is grotendeels te wijten aan Zalmay Khalilzad. Hij is de man die al sinds Ronald Reagan bepaalt wat de Amerikanen in Afghanistan doen, de taliban heeft helpen ontstaan en nu het vredesakkoord onderhandelde dat hen weer aan de macht heeft gebracht. ‘Het is onbegrijpelijk dat die man nog steeds een job heeft’, klinkt het in Washington.

“De onderkoning van Kaboel.” Zo wordt Zalmay Khalilzad (70) dikwijls genoemd. Hij is dan wel een Amerikaan, die al bijna een halve eeuw in de Verenigde Staten woont, maar zijn wortels liggen in de noordelijke Afghaanse stad Mazar-i-Sharif. Het was om te doctoreren dat hij indertijd uit zijn vaderland vertrok, waarna hij een job als assistent-professor aan Columbia University te pakken kreeg.

Daar werkte Khalilzad nauw samen met wijlen Zbigniew Brzezinski, de politieke wetenschapper én diplomaat die geldt als architect van Operation Cyclone. Dat was het plan van de Amerikanen om steun te verlenen aan het verzet tegen de Sovjetbezetting van Afghanistan. Het verzet bestond vooral uit radicale moslims, bekend als de moedjahedien. Maar die werden in de Koude Oorlog nog niet als een gevaar beschouwd.

Antieke geweren

De eerste lading wapens die ze kregen van de VS, waren antieke Britse Lee-Enfield-geweren. Maar het jaarlijkse bedrag aan steun liep op van 695.000 dollar in 1979 tot 630 miljoen in 1987 – en uiteindelijk kregen ze zelfs 2.300 gesofistikeerde Stinger-luchtdoelraketten geleverd. Tuigen die na het vertrek van de Sovjets ook tegen de Amerikanen zelf werden gebruikt. Door de taliban met name, die uit de moedjahedien zijn ontstaan.

Het was Democratisch president Jimmy Carter onder wie Operation Cyclone begon. Maar Ronald Reagan, diens Republikeinse opvolger, zette het programma voort. Daar werd hij fel toe aangemoedigd door de Afghanistan-specialist op zijn buitenlandministerie. Zalmay Khalilzad dus, die na Reagan onder alle presidenten behalve Clinton heeft gediend.

Bijna tot minister benoemd

Zo was hij ambassadeur bij de Verenigde Naties onder George W. Bush en Barack Obama – een functie die de status van een ministerschap heeft. Het zou zelfs maar een haartje hebben gescheeld of Donald Trump had hem tot buitenlandminister benoemd. Maar er was iets anders waarvoor Trump hem harder nodig had: het Amerikaanse leger uit Afghanistan laten vertrekken. Om dat zonder gezichtsverlies te kunnen doen, wou Trump een vredesakkoord en stuurde hij Khalilzad uit als zijn gezant in onderhandelingen met de taliban.

Khalilzad is een Pasjtoen, wat wel hielp in zijn contacten met de taliban. Die komen zelf ook grotendeels uit die bevolkingsgroep. Maar critici beweren nu dat hij alles fout gedaan heeft wat hij fout kon doen. Zo liet hij al van bij de start doorschemeren dat de Amerikanen sowieso gingen vertrekken, wat de onderhandelingspositie van de taliban versterkte, en zette hij de Afghaanse regering buitenspel. Die ging bijvoorbeeld van geen kanten akkoord met de eis om 5.000 talibangevangenen vrij te laten. Maar Khalilzad dwong dat toch af.

Niet vies van eigenbelang

Hij werd er in Kaboel al gauw van verdacht dat hij zelf aan de macht wilde komen. “Het lijkt erop dat zijn gepraat alleen maar dient om een bewind te vestigen dat hij zelf gaat leiden”, zo liet de veiligheidschef van toenmalig Afghaans president Ashraf Ghani zich in een boze bui ontvallen. Dat is misschien niet eens zo ver gezocht. Want in 2009 geraakte bekend dat Khalilzad had overwogen om aan de presidentsverkiezingen deel te nemen – en toen bleek dat hij te laat kwam om zijn kandidatuur in te dienen over een soort van onofficieel premierschap onderhandeld heeft met toenmalig president Hamid Karzai.

Dat hij er niet vies van is om ook zijn eigen belangen te dienen, blijkt uit zijn bedrijvigheid van 2009 tot 2018. Toen werkte hij niet in Amerikaanse overheidsdienst, maar stond hij aan het hoofd van Khalilzad Associates, een firma die haar diensten aanbood aan wie zaken in Afghanistan wou doen. In 2014 werd zijn Oostenrijkse bankrekening ook een tijdje bevroren, omdat er een verdenking van fraude bestond. Maar het onderzoek pleitte hem daar wel van vrij.

Ondertussen heet Khalilzad dus de architect te zijn van “de allergrootste buitenlandse blunder” die de Amerikanen sinds mensenheugenenis hebben gemaakt. “Hoe is het mogelijk dat die man nog een job heeft?”, verzuchtte een betrokken functionaris anoniem aan het persagentschap Reuters. Maar voor één ding krijgt hij nog krediet. Dat er toch nog duizenden mensen geëvacueerd konden worden uit de chaos in Kaboel, was immers te danken aan zijn persoonlijke tussenkomst bij de leiders van de taliban.