Nu miljoenen Afghanen zonder inkomen en voedsel komen te zitten, dringt de vraag zich op: wat bezielt de taliban?

Met het werkverbod voor vrouwelijk ngo-personeel bedreigen de taliban miljoenen Afghanen in hun bestaan. Ook vanuit de islamitische wereld klinkt kritiek, maar het regime in Kaboel wil vooralsnog van geen wijken weten.

Het wordt een zware winter voor de arme bevolking van Afghanistan. De humanitaire situatie in het land is al ernstig verslechterd sinds de taliban na de terugtrekking van de westerse troepen in augustus 2021 de macht overnamen in Kaboel. Dit weekend deden de islamitische fundamentalisten er nog een schep bovenop. Ze verboden vrouwelijke stafleden van de 180 lokale en buitenlandse ngo’s die in Afghanistan actief zijn naar hun werk te komen.

Motief van deze maatregel ‘tot nader order’: sommige vrouwen zouden zich niet aan de streng-islamitische kledingvoorschriften houden, met name wat betreft het dragen van de islamitische hoofddoek, de hijab. Volgens minister van Economische Zaken Qari Din Mohammad Hanif (die de oekaze zaterdag uitvaardigde) verliezen alle ngo’s die zich niet aan de kledingregels houden hun vergunning.

Wereldwijde veroordeling maatregel

De aankondiging werd wereldwijd veroordeeld, onder meer door de Verenigde Staten en de Europese Unie. Vier internationale hulporganisaties (Save The Children, International Rescue Committee, Norwegian Refugee Council en Care) schortten hun werk op omdat ze hun doelgroepen zonder hun vrouwelijke staf niet goed meer kunnen bereiken. Het Internationale Rode Kruis waarschuwt voor “catastrofale humanitaire consequenties”.

De Verenigde Naties drongen er dinsdag bij de taliban op aan onmiddellijk te stoppen met de achterstelling van vrouwen. Dat beleid heeft volgens mensenrechtenchef Volker Türk dramatische gevolgen. “Geen enkel land kan zich sociaal en economisch ontwikkelen, zelfs overleven, als de helft van de bevolking wordt uitgesloten.”

Pogingen van de VN-vertegenwoordiger in Afghanistan, Razim Alakbarov, om het werkverbod terug te laten draaien, bleven tot dusver zonder resultaat. Wel zou uit notulen van zijn gesprek met de taliban, die het Duitse persbureau DPA in handen kreeg, blijken dat het werkverbod niet geldt voor werknemers van de VN, voor internationaal personeel en voor vrouwen die gezondheidsdiensten leveren.

Gevolgen maatregel potentieel enorm

Dat neemt niet weg dat de gevolgen van de maatregel en de boycot van de ngo’s potentieel enorm zijn. Niet alleen verliezen mogelijk tienduizenden Afghaanse vrouwelijke ngo-medewerkers hun werk en inkomen; miljoenen arme Afghanen in het bergachtige land dreigen de komende wintermaanden zonder voedsel, onderwijs en gezondheidszorg te komen zitten. Meer dan de helft van de bijna 40 miljoen Afghanen is afhankelijk van humanitaire hulp, de afgelopen anderhalf jaar de enige reële inkomstenbron van het land.

Het is ook de zoveelste klap voor de positie van vrouwen in Afghanistan. Begin vorige week besloten de taliban al vrouwen te verbieden deel te nemen aan universitair en ander hoger onderwijs, wat leidde tot dagenlange riskante straatprotesten in Afghaanse steden. Vrouwen waren al uitgesloten van veel overheidsfuncties. Ook moeten ze gesluierd zijn, mogen ze niet alleen reizen en niet naar het park.

Internationale islamitische hulporganisaties vinden het werkverbod voor ngo-vrouwen ook een slecht idee. Het van oorsprong Britse Islamic Relief Worldwide noemt zijn vrouwelijke werknemers onmisbaar voor het leveren van noodzakelijke voedselhulp en medische hulp, en met name voor de weduwen- en wezenzorg. De organisatie schortte alle ‘niet-noodzakelijke’ hulpverlening daarom voorlopig op.

Ook kritiek in islamitische wereld

Ook elders in de islamitische wereld klinkt kritiek, van landen als Iran, Pakistan en Turkije. Qatar, het land waar de taliban tijdens hun 20-jarige ballingschap hun hoofdkwartier hadden en dat een cruciale rol speelde bij de onderhandelingen die leidden tot de Amerikaanse terugtrekking in 2021, noemde de stap “extreem zorgwekkend”, en de motivatie een “vals voorwendsel”. De 57 lidstaten tellende Organisatie voor Islamitische Samenwerking spreekt van een “nieuwe zware klap voor de grondrechten van Afghaanse vrouwen”.

De taliban – vanouds gedomineerd door strijders van Pathaanse stammen die zweren bij hun patriarchale cultuur en een zeer conservatieve interpretatie van de islam – geven niettemin geen krimp. “Wij staan niemand toe om onzin uit te kramen of bedreigingen te uiten ten aanzien van de beslissingen van onze leiders onder het mom van humanitaire hulp”, zei taliban-woordvoerder Zabihullah Mujahid zondag.

Interne machtsstrijd gewonnen door hardliners

Het roept wel de vraag op wat de talibanleiders bezielt. Ze proberen al anderhalf jaar buitenlandse investeringen los te krijgen om Afghanistan uit zijn neerwaartse economische spiraal te krijgen. Na de machtsovername in 2021 stelden de westerse landen economische sancties in, werden miljarden dollars aan Afghaanse buitenlandse tegoeden bevroren en internationale hulpgelden opgeschort. Het leidde tot een implosie van de economie waardoor miljoenen in armoede en honger vervielen.

Mogelijk willen de taliban zich van hun meest fundamentalistische kant laten zien (zo werden in december ook voor het eerst in 20 jaar weer sharia-lijfstraffen en publieke executies uitgevoerd), om de concurrentie de wind uit de zeilen te nemen. Het Afghaanse filiaal van Islamitische Staat (IS-Khorasan) roert zich steeds meer. Maandag kwam een politiechef in Badakhshan om door een autobom. Begin december pleegde IS een aanslag op een door Chinezen gedreven hotel in Kaboel, waarbij drie doden vielen.

Wat in elk geval duidelijk is: de interne machtsstrijd binnen de taliban tussen de meer extremistische en de meer gematigde vleugel lijkt vooralsnog in het voordeel van de hardliners beslecht. Ten tijde van de machtsovername in 2021 hadden de gematigden, door sommige westerse media optimistisch taliban 2.0 gedoopt, zeker in de beeldvorming nog de overhand.

Hoe het voor de arme Afghaanse bevolking uitpakt, is afwachten. Maar met de ingevallen winter valt het ergste te vrezen.