Nu het coronavaccin er is, moet het ook nog verdeeld geraken: dit is waarom dat lastig kan worden

Tegenover de indrukwekkende snelheid van enkele vergevorderde kandidaat-vaccins, zoals dat van Pfizer, staat hun fysieke fragiliteit. Die stelt overheden voor enorme logistieke uitdagingen om de vaccins vlot tot bij de bevolking te krijgen.

De VS heeft al langer contracten afgesloten met Moderna en Pfizer/BioNTech om honderden miljoenen doses van hun vergevorderde - klinische fase 3 - vaccins op te kopen. Voor ons land is de Europese Commissie een erg belangrijk kanaal om aan coronavaccins te geraken. Die Europese Commissie heeft wel een principieel akkoord met Pfizer voor de levering van 200 miljoen vaccins, met een optie op 100 miljoen extra. Ons land bestelde nog niet, maar houdt die mogelijkheid open, zo liet minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke al weten. Hij wil eerst overleggen met zijn collega’s van de andere lidstaten.

Het gaat zowel bij Pfizer als bij Moderna om vaccins van het genetische type. Dat betekent dat de inspuiting van zo’n vaccin genetisch materiaal van het coronavirus (mRNA) bevat waarin de ‘bouwinstructies’ zitten om de kenmerkende uitsteeksels (spike-eiwitten) ervan aan te maken. Bedoeling is dat het immuunsysteem van ons lichaam die spike-eiwitten leert herkennen, zodat het bij een eventuele echte besmetting met het SARS-CoV-2-virus meteen in actie kan schieten.

Deze vaccins kunnen sneller dan andere worden geproduceerd, wat natuurlijk een groot voordeel is. Van het kandidaat-vaccin van Pfizer werden in het filiaal in Puurs zelfs al minstens 100.000 dosissen gemaakt. Maar dit soort vaccin is ook het meest broos en moet worden ingevroren aan erg lage temperaturen om de werking ervan te garanderen. In het geval van dat van Pfizer-BioNTech moet dat zelfs aan -70 tot -80 graden Celsius gebeuren - bij het kandidaat-vaccin van Moderna volstaat -20 graden Celsius. Dat heeft een drastische invloed op de transportmogelijkheden. “Dit vraagt een aparte logistiek”, bevestigt vaccinoloog Pierre Van Damme van de Universiteit Antwerpen. “Via de lucht is dat niet evident, om bijvoorbeeld vaccins vanuit Puurs naar de VS over te vliegen. Droog ijs, dat gebruikt wordt om de lage temperaturen te bewaren, kan niet zomaar in een vliegtuig vervoerd worden. Daar gelden strenge veiligheidscriteria.”

Eens ontdooid kan het coronavaccin van Pfizer in een normale koelkast slechts vijf dagen bewaard worden, dat van Moderna veertien dagen. Er zijn geen bewaarmiddelen toegevoegd en ze zijn verpakt met meerdere doses samen in één flacon: vijf voor dat van Pfizer, tien voor Moderna’s vaccin. Dat bemoeilijkt het toedienen, omdat die doses best samen worden opgemaakt vóór ze vervallen, om zo weinig mogelijk vaccin te verspillen. Dat vereist een hele planning van injectieafspraken. Een zekere mate van verspilling wordt normaal wel ingecalculeerd bij multidosesverpakkingen, maar ons gevoel daarover botst vandaag met het vermoedelijke tekort aan Covid-19-vaccins waar de hele wereld straks mee te maken zal krijgen.

En dan is er nog het probleem van de tweede injectie. Die is noodzakelijk en moet binnen de 21 dagen (Pfizer/BioNTech) en de 28 dagen (Moderna) gebeuren. Dezelfde persoon moet de tweede keer opnieuw hetzelfde vaccin krijgen. Dat betekent dat het aangekondigde coronavaccin van Pfizer - zonder verspilling - tegen eind volgend jaar ‘slechts’ aan 650 miljoen mensen kan worden toegediend, aangezien het bedrijf 1,3 miljard doses voorziet. “Terwijl we met minstens tien keer meer op de aardbol zijn”, zei minister Frank Vandenbroucke al. Ook dáár spelen weer de logistieke moeilijkheden van transport en stockage van de vaccins, die - zoals gezegd - niet zo lang kunnen worden bewaard. Bovendien zal wie wanneer welk vaccin toegediend kreeg allemaal erg nauwkeurig moeten worden bijgehouden.

België

Hoe zit het in ons land? Momenteel heeft de Europese Commissie contracten afgesloten met AstraZeneca, Janssen Pharmaceutica, Sonafi-GSK en dus ook een princiepsakkoord met Pfizer. AstraZeneca en het Belgische Janssen (onderdeel van het Amerikaanse Johnson & Johnson) zijn bezig met de ontwikkeling van een vaccin dat gebruik maakt van een bestaand onschadelijk verkoudheidsvirus als ‘koerier’ om het spike-eiwit van het coronavirus in ons lichaam te introduceren, met opnieuw de bedoeling dat ons immuunsysteem ons bij een reële - wél gevaarlijke - besmetting met SARS-CoV-2 meteen zou kunnen verdedigen. Het vaccin van Sonafi-GSK vertrekt van een eiwit van het virus zelf om ons bescherming te bieden. Deze vaccins moeten niet worden ingevroren en dat van Johnson & Johnson vereist ook maar één enkele injectie. De chaos om het coronavaccin te verdelen - waar vooral de VS zich danig zorgen over maakt - zou hier dan ook niet dezelfde rol spelen.

De Europese Commissie voert nog gesprekken met Moderna over de eventuele aankoop van hun kandidaat-vaccin. Als die deal rondgeraakt, dan zou ook ons land kunnen toehappen voor deze mRNA-vaccins, net zoals België ook de optie bekijkt om vaccins bij Pfizer in te kopen.

En dus moet er ook hier worden nagedacht over het moeilijke transport en de lastige stockage ervan. Vaccinatie is een regionale bevoegdheid in België. Vaccinoloog Pierre Van Damme zegt dat de Vlaamse Vaccinatiekoepel al een hele tijd bezig is met die logistieke problemen. “We zullen wel geen grote buffer van de vaccins nodig hebben, omdat van zodra we ze hebben, ze ook meteen toegediend zullen worden. De stockageperiode zal dus sowieso klein zijn”, aldus Van Damme.

Een mogelijk ander logistiek voordeel voor België: Pfizer heeft naast Michigan in de VS ook Puurs in ons land aangeduid als productiecentrum voor zijn aangekondigde vaccin.

GSK zou dan weer het eigen vaccin mogelijk in Waver of in het Franse Lyon produceren. Dat zijn allemaal relatief korte afstanden naar de ziekenhuizen in ons kleine land.