Noordpool smelt, oliedroom bevriest

Teriberka, Rusland. Het opwarmende noordpoolklimaat had dit verarmde vissersdorp aan de kust van de Barentszzee getransformeerd moeten hebben. Het Kremlin spendeerde in de voorbije tien jaar miljarden om het om te vormen tot de noordelijke uitvalsbasis van zijn energiegigant Gazprom. Ooit was het het meest ambitieuze project dat gepland was in de Noordelijke IJszee. Nu is daar nog weinig van te merken, behalve dan het hoofdkwartier met de gesloten luiken en de enorme kiezelweg die als een schram in de door wind geteisterde kust gekrast is.

Al meer dan een decennium lang dromen Rusland en de grootste energiebedrijven ter wereld van een soort Klondike in het noordpoolgebied, naar het stadje in Canada dat aan het eind van de negentiende eeuw explodeerde door een heuse goudrush. Die droom moest werkelijkheid worden doordat de bevroren zee in sneltempo aan het opwarmen was. Royal Dutch Shell begon deze zomer met verkennende boringen voor de noordkust van Alaska. Maar de ervaringen van Rusland hier strekken tot lering, en zeggen veel over de uitdagingen waarmee mensen die hopen op fabelachtige olie- en gasrijkdommen geconfronteerd worden.

Tektonische verschuivingen in de wereldwijde energie-economie, hevige tegenwerking van milieuactivisten die zich verzetten tegen ingrepen in de ecologisch kwetsbare wateren en enorme logistieke obstakels temperen het enthousiasme, dat enkele jaren geleden nog grenzeloos was.

Zeven jaar geleden betaalden Shell en andere maatschappijen - het Amerikaanse Conocophillips, het Noorse Statoil, het Spaanse Repsol en het Italiaanse Eni - samen 2,4 miljard euro voor uitbaatvergunningen voor de velden voor de kust van Alaska. Op dat moment was de prijs voor olie gestegen tot 150 dollar per vat. De versnelde afname van het ijs leek de ontginning te vergemakkelijken.

Maar toen wijzigde de markt. Momenteel wordt de wereld overspoeld door olie en natuurlijk gas, grotendeels het gevolg van de schalierevolutie in de VS en hydraulische fracking. De productie is zo fors opgevoerd dat Amerika de import drastisch heeft teruggedrongen. Saudi-Arabië en andere Golfstaten produceren maximaal en als het nucleaire akkoord met Iran geratificeerd wordt en de sancties wegvallen, dan komen straks ook de Iraanse reserves op de wereldmarkt.

In het voorbije jaar daalde de prijs van meer dan 90 dollar naar minder dan 50 dollar voor een vat ruwe olie.

Moerasgrond

Het is extreem moeilijk om olie en gas uit de Noordelijke IJszee te halen. De winters zijn lang en donker, en het ijs op de noordpoolwateren mag dan slinken, weg is het zeker niet. De stormen in het gebied worden heviger. Zelfs tijdens de zomer waren ze een ernstige gesel voor schepen en olieplatformen. De moerassige toendra op het vasteland maakt de constructie van pijpleidingen en ondersteunende infrastructuur bijzonder moeilijk. Hetzelfde geldt voor de kusterosie en de smeltende permafrost.

Er zijn weinig wegen en vliegvelden in de buurt van de te ontginnen plekken, en dus moet personeel en materieel van ver aangevoerd worden. Er zijn maar beperkte middelen voor reddingsoperaties en de opruiming van olie in deze ijskoude omstandigheden.

Zelfs optimistische voorspellingen temperen de verwachtingen. Volgens Rystad Energy, een internationale consultancygroep met basis in Noorwegen, kan de productie van olievelden op zee in het noordpoolgebied verdubbeld worden tussen 2015 en 2025, tot 1,4 miljoen vaten per dag. Toch zou dat nog altijd minder dan 2 procent van de wereldproductie zijn.

"Als mensen zeggen dat de Noordelijke IJszee het nieuwe beloofde land is en dat ze vol zit met natuurlijke bronnen, dan is er uiteraard altijd een kans dat je met een hype te maken hebt", zegt Jon Marsh Duesund, een hooggeplaatste projectmanager bij Rystad.

Sneeuwvos

In Teriberka, een dorp van 1.000 mensen aan de Barentszzee, botste de ambitie van Gazprom keihard met de harde realiteit van het noordpoolgebied. In de Sovjet-tijd was het een voorspoedig vissersdorp, met visverwerkingsfabrieken en zelfs een boerderij die sneeuwvossen kweekte voor hun pels. Maar door de komst van de industriële visserij in de jaren 70 raakte het dorp in verval.

Net zoals de mensen in Alaska en op andere plekken die hopen dat de IJszee voor economische ontwikkeling en banen zal zorgen, waren de inwoners van Teriberka wat blij met de plannen van Gazprom om een gigantisch gasveld aan te boren. Dat heet Shtokman en werd in 1988 zo'n 600 kilometer voor de kust gevonden.

Onder Vladimir Poetin ontwikkelde Gazprom zich tot een door de staat gecontroleerde energiereus. In de jaren 2000 was het Shtokman-project het paradepaardje waarmee Rusland buitenlandse investeerders wilde lokken. Gazprom sloot contracten met Total en Statoil, en begon in Teriberka een weg aan te leggen waarlangs het terminals hoopte te bouwen voor de verwerking en verscheping van gas in vloeibare vorm - de geschatte kosten ervoor waren 18 miljard euro.

Toen de werkzaamheden al jaren bezig waren, kwamen de Russische plannen zwaar onder druk te staan, als gevolg van de enorme technische uitdagingen, de wijzigende energiemarkt en de financiële crisis van 2008 en 2009.

Rusland, als grootste producent van natuurlijk gas ter wereld, kreeg het moeilijk om te concurreren met alternatieve leveranciers aan Europese landen, die hun afhankelijkheid van de regering-Poetin wilden afbouwen.

Ook al beloofde Gazprom dat de boringen hervat zullen worden - eerst in 2014, daarna in 2016 en 2019 - leggen de inwoners van Teriberka zich erbij neer dat de beloofde gouden tijd er niet zal komen. De onderaannemers die massaal opdaagden, zijn inmiddels vertrokken. De reusachtige kade waar Gazprom een grindweg aanlegde naast het kerkhof, loopt dood op een rotsachtige klif.

"Ze hebben een weg aangelegd", zegt Igor Abanosimov als een buurman klaagt dat het project weinig veranderd heeft.

Abanosimov is eigenaar van een paar drijvende bungalows die hij verhuurt. Hij droomt misschien een beetje ijdel van een jachtclub en andere dingen die toeristen kunnen aantrekken, in plaats van oliemaatschappijen. De Noordelijke IJszee, zegt hij, heeft haar eigen ziel. "Wie ze wil aanvaarden, aanvaardt ze. Wie ze wil verbannen, verbant ze."

Bizarre ongevallen

Drie jaar geleden stond Shell dicht bij het oppompen van olie, maar de plannen voor twee proefboringsites in de Tsjoektsjenzee en de Beaufortzee voor de kust van Alaska gingen in rook op door een paar bizarre ongevallen. Milieuactivisten haalden er munitie uit om te argumenteren dat boren in de Noordelijke IJszee te gevaarlijk is. Shell geeft echter niet op.

Er zijn er nog die geloven in het potentieel van de IJszee. Ze verwijzen naar boringen in de jaren 70 en 80, en naar een onderzoek uit 2008 van de Amerikaanse Geological Survey, die berekende dat 13 procent van de onontgonnen olie en 30 procent van het natuurlijk gas in de wereld onder de Noordelijke IJszee liggen.

De National Petroleum Council stelde dit jaar in een door het Amerikaanse energiedepartement besteld rapport dat de technologie en de expertise voorhanden zijn om veilig olie en gas op te boren in ijskoude omstandigheden.

Ben van Beurden, CEO van Shell, zei vorige maand in een interview dat het profijt voor de maatschappij weleens "vele malen groter" kan zijn dan in de gigantische Golf van Mexico. "Alaska is een plan voor de lange termijn", zei hij. "Zo moet je dat ook bekijken. We mogen ons niet laten leiden door de olieprijs van vandaag, morgen, volgend jaar of vorig jaar."