‘Nooit heb ik haar zien bidden, en nu zou ze geradicaliseerd zijn?’ Oeigoeren in het buitenland herkennen plots vrienden en familie in Chinese kampen

De onthulling van bijna drieduizend politiefoto’s van Oeigoeren deze week geeft slachtoffers van mensenrechtenschendingen in Xinjiang een gezicht. Oeigoeren in het buitenland zien verdwenen buren, vrienden en familieleden terug in detentie. ‘Als ik hun ogen zie, kan ik niet stoppen met huilen.’

Bevend en zwetend kijkt Abdurahman Kasim (35) naar twee grote computerschermen. Wat hij daar ziet, houdt hem al dagen wakker, maar hij kan zijn ogen niet van de duizenden politiefoto’s van Oeigoeren afhouden. Kasim, in 2014 gevlucht naar Turkije, voelt hun angst. Hij weet wat het is om op het politiebureau gefotografeerd te worden. En wat daarna komt, dat weet hij ook.

“In 2010 werd ik acht maanden lang gedetineerd. Week in, week uit lieten ze me naar duizenden politiefoto’s kijken. Een voor een werden die foto’s me voorgehouden: herkende ik iemand?” vertelt Kasim, die zegt dat hij tijdens de ondervragingen werd gemarteld. “Ik moest me ook naakt uitkleden in een kamer vol mannelijke en vrouwelijke politiemensen. Mijn haar werd afgeschoren, alsof ik een beest was.”

Die herinneringen borrelen op sinds deze week de in Xinjiang gespecialiseerde dataonderzoeker Adrian Zenz nieuwe bewijzen voor China’s meedogenloze antiterrorismebeleid online zette. Eerder lekten verschillende namenlijsten uit van mensen die naar gevangenissen en heropvoedingskampen moesten, maar zo’n collectie politiefoto’s, afkomstig van een hacker, is nieuw.

Kasim vergroot elk beeld maximaal tot het zijn scherm vult. “Ik wil al die Oeigoeren apart in de ogen kijken. Ik kan niet stoppen met huilen als ik hun ogen zie.” Van één paar ogen heeft hij een hele nacht liggen woelen: zijn celmaatje Mehmut Nasir, met wie hij in 2010 opgesloten zat, staat op zo’n foto. Kasim denkt aan de koude betonnen celvloer en hoe ziek Nasir daarvan werd. “Nasir had toen tuberculose. Nu zit hij weer gevangen.”

Buren, vrienden, klasgenoten, familieleden: veel in het buitenland verblijvende Oeigoeren uit de regio Kashgar, waar deze foto’s zijn genomen, zien op Xinjiangpolicefiles.org bekende gezichten. Abduweli Tursun (36), woonachtig in Turkije, herkent dertien mensen. “Ik zoek mijn vier verdwenen broers. Drie andere familieleden zijn tot lange celstraffen veroordeeld, maar over die vier broers weet ik niets.”

Hij speurt de foto’s af in de hoop dat hij zijn broers niet ziet: dan zijn ze misschien veilig, denkt hij. Tot zijn verbazing herkent hij zijn schoonzusje Tajigul Turban. “Ik kan het niet geloven, zo’n stil meisje dat boerenwerk deed. Nooit heb ik haar zien bidden, en nu zou ze geradicaliseerd zijn?”

Bij sommige politiefoto’s staat informatie: waar zit iemand opgesloten en waarom? Soms staat er slechts “naar voren geschoven door het IJOP”, een computersysteem dat aanslaat op zaken die de Chinese overheid verdacht vindt. Buitenlandse apps op de smartphone, familie in het buitenland, alcohol laten staan, de achterdeur gebruiken: het computersysteem houdt het allemaal bij. Op basis van dit systeem en informatie van verklikkers worden Oeigoeren in 36 verschillende categorieën ingedeeld. Van categorie 3, mensen die zonder toestemming op bedevaart gaan, tot categorie 35, mensen met banden met personen die onder overheidstoezicht staan. En dan is er nog een algemene categorie ‘onbetrouwbaar persoon’.

Tursuns klasgenoot Nurmemetjan Memetimin heeft volgens de informatie bij zijn foto op de markt tijdens het verkopen van gedroogde abrikozen geluisterd naar iemand uit categorie 3, die zei dat mensen die drinken, roken en zingen naar de hel gaan. Zo werd Memetimin categorie 6, kandidaat voor politieke heropvoeding. Tursuns schoonzusje is ook categorie 6, waarom wordt niet vermeld. “Verbazingwekkend: ik zie bekenden die banen bij de overheid hadden en andere Oeigoeren verklikten. Dat is China: ook loyale mensen worden gedetineerd”, zegt Tursun.

De Chinese overheid heeft de politiefoto’s als “besmeuring” en nepnieuws terzijde geschoven, net zoals de beschuldiging van genocide op de Oeigoeren en andere islamitische minderheden, volgens China “de leugen van de eeuw”. Deze week is de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Michelle Bachelet op haar langverwachte bezoek in Xinjiang: mensenrechtenorganisaties en Oeigoeren vrezen dat haar aanwezigheid wordt misbruikt voor propagandadoeleinden. Tursun is daarom blij met de uitgelekte foto's, zegt hij. “Ik ken dertien mensen, ze bestaan echt! Nu hebben de VN geen excuus meer om weg te kijken.”

Abdurahman Kasim is minder optimistisch. “Bachelet krijgt alleen maar gelukkige, dansende en zingende Oeigoeren te zien.” Dansen en zingen: dat deed hij tijdens zijn gevangenschap één keer, toen de bewakers gedetineerden toestonden het Offerfeest te vieren. “Praten in de cel is verboden, maar die dag mochten we zingen en ik heb met Mehmut Nasir gedanst. Nasir en ik hebben alles samen doorgemaakt: de vernederingen, de martelingen, en we kwamen samen vrij.”

Kasim ontkwam naar Turkije, waar hij een nieuw leven als student en filmmaker begon. Nasir bleef achter. Volgens informatie bij zijn politiefoto werd hij als lid van categorie 1 (vrijgelaten na eerdere detentie) in 2018 opnieuw opgesloten, nadat hij verboden religieuze filmpjes had bekeken. Kasim voelt zich machteloos. “Iemand moet voor hem opkomen. Als ik ga demonstreren neem ik voortaan zijn foto mee.”