Nieuw vaccin tegen RSV: ‘Dit onderzoek heeft net geleid tot het succes van het coronavaccin’

Na Pfizer heeft nu ook Moderna veelbelovende resultaten over een nieuw vaccin tegen ‘respiratoir syncytieel virus’ of RSV. Zijn de coronavaccins een brandversneller voor nieuwe ontwikkelingen? ‘Eigenlijk is het net omgekeerd’, legt viroloog Johan Neyts (KU Leuven) uit.

Wat houdt RSV precies in?

Neyts: “RSV behoort tot de familie van mazelen en bof, en staat al lang bekend als een lastig virus bij jonge baby’s, vooral onder de zes maanden. Het veroorzaakt bronchiolitis, een ontsteking en vernauwing van de kleine luchtwegen, in die mate dat er soms zelfs zuurstoftoediening nodig is. Voor de leeftijd van twee jaar maakt bijna elk kind een infectie door, en hoe ouder je wordt, hoe minder last je ervan hebt. Maar bij oudere mensen kan het opnieuw een ernstig probleem vormen, omdat hun immuunsysteem afzwakt.”

Dat zagen we de voorbije weken. Zowel zuigelingen als senioren namen heel wat ziekenhuisbedden in.

“Precies, het vervelende is dat we op dit moment geen virusremmers hebben. Baby’s die een hoog risico lopen, krijgen tijdens het winterseizoen weliswaar maandelijks een injectie met antistoffen, die dan een tijd lang circuleren in het lichaam en een infectie neutraliseren. Er wordt verder wel hard gewerkt aan de ontwikkeling van virusremmers, in de vorm van pilletjes of siroop.

“Maar voorkomen blijft beter dan genezen. Er zijn in de jaren zestig al pogingen geweest om vaccins te ontwikkelen tegen RSV, op een nog archaïsche wijze. Dat is niet goed afgelopen, gevaccineerde kinderen werden net zieker. Dat heeft het onderzoeksdomein meerdere decennia achteruit gekatapulteerd, want iedereen was als de dood om een nieuw RSV-vaccin te ontwikkelen. Pas recent hebben we een versnelling gezien.”

Door de ervaring die bedrijven opdeden met het coronavaccin? Ook hier gaat het om mRNA-vaccins.

“Zo lijkt het, maar eigenlijk is het net omgekeerd. Zo’n tien jaar geleden is er al een doorbraak gekomen in de ontwikkeling van RSV-vaccins, die net mee geleid heeft tot het succes van de vaccins tegen SARS-CoV-2. Beide virussen gebruiken ongeveer hetzelfde mechanisme om de gastheercel binnen te geraken, via een zogenaamd spike-eiwit. In 2013 ontdekte een Amerikaanse collega hoe we die doelwitten optimaal kunnen aanbieden aan het immuunsysteem. In januari 2020 heeft die kennis geleid tot de wereldwijde spurt naar werkzame coronavaccins.”

Het RSV-vaccin van Moderna is voorlopig wel enkel op ouderen getest.

“Dat is een bekende strategie: eerst ga je bij ouderen aantonen dat een vaccin veilig en werkzaam is, maar die bedrijven zullen zich met dit vaccin op termijn ook op jonge kinderen richten. Het vaccineren van zwangere vrouwen is ook een optie, zodat ze de antistoffen kunnen doorgeven aan hun kind. Zo genieten ze al een bescherming wanneer ze voor het eerst de boze buitenwereld betreden.”

Wat covid betreft, lijkt de endemische fase bereikt. Wat impliceert dat voor de verdere ontwikkeling van vaccins?

“Ik vind het nog te vroeg om over ‘endemisch’ te spreken, al ontken ik niet dat we er goed voorstaan op dit moment. Het optimisme zorgt er alleszins voor dat de goesting om nog in nieuwe vaccins te investeren een beetje stilvalt. Die evolutie is nochtans van belang, want dit virus gaat wellicht nooit meer weg. Zo zouden mucosale vaccins, een soort neusspray, ter hoogte van de neus en orale slijmvliezen antistoffen opbouwen die een eerste barrière vormen tegen het virus.

“Van de huidige vaccins weten we trouwens nog steeds niet goed hoelang de immuniteit na het boosteren blijft aanhouden. En de mRNA-vaccins bieden ook logistieke uitdagingen, bijvoorbeeld de opslag in tropische regio’s. Vaccins die een langdurige immuniteit kunnen bieden, blijven dus interessant terrein. Daar blijven we ook in Leuven op verder werken.”