Niemand weet waar de Israëlische lawine van verzet zal stoppen, maar de schade is alvast enorm

Het protest rolt als een lawine over Israël. Niemand weet hoe het gaat aflopen, geweld dreigt en de schade is immens. Maandagavond meldde premier Netanyahu dat hij zijn voorgenomen juridische hervormingen uitstelt – maar daarmee zijn de problemen nog niet opgelost.

De strategie van de regering van Benjamin Netanyahu leek simpel: tanden op elkaar en de pleister er in één keer aftrekken. Dat doet even pijn, maar daarna hebben we het achter de rug. Het liep anders. De demonstraties tegen de hervormingen die Netanyahu wil doorvoeren, bleven aanhouden, steeds feller en heviger, en steeds meer mensen sloten zich erbij aan. En na al het verzet dat sinds januari is ontstaan, golfden de protesten de laatste dagen als een lawine over het land.

Het begon zaterdag met protest uit eigen gelederen. Yoav Gallant, de Israëlische minister van Defensie en een partijgenoot van premier Netanyahu, zei in een toespraak dat de huidige verdeeldheid een ernstige bedreiging vormt voor de nationale veiligheid. Hij wilde niet langer verantwoordelijkheid nemen voor de hervormingen die de regering er zo verbeten doorheen jast.

Zondag werd Gallant prompt ontslagen, een besluit dat de Israëlische krant Haaretz omschreef als ‘angstaanjagend’: de laatste volwassene is de kamer uitgesmeten en Netanyahu, een uitgeputte leider die wordt omringd door radicalen en fanatici, wil koste wat het kost doorgaan met zijn hervormingen.

De schok maakte al snel plaats voor een gevoel van urgentie, en WhatsApp draaide overuren. In het hele land riepen mensen elkaar op om naar buiten te gaan, en overal gingen Israëliërs (’s avonds laat, na een werkdag) met hun vlaggen de straat op. Zonder enige organisatie of voorbereiding lieten honderdduizenden mensen, zowel in de grote steden als in stoffige dorpjes, weten dat hun land deze kant niet op moet gaan.

Beknotting van rechterlijke macht

De regering speelt het echter hard. Ultra-orthodox en uiterst rechts Israël ergeren zich al jarenlang aan het Hooggerechtshof, dat zich vaak buigt over gevoelige kwesties die te maken hebben met religie, Palestijnen en minderheden. Nu deze rechtse groepen samen met Netanyahu een coalitie vormen, kunnen zij daar mooi een streep doorheen zetten, zo was de gedachte.

Op dit moment kan het Hooggerechtshof de regering nog terugfluiten als nieuwe wetten in strijd blijken te zijn met de basiswetten van het land (Israël heeft geen grondwet en ook geen Kamer of Senaat). Maar volgens de huidige regering horen niet-gekozen rechters geen veto uit te kunnen spreken over plannen waar een parlementaire meerderheid voor is. Naast het beknotten van deze macht wil de regering meer zeggenschap over het benoemen van de rechters.

Het gevolg van deze hervormingen, zo vrezen de demonstranten, is dat een regering de gekste wetten kan doorvoeren zonder dat iemand nog op de rem kan trappen. Vooral vrouwen en minderheden kunnen hier het slachtoffer van worden.

Demonstrant tegen demonstrant

Maandag denderde de lawine voort. De artsenvakbond bevroor de gezondheidszorg, de internationale luchthaven van het land werd platgelegd, advocaten legden het werk neer en zowel winkelcentra als kinderdagverblijven sloten hun deuren.

“De regering is de controle over de rem kwijt”, zei oppositieleider en oud-premier Yair Lapid. “Een absolute meerderheid van het land voelt angst, en begrijpt niet waarom de regering alles vernietigt wat zo dierbaar en heilig is voor ons.”

Er kwam bovendien een nieuwe lading puin los, die nu mee dreigt te schuiven in de lawine: leden van uiterst rechtse knokploegen (die twee jaar geleden bij rellen tijdens de ramadan nog tekeergingen tegen Arabische Israëliërs) zitten elkaar nu ook driftig te appen. Ook zij roepen elkaar op de straat op te gaan, en in sommige gevallen zelfs om “tractoren, messen, en geweren” mee te nemen om de anti-regeringsdemonstranten aan te vallen. “Vanaf vandaag is alles koosjer.”

De Israëlische politie heeft al toegezegd extra troepen te sturen om de protesten veilig te stellen, omdat de binnenlandse veiligheidsdienst, Shin Bet, zegt “serieus te vrezen” voor extreemrechtse aanvallen.

Toekomst

Netanyahu heeft maandag besloten de pleister toch wat langzamer los te peuteren: de coalitiepartijen zijn bereid de pauzeknop in te drukken en de hervormingen pas na het reces (dat vrijdag begint, en duurt tot begin mei) verder door het parlement te loodsen. Dat zou Netanyahu de tijd geven om achter gesloten deuren te onderhandelen met de oppositie. Na dit nieuws liet de grootste Israëlische vakbond weten dat een landelijke staking voorlopig van de baan is.

De vraag blijft hoe Netanyahu, een zeer behendige politicus, zich hieruit weet te redden. Toegeven aan de demonstranten is voor hem geen optie. Als de hervormingen niet doorgaan, trekken zijn uiterst rechtse coalitiepartners de stekker uit de coalitie en volgen er waarschijnlijk nieuwe verkiezingen: de zesde in vier jaar tijd.

De kans is klein dat hij dan weer premier gaat worden, ook omdat geen enkele andere partij meer met Netanyahu wil regeren. Bovendien wordt de premier zelf vervolgd wegens corruptie, en hoopt hij door de hervormingen zelf uit de cel te kunnen blijven. Velen betwijfelen of Netanyahu bereid is zijn eigen belangen op te offeren voor het landsbelang.

En als de regering wel valt, verzuchten analisten bezorgd, blijft de chaos over, in een uiterst verdeeld land waar verkiezingen de afgelopen jaren nooit tot een duidelijke meerderheid hebben geleid. En dat allemaal in een tijd dat de spanningen op de bezette Westelijke Jordaanoever, waar bijna dagelijks doden vallen, enorm zijn opgelopen.

Het kan nog alle kanten op. Niemand weet waar de lawine stopt, en wat hij in allemaal met zich mee zal sleuren, maar de schade is enorm. Wie er uiteindelijk ook aan het langste eind trekt, het puin zal niet snel kunnen worden opgeruimd.