‘Niemand die ‘The Crown’ heeft gezien kan nog neutraal naar Camilla kijken’: Netflix-serie krijgt disclaimer

De succesvolle Netflix-reeks The Crown is aan haar vijfde seizoen toe. Maar nu de verhaallijn dichter bij de huidige tijd komt, groeit ook de kritiek dat ze niet geheel waarheidsgetrouw is. Netflix zal nu een disclaimer voorzien: ‘dit is een fictieve dramatisering’. Is dat een meerwaarde? ‘Een goed verhaal is het voornaamste doel van de makers. Dat moet duidelijk zijn.’

De eerste aflevering staat nog altijd niet online, maar het nieuwe seizoen van The Crown beroert de gemoederen al weken: niet voor het eerst wordt de makers te veel fantasie verweten. De vijfde jaargang van de populaire reeks speelt zich af in de jaren 90. Onder meer de verhaallijn waarin (toen nog) prins Charles zijn moeder probeert af te zetten, is het mikpunt van kritiek. “Kwaadwillige fictie”, zo zegt bijvoorbeeld John Major, de Britse premier van toen, in The Telegraph. Oscarwinnares Judi Dench weigerde een rol in de serie en noemt het script “kwetsend, wreed en onrechtvaardig”. In een open brief in The Times riep ze Netflix op om duidelijker te maken dat hier om fictie gaat.

Met succes. Na alle kritiek besloot Netflix tot een disclaimer. Aan het begin van elke aflevering krijgen kijkers de volgende tekst te zien: “Geïnspireerd op echte gebeurtenissen, vertelt deze fictieve dramatisering het verhaal van koningin Elizabeth II en de politieke en persoonlijke gebeurtenissen die haar regering vormden.”

Scenarioschrijver Kevin Meul vergelijkt het met een emoticon. “Voorheen wilde ik die nooit gebruiken, maar dat leverde zo nu en dan boze reacties op. Mensen begrepen de intonatie van mijn bericht niet. Nu gebruik ik smileys om bijvoorbeeld te verduidelijken: dit is een grap. Een disclaimer bij een serie of film heeft min of meer dezelfde functie.”

Meul schreef onder meer het scenario van Zillion. De film over de legendarische Antwerpse danstempel ging vorige maand in première en is eveneens van een begeleidend tekstje voorzien. Die maakt duidelijk dat het verhaal is gebaseerd op zowel ware als niet waargebeurde feiten. Meul: “Niet iedereen weet het onderscheid tussen feit en fictie te maken. Sommigen verwarren een personage zelfs met de acteur. Dan denken ze dat de degene die de slechterik speelt in het echt ook heel vervelend is. Maar of zo’n disclaimer daartegen helpt...”

“Ik denk niet dat iedereen het even aandachtig leest”, beaamt Stijn Joye, professor film- en mediawetenschap aan de UGent. Hij vermoedt dat Netflix zich vooral wil indekken. Toch vindt Joye de disclaimer een goede zaak. “Het herinnert de kijker eraan dat de serie een gedramatiseerde versie van de werkelijkheid is. De makers willen iets vertellen dat aanspreekt. Een goed verhaal is dus hun voornaamste doel. Dat moet voor iedereen duidelijk zijn. Niet alle kijkers van The Crown zijn immers opgeleide historici met achtergrondkennis over van alles en nog wat. Het risico bestaat dat ze op basis van een verzonnen verhaallijn een beeld vormen over het koningshuis in het algemeen of een persoon in het bijzonder.”

Karaktermoord

Laura van Hasselt, gespecialiseerd in publieksgeschiedenis en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, noemt Camilla, de huidige vrouw van koning Charles, als voorbeeld. “Niemand die The Crown heeft gezien kan nog op een neutrale manier naar haar kijken.” In het derde seizoen komt Camilla er bekaaid van af. Ze wordt neergezet als de gehaaide liefdesrivale van prinses Diana en de makers staan zich daarbij de nodige vrijheid toe.

“Dat is karaktermoord”, zegt Van Hasselt. “Je kan geen aantrekkelijk historisch drama maken zonder een vorm van selectie, interpretatie of invulling. En dat is ook helemaal niet erg. Het is belangrijker dat de historische sfeer klopt dan dat elke scène precies zo plaatsgevonden heeft. Maar in dit geval kunnen de mensen waar het om gaat zich niet publiekelijk verdedigen. In de serie is bovendien veel geld gestoken en de acteurs zijn fantastisch en spelen heel geloofwaardig. Daardoor is de overtuigingskracht enorm. En het risico navenant. Goede televisie kan onze mening bepalen, dus voor de makers brengt dat een grote verantwoordelijkheid mee.”

Mocht Meul scenarist van The Crown zijn, dan was hij op de koninklijke familie afgestapt. “Als ik met een waargebeurd verhaal werk, vind ik het belangrijk om de mensen waar het over gaat erbij te betrekken”, legt hij uit. “Dat heb ik ook bij Zillion gedaan. Als betrokkenen het gevoel hebben dat ze worden gerespecteerd, kun je je veel permitteren. Dan begrijpen ze vaak best dat je hun verhaal grootser, zotter of enger gaat voorstellen en heb je helemaal geen disclaimer nodig.” Al zal het het Huis Windsor niet voor een dergelijke samenwerking openstaan, erkent Meul. “Je zou er in dat geval voor kunnen kiezen om je te laten inspireren door publieke figuren, maar de personages wel een andere naam en een ander uiterlijk te geven.”’

Belevingswereld

Judi Dench schrijft in haar open brief in The Times: “Hoe dichter de reeks bij onze huidige tijd komt, hoe meer men bereid lijkt de grenzen tussen historische nauwkeurigheid en grove sensatiezucht te doen vervagen.” Al is de vraag of dat klopt. Vermoedelijk zorgt Netflix’ vermeende ‘sensatiezucht’ gewoon voor meer beroering nu de serie bij het recentere verleden is aanbeland.

“Het zit dichter bij onze belevingswereld”, zegt Joye. “Het gaat om gebeurtenissen waar mensen nog een scherpe herinnering aan hebben.” Of en hoe Diana’s fatale auto-ongeluk in het zesde en laatste seizoen in beeld wordt gebracht, is bijvoorbeeld nu al een punt van discussie. Joye: “The Crown komt per seizoen dichter bij onze tijd. Het is dus niet zo verwonderlijk dat de controverse steeds groter en intenser wordt.”