Nic Balthazar: “De helft van de jongeren is fucked up”

Schrijver Marcel Proust beantwoordde ze ooit in een vriendenboekje, nu geeft De Morgen er een eigenzinnige draai aan. Vijfentwintig directe vragen, evenveel openhartige antwoorden. Vandaag: televisiemaker en filmregisseur Nic Balthazar (54). Wie is hij in het diepst van zijn gedachten?

1. Hoe oud voelt u zich?

“Jong, hè. En je moet mij verontschuldigen, maar ik zou meteen al een spreekwoord willen gebruiken - dat is een ziekte waar ik al lang aan lijd. De quote disease, de beste manier om je intellectueel voor te doen zonder het te zijn. Wie ik graag aanhaal, is Oscar Wilde. ‘The tragedy of age is not that we grow old, but that we stay young.’ Dat geldt ook voor mij, vrees ik. Ik voel mij een stuk jonger dan de leeftijd tussen haakjes die jullie naast mijn naam zullen plaatsen – God weet waarom dat eigenlijk moet. Als ik eens een glimp zie van de fijne reeks Dertigers denk ik: dat is ongeveer mijn mentale leeftijd. Die magische leeftijd waarop alles nog kan gebeuren. Tegelijk, en dat is een recent fenomeen, voel ik een soort rust die over mij is neergedaald, terwijl voorheen een frisse onrust mij eerder eigen was.

“Ik weiger mij een oude zak te voelen. Mijn kinderen heb ik al heel vroeg gezegd: als jullie me tegenkomen op de dansvloer in een van jullie kroegen, live with it, want ik zal blijven uitgaan tot ik roestige titaniumheupen heb. Dat is ook, denk ik, wat Lieve (Blancquaert, zijn partner, red.) heeft aangetoond met Last Days (Eén-reeks vorig jaar, over hoe de wereld omgaat met de dood, red.). Dat we af moeten van dat afschuwelijke odium van leeftijd. Dat we net als in andere culturen leeftijd opnieuw moeten zien als een badge of honour. Als een verdienste dus.”

2. Wat vindt u een belangrijke eigenschap van uzelf?

“Ik denk dat ik wel een moedige, enthousiaste man ben. Niet dat ik niet bang ben, want daar gaat het juist over: moed heb je pas als er iets op het spel staat, als je met een ei in je broek toch in het zadel stapt. Ik ben geen supertalent, maar heb veel dingen gewoon gedaan. Ik ben niet naar de filmschool geweest, maar heb wel verhalen te vertellen, en dat probeer ik dan ook te doen to the best of my abilities. Ik heb wel culot. En enthousiasme. Als je dat hebt, is het redelijk moeilijk om je kapot te krijgen. Churchill zei: ‘Success is moving from one failure to another with no loss of enthusiasm.’

“Als je je met het klimaat bezighoudt, weet je dat je redelijk wat stront over je kop gaat krijgen. Het fijne aan dit tijdperk is dan ook dat we met almaar meer op die ooit zeer koude barricades staan. Mensen die nu nog met stront smijten, doen dat tegen beter weten in. Omdat ze helaas pijnlijk slecht geïnformeerd zijn. Omdat ze liever schieten op de boodschapper dan een boodschap te horen die hen niet uitkomt.

“Nog een moedige daad? Toen Lieve mij ooit kwam fotograferen stelde ik haar voor om tongskes te komen eten. Ik heb al gegeten, zei ze, maar ik wil je wel een tongske komen draaien. En ze is nooit meer weggegaan.” (hilariteit)

3. Wat is uw passie?

“Literatuur, muziek, fotografie, schilderkunst. Tel die kunsten op en je komt al heel snel uit bij die ene die ze allemaal in zich draagt: film. Ik voel me heel geprivilegieerd me daarmee te mogen bezighouden. Ook al zal ik altijd een gefrustreerd acteur zijn. Als je hebt mogen samenwerken met fenomenale acteurs als Peter Van den Begin, Koen De Graeve, Barbara Sarafian of Geert Van Rampelberg, weet je wat echt acteertalent is. Ik ben genoeg acteur om te weten dat ik geen goeie ben. (lacht) Maar ik kan er ondertussen mee leven.”

4. Is het leven voor u een cadeau?

“Meer zelfs: het is een opeenvolging van gigantische cadeaus! Ik ben me er altijd onwaarschijnlijk bewust van geweest dat weinig mensen meer geluk hebben gehad dan ik. Niet het minst dankzij mijn twee ongelooflijk liefhebbende ouders. Ik heb een prachtige start gekregen om mezelf te ontwikkelen. Als filmjournalist mocht ik met mijn grootste helden praten. Bertolucci, Kenneth Branagh, Tom Hanks... Ik heb mijn eerste film mogen maken, die meteen in 52 landen uitkwam. Ik heb twintig jaar voor een reisprogramma mogen werken. Voor je job dolfijnen gaan filmen bij Barbados. (lacht) Je wilt niet weten hoe vaak ik, als de frisse atheïst die ik ben, al naar boven heb gekeken en heb gezegd: (enthousiast) Thank you Lord! Hier met deze vrouw en deze kinderen mogen leven, elke dag! Als ik niet dankbaar ben, wie zal het dan wel zijn?

“Maar ook als het tegenzit, blijf ik dankbaar. Deze zomer heb ik mijn fantastische mama moeten afgeven. Normaal zegt men: we hebben ons mama verloren. Ik had het gevoel: ik had ze wel gewonnen!”

5. Welke kleine, alledaagse gebeurtenis kan u blij maken?

“Knuffelen en kussen. Ik omhels iedereen hier in huis meerdere keren per dag. Ook mijn vrienden. Oxytocine, het knuffelhormoon, zorgt ervoor dat je gelukkig wordt. Doe het dan gewoon! Ik vind het schoon om te zien dat die Amerikaanse gewoonte zich ook bij onze jongeren doorzet. Een hand geven heeft iets van een krachtmeting. (met vettig accent) ‘Ier se, feel this, motherfucker.’ (lacht) Terwijl je in een knuffel of kus de exacte graad van affectie kunt meegeven.”

6. Wat is uw zwakte?

“Ik had het eigenlijk nooit van mezelf gedacht, maar bij een psychotherapeut kwam ik erachter dat ik een perfectionist ben. En wat is perfectionisme? Faalangst in Louboutins. Ik was het soort jongen dat wilde dat zelfs de grootste eikels hem tof vonden. Nu denk ik al makkelijker: ‘You don’t like me, be my guest.

“Als research voor mijn film Everybody Happy (2016) ben ik zelf in therapie gegaan, wat ik nog altijd bekijk als een groot cadeau. Ik was immers een perfecte kandidaat om zelf een knoert van een burn-out te krijgen. Die film heeft mij alvast gered.”

7. Waar hebt u spijt van?

“Het was Zsa Zsa Gabor die zei: ‘I’d probably make the same mistakes, only sooner.’ Spijt is wat de geit schijt. (lacht) Zeventig procent van de tijd halen we onszelf naar beneden door te denken: o, had ik maar dit of had ik maar dat. Ik probeer zoveel mogelijk in het nu te leven, het enige moment waarop je echt impact hebt op je daden.”

8. Wat is uw grootste angst?

“Dat er iets mis zou gaan met mijn kinderen. Vandaar mijn bekommernis om het klimaat. We stevenen af op een gigantisch gevaar. Daarom ben ik zo angstig en zo boos, en als ik niet oplet zou ik zeer neerslachtig worden. De enige manier om dat te bevechten, is er dagelijks mee bezig zijn. Om toch het gevoel te hebben: at least I’m trying.

9. Wanneer hebt u het laatst gehuild?

“Toen al die meisjes voor de klimaatmars in Parijs – Greta, Anuna, Kyra, Louisa uit Duitsland, Adelaïde uit Franstalig België – uit dat metrostation naar boven kwamen en op een oorverdovend applaus werden onthaald. Zo mooi.”

10. Wanneer bent u ooit door het lint gegaan?

(lacht) “Drie jaar geleden, na Sing for the Climate. Nadat 80.000 mensen in 175 steden en gemeenten waren samengekomen om te zingen, kopte De Standaard: ‘In naam van het klimaat, hou op met zingen.’ Ze hadden in Gent een soort blogger opgetrommeld die aan Luc De Vos gevraagd had of hij met de auto was gekomen. Natuurlijk! Want hij moest optreden met zijn gitaar en al zijn materiaal. Niet veel later kwam ik op een receptie de hoofdredacteur van De Standaard tegen. Hier ga je ooit zo veel spijt van hebben, zei ik, je hebt niet eens één echte journalist gestuurd! Shame on you! Wel dertien keer heb ik dat herhaald.”

11. Welk kunstwerk heeft u gevormd of een blijvende indruk op u nagelaten?

“‘Don’t Fence Me In’, bijvoorbeeld, gezongen door Bing Crosby en de Andrews Sisters. Ik zing het bijna dagelijks. ‘Oh, give me land, lots of land under starry skies above/ Don’t fence me in// Let me ride through the wide open country that I love/ Don’t fence me in’. Dat zal wel mijn credo zijn zeker.”

12. Hebt u ooit een religieuze ervaring gehad?

“Ik heb onlangs in mijn dromen een levendig gesprek gehad met mijn mama, die duidelijk ergens in de hemel zat. Ik zei: allee, gij woont nu hier en ze zei: ja schat, ge moogt mij altijd bezoeken als je mij nodig hebt. Dus ik weet nu wel hoe het hiernamaals eruitziet. Niet echt glamoureus, precies als een appartement aan zee. (lacht) Maar God heb ik daar niet gezien.”

13. Hoe kijkt u naar uw lichaam?

“Ik doe dagelijks aan meditatie. De truc is simpel: om uit je hoofd te geraken moet je bezig zijn met je lichaam. Ik ga één tot twee keer twintig minuten per dag op een stoel zitten met mijn ogen dicht. Dat helpt om rustiger te zijn, waardoor je minder slaap nodig hebt, en je bent productiever en creatiever. Ik kom goed overeen met mijn lichaam.”

14. Wat vindt u erotisch?

“Ongeveer alles, hè. Zot genoeg kijk ik nu naar de foto van mijn ma (die op de schouw staat, red.). Ook een heel zinnelijke vrouw.

“Dansen vind ik ongelooflijk erotisch. Dat spel van leiden, volgen, voelen. Ik had al redelijk vroeg begrepen wat het concurrentieel voordeel kon zijn van een beetje treffelijk te kunnen jiven en swingen. Dansen is een zeer gepermitteerde vorm van vreemdgaan, met kleren aan, no strings attached, geen vuile ziektes, maar je mag wel datgene doen wat het meest op seks lijkt. Praten met je lichaam.”

15. Wat is uw goorste fantasie?

(lacht) “Dat valt echt goed mee. Als jonge gast fantaseerde ik om het te doen met de lerares. Ik viel wel op oudere vrouwen. En dat komt nu ongelooflijk goed uit, want ik mag het nu doen met een ongelooflijk opwindende vrouw van 55.”

16. Welk dier zou u willen zijn?

“Mijn totem bij de scouts was opmerkzame meeuw. En dan krijg je daar een band mee. Een meeuw is onafhankelijk maar toch ook vaak in groep te vinden. Hij vliegt sierlijk, zwemt wat, dobbert wat en voedt zich met alle vuiligheid die de mens achterlaat. Hij is een meester-recycleur. Je krijgt hem niet kapot. Zelfs Leopold Lippens krijgt er geen vat op.”

17. Hoe was de band met uw ouders?

“Ik kom uit een familie van soixante-huitards light. Mijn ouders waren brave hippies, die ons een antiautoritaire opvoeding hebben gegeven en vooral veel warmte en liefde. Televisie hadden we niet, maar ze namen ons wel mee naar het theater en de cinema. Als we uitgingen kregen we geen uur, wat het er niet altijd makkelijker op maakte. Als je ouders je allerlei restricties opleggen, kun je daar namelijk heerlijk tegen rebelleren. Als ze dat niet doen, komt de verantwoordelijkheid bij jezelf te liggen.

“Terwijl mijn vader en broer eerder de bedachtzame intellectuelen waren, waren mijn mama en ik meer de losgeslagen projectielen. (lacht) Mijn vader hanteerde het principe ‘plus est en vous’. Boos was hij nooit, maar soms wel teleurgesteld. Wat soms zwaarder kan wegen dan wat lappen rond je oren krijgen.

“Mijn mama was een fantastische vrouw. Wij spoorden heel goed. Een feest was voor haar pas geslaagd als ze op tafel had staan dansen. Ik ga haar missen tot ik dood ben. Mijn rouw wil ik op marathonafstand beleven. Nu ik over haar praat ben ik weer aangedaan, maar als je mij zou vragen: moet ik die pijn van het verlies wegnemen, zou ik zeggen: neen, geef maar rap terug, het is mijn pijn!”

18. Hoe definieert u liefde?

“Dat is dat ene begrip waarvoor alle definities de facto tekortschieten. Terwijl de wereldliteratuur een onophoudelijke poging is om haar te definiëren. Een schone definitie vind ik bijvoorbeeld van Simone de Beauvoir: liefde is niet eindeloos in elkaars ogen turen, maar samen in dezelfde richting kijken. En dat geldt ook voor Lieve en mij. Ik, als eerder melige mens, ben samen met een zeer onromantische vrouw. Ik moet niet afkomen met Valentijn of het werkt op haar heupen. Maar we kijken wel sterk in dezelfde richting.”

19. Bent u een goede vriend?

“Ik probeer dat wel te zijn, omdat ik vriendschap samen met liefde toch wel het hoogste goed vind. Slaag ik daarin? Ik zal zeker tekortschieten, maar wonderlijk is wel dat ik mijn vrienden al meesleep sinds het atheneum. Zoals Hugo Claus ooit poneerde: ‘Je vrienden heb je niet voor hun kwaliteiten, maar voor hun gebreken.’ Wat ook prachtig is: als je elkaar al lang kent, heb je samen een geschiedenis. Als die vriendschap wegvalt, krijg je die niet meer ingevuld.

“Michael Pas noemde mij in een brief ooit de vriend die uitblonk door afwezigheid. Sindsdien probeer ik het iets beter te doen.”

20. Hoe zou u willen sterven?

“Ik heb ooit een film gemaakt rond een zelfgekozen dood, Tot altijd (2012), en ben altijd ongelooflijk benieuwd geweest naar hoe het zou zijn om dat zelf te moeten meemaken. Toen mijn mama ongeneeslijk ziek was – de kanker was uitgezaaid in haar hersenen – hebben we er net voor de horror begon een schoon einde aan kunnen maken. Waardoor ze geen dag pijn heeft gehad en niet bang is moeten zijn. In de grootste innigheid en verbondenheid hebben we afscheid kunnen nemen. En dan te bedenken dat er maar een vijftal landen zijn waar zoiets mogelijk is. Hoe vreselijk toch dat zoveel mensen door die hele helletocht moeten gaan voor het voor een of ander opperwezen goed genoeg is geweest. Ik zou mijn dood dus in eigen handen willen nemen. Volgens de boeddhisten moet je elke dag durven nadenken over je dood. Je bent maar beter voorbereid op het enige waarvan we zeker zijn dat het zal komen.

“Wat ik zou willen als laatste avondmaal? Oei. Liefst niet dat kutpotje yoghurt. Wat dan wel? Als het maar korte keten, veganistisch en biologisch is.” (lacht)

21. Wat is voor u de hel op aarde?

“Die maken zo veel mensen helaas vooral voor zichzelf. Voor Everybody Happy heb ik met veel mensen gepraat over hun depressie, burn-out of angststoornis. Een angststoornis is het ergste wat je je kunt indenken. Rationeel weet je dat er geen sabeltandtijger achter je staat die in je nek kan springen, maar toch word je continu aangevuurd door een irreële angst, waardoor je mentaal en fysiek volledig uitgeput raakt.

“En dan te bedenken dat 38 procent van onze jongeren aangeeft een psychisch probleem te hebben. Met andere woorden: bijna één op de twee zit niet goed in zijn vel.

“Toen ik niet lang geleden te gast was op een atheneum zei een leraar: kijk, hier zitten de rijkste, witste, hipste, bestgeklede jongeren van het land. Maar mocht je de schreeuw horen die diep vanbinnen in die kinderen zit, het lawaai zou oorverdovend zijn. De helft is totally fucked up. We beseffen niet dat dit nog maar het begin van een nieuwe epidemie is.”

22. Hebt u zichzelf ooit betrapt op racistische gevoelens?

“Ik vind dat we moeten stoppen met zeggen: ‘Ik ben geen racist, maar’. Racisme zit, vrees ik, diep in onze natuur. Wat we niet hebben gekend de eerste vijf à tien jaar van ons leven, blijven we vreemd vinden. Het is veel beter om te zeggen: ik heb een behoorlijk deel racisme in mij, maar ik wil mij daardoor niet laten leiden.

“Ik heb het privilege intens samen te kunnen werken met een Marokkaanse acteur. Het grappige is dat hij zelf graag grapjes maakt over Marokkanen. En dan is de vraag: hoever ga je daarin mee? Want wij hebben geen idee hoe het voelt om als vreemdeling bekeken en behandeld te worden.”

23. Wat betekent geld voor u?

“Om mensen te choqueren zeg ik vaak: ik zal wel trakteren, ik ben toch rijk. Maar dat mag je blijkbaar niet zeggen in België. Terwijl we in een van de rijkste landen ter wereld leven. Als je het hier een beetje goed voor elkaar hebt, ben je schijterijk. Ik voel me ook heel erg rijk omdat ik weinig nodig heb. En als ik de regel hanteer: je bent zo rijk als wat je níét nodig hebt, dan ben ik nog rijker. (lacht) Ik hoop dat we gaan evolueren naar een maatschappij waarin geluk belangrijker wordt dan de koopkracht waarmee iedereen in eeuwige ontevredenheid mee kan draaien in het consumentistisch rad.”

24. Wat is uw vreselijkste vakantieherinnering?

“Wat je de vreselijkste zou kunnen noemen, was voor mij de schoonste. We hadden een ezeltocht geboekt in het binnenland van Bretagne. Er hing een hittegolf over heel Europa, alleen daar was het slecht weer. De streek was ruw, we logeerden op schurftige plekken, sliepen onder ruwe dekens waar vlooien uit sprongen, moesten regenjasjes uit vuilniszakken snijden omdat we geen anoraks bij hadden. Met onze ezels leken we wel Jozef en Maria. Elke dag 15 kilometer stappen door de regen die niet ophield, twee weken lang. Het leek wel een repetitie voor de apocalyps. (lacht) Er gaat niets boven de verbondenheid die we toen als gezin gevoeld hebben. De kinderen praten er nog over.”

25. Wie zou u hier uw gedacht willen zeggen?

“Dat kunnen jullie wel raden, hè. Ik heb werkelijk zitten bleiten toen die hufter verkozen werd. Mijn dochter kwam de kamer binnen en begon mee te huilen. Een mooi zicht. (lacht)

“Er is die klassieke vraag: stel dat je in de jaren 1930 Hitler tegenkwam in een donker steegje en je had een Colt bij je met twee kogels erin, wat zou je gedaan hebben? En anno 2019: mocht je Trump in een donker steegje tegenkomen? Ik ben er nog niet uit, maar mocht je hem afknallen, Mike Pence zou aan de macht komen. Het is bijna onvoorstelbaar, maar die is nóg erger! De evolutietheorie van Darwin ontkent hij, climate change bestaat niet. Deze gevaarlijke grijsaards zijn de machtigste mensen van onze planeet. Trump is een man die een wereldoorlog kan, en god beware, zal uitlokken omdat hij denkt dat hij er in de geschiedenisboeken beter zal uitkomen dan nu. Valt met zo’n narcist te praten, vraag ik mij af? Het zal dan misschien toch met die blaffer worden, zeker. Als je wilt dat hij luistert.”