New York ontwaakt uit de lockdown. Maar wordt de stad die nooit slaapt ooit nog de oude?

Het leven is terug in New York, de stad die nooit slaapt, was vijftien maanden lang weggedommeld. Een allesbehalve onschuldige onderbreking, want Covid-19 mag zijn verslagen, het virus heeft de stad een ongenadige knauw gegeven. De vraag is zelfs: hoe gaat New York er de komende jaren uitzien?

Ze moeten eigenlijk aan hun tafeltje blijven zitten, maar als de trompet begint te blazen en de glazen gaan wiebelen staan de bezoekers in Barbès op en schuiven ze de stoelen aan de kant, en dansen ze met elkaar en met iedereen, zwetend de avond in. “Waar zijn jullie al die tijd geweest?”, roept een twintiger naar de muzikanten. “Dat vraag ik me ook af!”, schreeuwt Matt Moran, de man achter de grote trom, die elke week met zijn band op dinsdagavond het minuscule zaaltje van dit legendarische muziekcafé in Brooklyn opzweept met balkanjazz. Dat is: tot vorig jaar de pandemie uitbrak.

“Ik heb vijftien maanden achter een scherm gezeten”, zegt Moran, als hij na anderhalf uur lichtelijk uitgeput aan de bar gaat zitten. “Ik dacht: waar doe ik het voor? Vandaag is mijn plezier in muziek teruggekomen.”

Het leven is terug in New York, de stad die nooit sliep maar meer dan een jaar lang in de sluimerstand ging – voor het eerst in een eeuw stopten zelfs de metro’s ’s nachts met rijden. Zonder mensen die naar kantoren, universiteiten, cafés, restaurants, winkels, theaters, musea en sportwedstrijden gingen, bleef er weinig over van de stad, zeker van Manhattan, waar de inwoners zich ineens realiseerden dat ze er niets te zoeken hadden als er niets te vinden was.

De stad uitgevlucht

Honderdduizenden New Yorkers ontvluchtten de stad. Ruim 33.000 anderen stierven in de stad. De resten van de ramp zijn nog zichtbaar. In het havengebied van Brooklyn, op een pier even voorbij de gevangenis, staan nog de koelwagens die een jaar geleden bij de ziekenhuizen stonden, met daarin naar schatting nog honderden lichamen. Een bordje bij de ingang van het terrein wijst naar de funeral director die in een oude loods de doden doorverwijst naar Hart Island, een eiland in de East River, waar van oudsher de New Yorkers zonder naam of zonder geld eindigen.

Maar de opluchting overheerst. Dinsdag verraste gouverneur Andrew Cuomo de stad met vuurwerk na zijn besluit om alle beperkende maatregelen op te heffen, nu 70 procent van de volwassen bevolking een eerste vaccin heeft gehad. De restaurants en bars draaien weer op volle capaciteit, de musea laten weer bezoekers binnen, de uitgaansavondklokken zijn opgeheven, de Knicks en de Nets trekken volle basketbalzalen. Sommige restaurants en stadions eisen een vaccin, maar lang niet overal wordt gecontroleerd. Ook in Barbes moet je volgens de website een vaccinatiebewijs laten zien, maar er is niemand die ernaar vraagt.

Veel covidvluchtelingen zijn teruggekomen. De eerste toeristen lopen weer op de Brooklyn Bridge, voornamelijk uit Zuid-Amerika, al dan niet aangelokt om hier een prik te halen. Burgemeester Bill de Blasio heeft aangekondigd dat New York op 1 juli écht voor honderd procent open zal zijn; er komt een tickertapeparade voor alle zorgmedewerkers, en in augustus wordt er een groots concert gehouden om de wederopstanding zo historisch mogelijk te vieren. Werktitel: The Official NYC Homecoming Concert in Central Park.

Maar in welk New York komen de New Yorkers thuis? Hoe gaat de stad er de komende jaren uitzien?

Op een keerpunt

Die tweede vraag is nu helemaal relevant, omdat New Yorkers tot 22 juni naar de stembus mogen voor het kiezen van een nieuwe burgemeester. Het zijn maar voorverkiezingen, maar gezien de politieke kleur van de stad zal de winnaar bij de Democraten hoogstwaarschijnlijk ook de winnaar van de echte verkiezingen dit najaar worden. De nieuwe burgemeester zal allereerst de wederopstanding in goede banen moeten leiden. Maar hij of zij kan dit moment, na acht jaar De Blasio – die de ongelijkheid van zijn ‘Tale of Two Cities’ zag uitmonden in een historische crisis – ook gebruiken om de stad een nieuwe richting op te sturen.

“New York lijkt op een keerpunt beland”, schreef Kim Phillips-Fein, auteur van Fear City, een boek over de failliete jaren zeventig, begin deze maand in een opiniestuk in The New York Times. “Net als toen staat de stad voor een enorme uitdaging, waarbij de oude manier om de stad te organiseren niet langer levensvatbaar lijkt, maar het nog niet duidelijk is wat de nieuwe manier zal zijn.”

Die onduidelijkheid maakt het verleidelijk erop los te fantaseren. Een wereldstad als tabula rasa – waarbij niet alleen de lege gebouwen en de straten, maar ook de sociale lagen opnieuw gevuld mogen worden – krijgt al snel utopische en dystopische trekken.

Gaat New York eindelijk de economische ongelijkheid en raciale segregatie te lijf, waardoor straks iedereen het hier echt kan maken? Of verandert New York, gezien de wekelijkse schietpartijen, in een Gotham van geweld en anarchie, waar echt alleen nog maar het recht van de sterkste geldt? Worden mensen omzichtiger in de omgang? Of komt er een zomers bacchanaal aan, waarin alle opgehoopte energie een erotische uitweg zoekt? Michael Musto, nachtelijk chroniqueur voor de Village Voice, zag het al voor zich. “De mensen zullen praktisch paren in de straten.”

Het zijn die scenario’s die, minder extreem, ook bij de burgemeesterskandidaten passen. Andrew Yang zoekt de toekomst in het vertier. Hij stelde onder meer voor om een casino te bouwen op Governor’s Island, een beschermd historisch erfgoed, en noemde Times Square zijn favoriete metrostation. De progressieve activist Maya Wiley wil een soort Green New Deal, en gegarandeerde zorg voor iedereen. Oud-politieman Eric Adams gooit het vooral op veiligheid – en is daarmee koploper (de peilingen zijn nog onzekerder dan anders: kiezers mogen behalve hun eerste keus ook hun tweede, derde, vierde en vijfde keus opgeven, die via een aantal rondes uiteindelijk iemand een absolute meerderheid moeten opleveren).

De ‘lege’ kantoren van Manhattan

Een van de factoren die de toekomst gaan bepalen, is hoeveel mensen er straks weer aan het werk zijn in de wolkenkrabbers en kantoren van Manhattan, die tijdens de pandemie helemaal leegliepen. Hoeveel van hen blijven er thuiswerken? Rond de barbecues in het weekend hoor je woorden als ‘rotational work’ en ‘dynamic seating’ – de vijfdaagse werkweek op kantoor is verleden tijd, maar hoeveel dagen blijven er over?

Dinsdag om half negen ’s ochtends staat er sinds maanden weer een korte rij voor Primos Café, een ontbijtkarretje van twee Mexicaanse neven op een hoek in het financiële centrum, aan Park Avenue. “We hebben het overleefd,” zeggen ze, “vanaf nu wordt alles beter.” Mannen in blauwe pantalons met bruine schoenen halen hun koffie en bagel voor ze naar de banken en beleggers gaan – Blackstone hier, Blackrock aan de overkant, de beheerders van honderden miljarden. Sommige van de beleggers en vastgoedbedrijven hier eisen dat hun werknemers er de hele week zijn, om de kantorenmarkt een beetje op peil te houden – een deel van hun beleggingen zit in Manhattan-vastgoed, en dus proberen ze eigenhandig de leegstand tegen te gaan.

Maar veel van de klanten bij de koffietent zeggen dat ze maar drie of vier dagen hoeven te komen. Dat er iets gaat veranderen lijkt onvermijdelijk. Zo’n 16 procent van de kantoren is nu te huur. Sommige burgemeesterskandidaten willen die ombouwen in (goedkope) appartementen, om de schaarste aan betaalbare woningen te verminderen.

Even was de vrees dat veel New Yorkers de stad definitief zouden verlaten, maar die exodus blijkt mee te vallen. Volgens Unacast, een firma die mobiele telefoondata analyseert, zijn vorig jaar 3,5 van de 8,5 miljoen inwoners minimaal acht weken van plek veranderd. Maar slechts zeventigduizend van hen zijn uit de stad weggebleven.

Vooral rijken zijn weggetrokken

Toch is er iets veranderd. Het zijn vooral rijken die zijn vertrokken, met inkomens van gemiddeld bijna een half miljoen dollar. Voor de voorstanders van een gelijkwaardiger stad is dat goed nieuws: minder rijken, minder scheefgroei. Aan de andere kant waren tot dusver juist de rijken essentieel voor de openbare voorzieningen in de stad. De 1 procent rijksten leveren 43 procent van de totale belastinginkomsten. Zonder de rijken wordt het lastiger de metro te financieren of de scholen te verbeteren.

Maar hun vertrek schept ook mogelijkheden. Kunstenaars en studenten vinden weer een plek in Manhattan, waar de huren zijn gedaald. De aanmeldingscijfers voor de universiteiten in de stad breken records. De parken zitten vol met twintigers en dertigers die nergens anders dan daar willen zijn, vol plannen en energie.

De stad lijkt zowel vrolijker als harder te zijn geworden. Manhattan heeft er een geweldige speeltuin voor volwassenen (bouwkosten: 260 miljoen dollar) bij gekregen, het Little Island in de Hudson, een golvend park op tientallen betonnen naaldhakken waar je op het land op het water bent. Andere ingrepen zijn aan covid te danken: in de woonbuurten buiten Manhattan zijn hele straten in wandelpromenades veranderd, niet meer toegankelijk voor auto’s, en veel buurten willen dat zo houden. De buitenterrassen, noodzakelijk door covid, lijken ook een blijvertje – Vanderbilt Avenue in Brooklyn, voorheen een drukke verkeersader, is nu ’s avonds een Madrileense boulevard, met flanerende koppels, rondrennende kinderen, spontane optredens en natuurlijk etende en drinkende mensen, overal. De stank van uitlaatgassen is vervangen door de geur van de dit voorjaar gelegaliseerde joints. De fietsers (voor wie bijna alle burgemeesterskandidaten nieuwe fietsstroken willen aanleggen) lijken de stad langzaam leefbaarder te maken.

Althans, in de welvarende delen.

In de arme wijken

Als je het aan Gisella Parra (24) vraagt, die in de latinowijk Corona een groentewinkeltje drijft, gaat het helemaal niet om straatterrassen maar om betaalbare huizen. Hier, in een van de zwaarst getroffen wijken van de stad, zijn de huren ondanks covid het sterkst gestegen – mede doordat de wijken buiten Manhattan zo leuk zijn geworden. “Ik ken zoveel mensen die de stad uit moeten omdat ze het niet meer kunnen betalen.” Zelf is ze naar een armere wijk verhuisd, waar de kogels haar vorige zomer om de oren vlogen. “De stad is er voor mij niet mooier op geworden.”

Als je het aan Nyisha Ragsdale (25) vraagt, die een paar kilometer ten oosten van de hippe Vanderbilt Avenue haar tienjarige zoontje naar school brengt in Brownsville, een van de armste wijken van de stad, gaat het helemaal niet om fietspaden. “Er moet geld naar basisscholen. En naar sport. En naar vakscholen. Die jongens hier – ze komen van school, kunnen niet gaan studeren, hebben niets te doen, en dan gaan ze hosselen. En dan weet je waar het eindigt: gevangenis of dood.”

Ragsdale, die haar oma en twee ooms aan covid verloor, stemt nooit. “Ze beloven van alles, maar hier verandert nooit iets. New York zal altijd New York blijven. Een stad waar mensen alles krijgen en tegelijk een stad waar mensen niets krijgen.”