Netanyahu vecht voor zijn overleven. Zijn grootste uitdaging: uit de cel blijven

Drie zaken staan op het spel voor Benjamin Netanyahu: aanblijven als premier van Israël, uit de gevangenis blijven en zijn nalatenschap veiligstellen. Een blik op zijn politieke carrière leert dat hij er alles aan zal doen om zijn macht te behouden.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu (73) ligt onder vuur. De man die al bijna dertig jaar het politieke landschap domineert, lijkt nu zijn hand overspeeld te hebben. Massademonstraties braken uit als reactie op juridische hervormingen, waarbij de regering de macht van het hooggerechtshof fors wilde inperken. Ondemocratisch, zeggen de betogers.

Maandag wachtte het volk urenlang op de aangekondigde televisietoespraak van de premier. Toen hij uiteindelijk sprak, zei hij de hervormingsplannen te pauzeren omdat hij niet bereid is “de natie te verscheuren”.

Maar Netanyahu’s lot is onlosmakelijk verbonden aan deze hervormingen. Allereerst door de coalitie die hij in 2022 vormde met vijf extreemrechtse en ultraorthodoxe partijen, nadat zijn Likoed-partij de verkiezingen had gewonnen in Israël. Waarom Netanyahu met onder andere de radicale partij Joodse Kracht wilde regeren, laat zich gemakkelijk raden: deze partij wil het rechtssysteem grondig hervormen. Bijvoorbeeld door het invoeren van een wet dat de zittende premier niet aangeklaagd kan worden.

En daar komt het tweede feit om de hoek kijken: Netanyahu wordt sinds 2016 achtervolgd door vele corruptieschandalen. De rechtse coalitie wil ook de feiten waarvan hij verdacht wordt (omkoping, fraude en misbruik van vertrouwen) schrappen uit het strafrecht. De hervormingen houden de premier dus uit de gevangenis en helpen hem politiek in het zadel te blijven.

Hij zou niet de eerste premier zijn die veroordeeld wordt voor corruptie. Het gebeurde ook zijn voorganger Ehud Olmert in 2014.

Politieke overlever

Netanyahu heeft de reputatie van iemand die graag aan de macht blijft, zegt onderzoeker Noa Schonmann (Universiteit Leiden), gespecialiseerd in moderne studies van het Midden-Oosten. Momenteel leidt hij het zesde kabinet-Netanyahu en wist hij zichzelf in het verleden al uit benaderde posities te bevrijden. Zo overleefde Netanyahu de protesten rond sociale rechtvaardigheid die in 2011 uitbraken. Maar het recente niveau van massaprotesten is sinds de oprichting van de staat Israël in 1948 nauwelijks voorgekomen. Schonmann ziet een zwaargewonde premier die kwetsbaar is.

Netanyahu werd in 1988 politiek actief in het parlement van Israël. Daarvoor was de politicoloog de Israëlische ambassadeur bij de Verenigde Naties en diende hij in het leger. Hij maakte na zijn entree in het parlement snel carrière binnen de conservatief-liberale partij Likoed: in 1993 als partijleider, in 1996 als premier. Ook bekleedde hij in het verleden tal van ministerposten, zoals minister van Financiën. Netanyahu liet grote economische hervormingen doorvoeren, maar ook deze successen staan nu ter discussie.

Palestijnse kwestie

Netanyahu staat bekend als politicus die een harde koers vaart en voor niets of niemand wijkt. Als oppositieleider was hij in de jaren negentig tegen het vredesproces met de Palestijnen. Tijdens zijn jaren aan de macht werkte hij hard om de Palestijnse kwestie op een zijspoor te zetten, zegt Schonmann. “Het uitgangspunt ‘er is geen vrede in het Midden-Oosten zonder de Palestijnen’, dat gelooft hij niet.” Zo sloot hij in 2020 diplomatieke deals met de Verenigde Arabische Emiraten, Soedan, Marokko en Bahrein. Een doorn in het oog van vele Arabieren.

Netanyahu profileerde zich altijd als Mr. Security , analyseert Schonmann. Zo bouwde Israël in 2019 een omstreden hek op de grens met Gaza. ‘Israël eerst’ is altijd zijn uitgangspunt geweest. Hij onderhield warme banden met voormalig president Donald Trump, die de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem verplaatste. Een hoogtepunt in de carrière van Netanyahu.

Hij is een persoon van uitersten, zegt de Midden-Oosten-expert. “Hij wordt geliefd en gehaat. Zijn staat van dienst is even indrukwekkend voor zijn aanhangers als bedreigend voor zijn tegenstanders. Jarenlang waren mensen voor of tegen ‘Bibi’, zoals hij in de volksmond genoemd wordt. Nu is dit narratief gedraaid: de premier is een bijverhaal geworden in een groter vraagstuk over de staat van de democratie. Het lijkt erop dat hij de controle kwijt is.”

Veel Israëli’s die de afgelopen twaalf weken de straat zijn opgegaan om te protesteren, geloven dat Netanyahu aan de verkeerde kant van dit verhaal staat. “Wat je nu ziet, is een breuk tussen aanhangers van de liberale democratie en niet-liberale hardliners.”

Interne tweespalt

Of hij politiek overleeft, is kijken in een kristallen bol, zegt de onderzoeker. Door zijn alliantie met rechts speelt hij al langer een gevaarlijk politiek spel om aan de macht te blijven. Nu heeft hij zijn hand overspeeld. De steun van de ‘bibisten’ in de Likoed-partij zal hij zeker behouden, maar er is ook geroezemoes van leden die vinden dat Likoed zich moet losweken van het fenomeen Bibi.

Daarnaast is hij de steun verloren van de economische sector, voorheen een stille doch sterke wind in de rug, ziet Schonmann. “Misschien komt hij er op een of andere manier nog uit. Wat er nu gebeurt, hangt af van de vraag of hij in staat is om Israël uit deze chaos te halen. Maar zijn grootste uitdaging is uit de gevangenis blijven.”