Neen, wellicht zal er niets wezenlijks veranderen in Libanon

De premier van Libanon, Hassan Diab, is afgetreden na een weekend van protesten die volgden op de rampzalige explosie in de haven van Beiroet vorige week dinsdag.

Gaat nu iets wezenlijks veranderen?

Daar ziet het niet naar uit. Libanezen hebben het afgelopen jaar geleerd hoe je een massale volksopstand organiseert die leidt tot het aftreden van het kabinet. Dat deden ze in oktober 2019 en nu opnieuw. Premier Hassan Diab en zijn ministersploeg waren pas een halfjaar in functie. Maar het vertrek van de premier en de ministers betekent niet de val van de regering – president Michel Aoun blijft op zijn post. Fundamentele politieke hervormingen zijn nog lastiger.

Waarom zijn hervormingen in de Libanese politiek zo ingewikkeld?

Daarvoor moet de grondwet worden veranderd. Religie is nu allesbepalend in het Libanese bestuur. Het land wordt sinds het einde van de burgeroorlog 1990 geregeerd volgens het stelsel van ‘confessionele verdeling’. De premier moet een soenniet zijn, de president christelijk en de parlementsvoorzitter een sjiiet. Bij parlementsverkiezingen ligt grondwettelijk vast hoeveel christenen (64) en moslims (ook 64) een zetel krijgen. Binnen het aantal toegestane christenen ligt bovendien vast hoeveel maroniet mogen zijn, hoeveel melkitisch katholiek en hoeveel Grieks-orthodox.

Dit systeem blijkt effectief in het voorkomen van een nieuwe burgeroorlog. Maar het smoort maatschappelijke veranderingen. Een maroniet die stemt op een soennitische moslim is in Libanon nagenoeg ondenkbaar. Om te overleven in Libanon heb je hulp nodig van je eigen zuil. Wie zich daaraan onttrekt, kan een baan of zelfs een vaste telefoonlijn meestal vergeten.

Volgens Diab is er een ‘corrupte klasse’ die hervormingen in de weg staat. Op wie doelt hij?

Diab legt de schuld van alle rampen in Libanon – de explosie, maar ook de verwoestende economische crisis – buiten zichzelf. Maar hij heeft een punt: in Libanon viert clièntelisme hoogtij. Machthebbers kopen invloed onder hun eigen achterban. Vervolgens blijven ze op hun post tot een familielid het stokje overneemt.

De 85-jarige president Michel Aoun, een krijgsheer uit de burgeroorlog, heeft een invloedrijke schoonzoon, Gibran Bassil, die parlementslid is en eerder minister was. De president van de centrale bank zit al 27 jaar op zijn post en blijft daar, ook al is het land failliet. “Onder de vlag van het gezamenlijk verdelen van de macht hebben de politieke leiders in Libanon en hun zakencompanen het land geplunderd”, schrijft Maha Yahya, directeur van het Carnegie Center voor Midden-Oosten Studies deze week.

Wie gaat Diab opvolgen?

Om financiële hulp te krijgen, is van belang dat de nieuwe regering internationaal steun geniet. Zowel de VN, het Internationale Monetaire Fonds (IMF) als Europese overheden spreken zich uit tegen de huidige politieke en economische wanpraktijken. In dit verband circuleert een opvallende naam voor de premierspost: Saad Hariri.

Inderdaad, Saad Hariri trad nog geen jaar geleden af als premier om ruimte te maken voor vernieuwing. Van deze vernieuwing is niets terechtgekomen. Hariri is bij uitstek een Libanese machthebber die zijn invloed heeft geërfd: zijn vader Rafik was ook premier tot hij in 2005 omkwam bij een aanslag. Maar de keuze uit Libanese bestuurders met ervaring op het wereldtoneel en de juiste religie voor het premierschap (soennitisch) zijn beperkt.

Wist de Libanese regering dat levensgevaarlijk ammoniumnitraat al zeven jaar lag opgeslagen in de haven van Beiroet?

Ja, premier Diab en president Aoun zijn op 20 juli door de Libanese veiligheidsdienst per brief gewaarschuwd over de opslag van de gevaarlijke chemische stof, zo berichtte persbureau Reuters deze week. Een medewerker van de veiligheidsdienst vreesde volgens het persbureau dat ‘Beiroet zou kunnen ontploffen’. Maar na ontvangst van de brief is voor zover bekend geen actie ondernomen.

Europese landen waaronder Frankrijk zijn voorstander van een onafhankelijk internationaal onderzoek naar de explosie in de haven. Maar president Aoun verzet zich daartegen. Volgens hem zal zo’n onderzoek een ‘verdraaiing van de waarheid’ tot gevolg hebben. Ook sluit hij niet uit dat de explosie het werk is van buitenlandse mogendheden. Geen enkele Libanese hoogwaardigheidsbekleder heeft zijn excuses aangeboden voor de explosie.