De Nederlandse vuurgedragsanalist Saskia Grootemaat is dag en nacht in de weer om in Australische dienst de vernietigende bosbranden in te dammen. Van elke plant en boom kent ze de ontvlambaarheid. ‘Het is fijn als blijkt dat de infraroodbeelden overeenkomen met de lijnen die ik eerder op de kaart heb getekend.’
Saskia Grootemaat moest zich even achter de oren krabben toen een van de Australische bosbranden op 4 januari de meer dan tweehonderd meter brede Shoalhaven-rivier ‘oversprong’ en verder raasde in de richting van enkele dorpen. De Nederlandse bosbrandanalist had voor de warme en winderige zaterdag weliswaar voorspeld dat het vuur de rivier zou oversteken, maar dat het zich daarna zo snel zou verspreiden, ging de verwachting te boven.
De wind blies met 80 kilometer per uur door het gebied en vervoerde vonkenregens over grote afstanden. “In het controlecentrum wisten we niet eens meer waar de brand zich precies bevond. Overal was er rook en wind. Extra hulptroepen werden ingeroepen van honderden kilometers verderop. Mensen werden gewaarschuwd met nood-sms’jes. Velen maakten dat ze wegkwamen, anderen bleven, om hun bezit te beschermen. Helaas konden niet alle huizen gered worden.”
Als vuurgedragsanalist (fire behaviour analyst) voor de Rural Fire Service in New South Wales is Grootemaat (35) belangrijker dan ooit. Al maanden spendeert ze haast al haar tijd aan het bestrijden en voorspellen van de vele bosbranden die Australië teisteren.
Tegelijkertijd is het werk ook moeilijker dan ooit. “Dit seizoen is zo extreem, dat de huidige berekeningsmodellen niet altijd voldoen. Daardoor zijn we enkele keren behoorlijk verrast geweest. We hebben bosbranden gezien met een snelheid van 7 à 8 kilometer per uur. Terwijl we normaal uitgaan van maximaal 1,5 kilometer per uur.”
Hoe wordt een Nederlandse vrouw bosbrandvoorspeller in Australië?
“Tijdens mijn studie bos- en natuurbeheer in Wageningen raakte ik geïnteresseerd in verstoringen zoals storm, brand en overstroming, en welk effect die hebben op ecosystemen. Ze tasten het bos aan, maar bieden vaak ook kansen voor de natuur om zich te vernieuwen.
“Na mijn afstuderen kon ik in Australië promotieonderzoek naar de brandbaarheid van plantensoorten doen. Ik heb in het lab heel wat blaadjes aangestoken.
“Er blijkt een grote gradatie in de ontvlambaarheid te zijn – sommige types blad beginnen in een milliseconde te branden, bij andere kan dat wel drie seconden duren. Bij extreme bosbranden maakt het op een gegeven moment niet meer uit: het vuur is zo heet dat alles meteen brandt. Maar bij minder fel vuur is het wel degelijk van belang welke bomen en planten er in een bos groeien.”
Zo wordt voor Australië gezegd dat de branden zo snel gaan omdat er olie in de eucalyptusbomen zit.
“Dat is een mythe. Het oliegehalte in de groene bladeren is vrij laag, slechts 1 à 2 procent. In de verdorde blaadjes op de grond is het oliegehalte vaak nog lager. Mocht het vuur de top van de boom bereiken, dan zou het in theorie kunnen dat de verdampte olie vlam vat en er een soort explosie plaatsvindt, maar dat is wetenschappelijk niet bewezen.
“Eucalyptusbomen zijn om een andere reden wel zeer brandbaar: de bomen vertakken zich laag en er hangt vaak droge bast om de stam. Daardoor kan een redelijk beheersbaar grondvuur makkelijk overgaan in een hoog en gevaarlijk kronenvuur.”
Na uw promotie ging u uw kennis dus gebruiken om branden te bestrijden.
“Ik was al enkele jaren actief als vrijwilliger bij de Australische brandweer. Toen deze functie vrijkwam, heb ik een extra cursus gedaan om het gedrag van vuur te kunnen voorspellen.
“Deze discipline heeft zich snel ontwikkeld nadat in 2009 in de staat Victoria veel mensen overrompeld werden door de snelheid en de richting van een hevige bosbrand. In één dag kwamen 173 personen om het leven. Destijds waren er in heel Australië misschien een handjevol gespecialiseerde bosbranddeskundigen. Nu zijn dat er alleen in de staat New South Wales al ongeveer twintig.”
Hoe zien uw dagen eruit?
“Officieel ben ik verantwoordelijk voor de regio rondom Sydney, maar de afgelopen maanden ben ik uitgezonden naar andere delen van de staat.
“Vanuit het hoofdkwartier wordt besloten bij welke brand ik word ingezet. Dat zijn doorgaans de grote en complexe branden. Het is mijn taak om op basis van het weer, het terrein en het type vegetatie te voorspellen waar de branden naartoe gaan en hoe snel ze zich verplaatsen.
“Ik maak kaarten met de verwachting van een paar uur vooruit, tot soms zelfs drie dagen. Die kaarten worden continu bijgesteld zodra nieuwe informatie beschikbaar is. Onze kaarten en rapporten helpen de commandanten beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over hoe en waar de brandweerlieden en blusvliegtuigen worden ingezet.
“Het is heftig. Ik werk van acht uur ’s ochtends tot half negen ’s avonds. Vijf dagen op, een dag vrij. Dat is althans officieel het idee, maar er zitten ook reisdagen tussen. En de afgelopen weken is het vaak zo spannend geweest dat je niet om halfnegen naar huis gaat. Het zijn lange dagen, en je slaapt eigenlijk nooit in je eigen bed.”
Hebt u successen behaald met uw voorspellingen?
“Zeker. Het is fijn als op basis van mijn advies wordt besloten om ergens een brandgang te maken om het vuur te stoppen en dat die barrière sterk genoeg blijkt tegen de tijd dat het vuur er aankomt. Of dat op tijd mensen worden gewaarschuwd of geëvacueerd door een juiste voorspelling.
“Een andere manier om ons succes te meten is door infraroodbeelden van de branden te vergelijken met de voorspelling. Die infraroodbeelden worden gemaakt vanuit een vliegtuig dat over het vuur heen vliegt. Als blijkt dat die beelden overeenkomen met de lijnen die ik eerder op de kaart heb getekend, is dat natuurlijk een opsteker.”
Maar u bent ook een aantal keren verrast door branden.
“Ja. Er was bijvoorbeeld een brand die fel bleef terwijl de zon al onder was. Normaal gesproken leiden de hogere luchtvochtigheid en de lagere temperaturen van de nacht ertoe dat de vuuractiviteit afneemt. Ik heb de voorspelling zo goed mogelijk bijgesteld op basis van het gedrag van de brand. Maar intussen vraag je je wel af: waarom gaat het zo hard? Wat is er in het model dat we moeten aanpassen?
“We hebben ook gezien dat sommige branden hun eigen weersysteem creëren – dan ontstaan er grote onweerswolken boven een brand. Door de bliksem en de vonkenregen kunnen vervolgens weer nieuwe branden beginnen. Dat maakt de situatie heel onvoorspelbaar en erg gevaarlijk. Samen met een begeleider en een collega van het weerbureau denken we er nu over na hoe we de brandweer het beste kunnen voorlichten over zulke situaties.”
Maar daar komen jullie waarschijnlijk pas echt aan toe als de branden geblust zijn.
“Inderdaad, en dat kan nog wel even duren. Het is beginnen regenen, maar we zitten nog midden in de zomer, dus we verwachten nog wel drie maanden druk te zijn.”
Intussen bent u dus ook nog lid van de vrijwillige brandweer.
“Ja, mijn brigade gaat al maanden naar de branden. Dag in, dag uit. Ik ben op mijn vrije dagen drie keer mee geweest. Dan tref je korpsen uit het hele land.
“Afgelopen week was ik bij een brand waar teams uit Queensland, Northern Territory en Tasmanië naartoe waren gekomen. Allemaal vrijwilligers. Dat is wel bijzonder om te zien. Vaak knaagt het als ik weer achter mijn computer voorspellingen zit te maken en op de tv de brandweer aan het werk zie. Dan denk ik: daar had ik bij moeten zijn.”
