Nederlanders komen Belgische ruimtelijke ordening op orde zetten

"Bij jullie kopen ze de boer uit en geven ze hem een ander stuk grond, maar dat kennen wij hier niet", zegt de Vlaamse kippenboer Ronny Baeyens. Hij wil zijn pluimveebedrijf in Oud-Turnhout graag uitbreiden met twee stallen, maar stuit op het probleem dat zijn erf grenst aan een natuurreservaat. Nog meer stenen gebouwen op deze plek zullen bovendien het open groene landschap aantasten.

"Een MER-studie (milieueffectrapportage, red.) kost ons 15.000 à 16.000 euro", verzucht zijn vrouw Ingrid Van Gorp. "Het is al niet plezant om zoveel geld te betalen. Maar als je dan uiteindelijk niet mag bouwen, is het nog erger."

Het pluimveebedrijf is de eerste kluif waarin Nederlandse experts in het kader van een proefproject hun tanden zetten: hoe kan de uitbreiding plaatsvinden zonder dat natuur en landschap al te zeer worden aangetast? "Wij geven advies over de inrichting van een boerenerf", zegt landschapsarchitect Ingrid van Herel van het Zwolse adviesbureau Het Oversticht. "Dan hebben we het niet alleen over erfbeplanting, maar ook over situering van gebouwen of gebruik en kleur van bouwmaterialen."

Van Herel is 'ervenconsulent'. Met die activiteit is Het Oversticht acht jaar geleden begonnen, in samenwerking met de provincie Overijssel, om de ruimtelijke kwaliteit van het platteland te verbeteren. Waar boer en gemeente vaak met elkaar in de clinch liggen over bouw- of milieuvergunning, kan onafhankelijk advies van een expert voor een doorbraak zorgen. Ook in andere provincies zijn ervenconsulenten actief.

Zo'n aanpak op erfniveau is onbekend in Vlaanderen, vermaard om zijn rommelige platteland, product van decennialange bouwwoede zonder enige sturing. "Er is bij ons weinig geregeld in landbouwgebieden", erkent Christophe Vandevoort, beleidsmedewerker op het Vlaamse departement van Ruimtelijke Ordening, dat officieel Ruimte Vlaanderen heet. "Bij ons kan veel meer dan bij jullie. Iedereen doet maar wat. We hebben ook pas laat wetgeving inzake ruimtelijke ordening gekregen."

Geen vergunning
Wie Nederland overgeorganiseerd vindt op het gebied van bouwen, vergunningen en welstand, zal België karakteriseren als ondergeorganiseerd. Maar terwijl Nederland de teugels de laatste jaren aan het vieren is - in veel plaatsen hoef je voor een dakkapel zelfs geen vergunning meer aan te vragen - probeert Vlaanderen juist wat meer orde te scheppen op het platteland.

Onlangs waren Nederlandse ervenconsulenten, landschapsarchitecten en andere experts op bezoek in Vlaanderen om advies te geven over enkele boerenerven waar bedrijvigheid botst met natuur. Het project wordt gesubsidieerd door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in Rotterdam. Dat heeft een speciaal potje voor internationale initiatieven van Nederlandse ontwerpers en architecten die buitenlandse markten willen verkennen.

"Doel van de verkenning is de Nederlandse manier van werken - integraal ontwerpend adviseren aan het begin van het planproces, interactief en in samenspraak met alle partijen - te introduceren in Vlaanderen", zo verwoordt adviesbureau Het Oversticht de opmerkelijke Nederlands-Vlaamse samenwerking op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling.

De Vlaamse deelnemers aan de proefprojecten op het kippenbedrijf, een naburig melkveebedrijf en Hoeve de Waterkant in Herk-de-Stad moeten nog wel een beetje wennen aan de Nederlandse aanpak. "We doen net alsof we in Nederland zijn", zegt Vandevoort tegen zijn collega's.

Dus bezoeken ze de boeren op hun erf, luisteren en aanschouwen. De Nederlanders noemen dat de keukentafelbenadering. "In Vlaanderen komen we nooit op dit niveau", zegt de Vlaamse ambtenaar Peter Vervoort. "Zo met verschillende partijen om de tafel zitten om te proberen een oplossing te vinden, hebben we nooit gedaan. Dit is open en constructief."

Zijn collega Vandevoort: "Bij ons wordt vanachter het bureau bepaald: het moet zo, anders kan het niet. Daardoor raken veel dossiers geblokkeerd." Een gevolg is ook dat menige Vlaming geen vergunning meer aanvraagt en toch gaat bouwen. Grote kans dat hij het bouwsel later niet meer hoeft af te breken. Ook dat heeft de verrommeling van het platteland in de hand gewerkt.

Tweede woonhuis
Beide Vlaamse ambtenaren zien wel iets in de Nederlandse aanpak van ervenconsulenten, die reeds in een vroeg stadium mogelijke conflicten tussen belangengroepen (boeren, overheid, buren, natuurorganisaties) signaleren en daarvoor oplossingen aandragen. "Het is een interessante werkwijze die een impasse kan voorkomen", zegt Vandevoort. Maar beiden vragen zich wel af of deze benadering in eigen land juridisch houdbaar en afdwingbaar is.

Voor het erf van kippenboer Baeyens wordt een schets gemaakt, waarbij de nieuwe stallen qua ligging, architectuur en kleurstelling het minst detoneren in de omgeving. Bomen en andere erfbeplantingen worden selectief ingetekend, om geen afbreuk te doen aan 'zichtlijnen' en open landschap. Op verzoek van de Vlamingen wordt ook ruimte gereserveerd voor een tweede woonhuis. "Want hun zoon gaat niet bij papa en mama blijven wonen; die gaat natuurlijk ook een eigen woning bouwen", zegt een Vlaamse deelnemer.

Boer Baeyens zegt er tevreden mee te zijn. Het advies kan helpen om een bouwvergunning te krijgen - dat is het enige dat voor hem telt. Eerder op de dag had zijn vrouw nog verzucht: "Je kunt het als boer niet snel goed doen. In het dorp zit je niet goed. Hier zit je lekker rustig - is het weer niet goed. Zijn grootvader is al in de jaren vijftig op deze plek begonnen. De boer zat hier eerder dan de natuur."