Nederland is beducht voor onbeheersbare natuurbranden: ‘Vooral het voorjaar is gevaarlijk’

In 2021 hebben bosbranden wereldwijd 9,26 miljoen hectare grond vernield, of drie keer de oppervlakte van België. Twintig jaar eerder, in 2001, was dat nog ‘slechts’ 2,52 miljoen hectare. Het mag duidelijk zijn: door de klimaatopwarming, die ons meer en langere periodes van extreme droogte en hitte bezorgt, verhoogt het risico op natuurbranden. De vernieling van de bossen veroorzaakt een enorme uitstoot van broeikasgassen, wat de klimaatverandering nog versnelt.

Experts van onder meer het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid en het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut waarschuwen in een rapport dat bosbranden vaker zullen ontwikkelen tot branden die niet meer geblust kunnen worden, maar pas zullen stoppen wanneer er geen brandbare vegetatie meer is.

“Ook bij ons neemt het risico toe door droogteperiodes en vooral in het voorjaar is de situatie precair”, verklaart Natuur en Bos-woordvoerder Jeroen Denaeghel. “Dan zit je met winterdroge vegetatie zoals het pijpenstrootje (een grassoort die een rol speelt bij de vergrassing van heidevelden, red.). Vanaf mei-juni is de vegetatie groener en minder brandbaar. De brand op het schietterrein in Brecht vond op 23 april plaats. Ook in de maand april kenden we de grootste bosbrand in ons land, die in de Hoge Venen in 2011.” Toen werd zowat 1.000 hectare natuurgebied in de as gelegd, bij de brand in Brecht ging 570 hectare in de vlammen op.

“Het verschil tussen ons land en Nederland is evenwel dat er in Nederland grotere aaneengesloten natuurgebieden zijn en een groter areaal aan brandgevaarlijke vegetatie. Ze hebben meer zandgronden zoals bij ons in Limburg en de Antwerpse Kempen. Vooral die gebieden lopen gevaar. De vegetatie bestaat er grotendeels uit heide en naaldbomen, en die is zeer brandbaar.”

Door begrazing, het indijken van stikstof - hoe meer stikstof in de grond, hoe meer pijpenstrootjes - en het afschrapen van de heidebodem wordt het pijpenstrootje een halt toegeroepen. Maar Natuur en Bos doet meer. “In de Kempen worden naaldbossen klimaatrobuust gemaakt door ze om te vormen tot bossen met loofbomen zoals eik en beuk, die minder brandgevaarlijk zijn.”

Onvoldoende blusmaterieel

De Nederlandse experts waarschuwen voor onblusbare bosbranden. Bio-ingenieur en expert in natuurbranden Jan Baetens (UGent) legt de vinger op de wonde: “In Nederland, Duitsland en België is er minder blusmaterieel voorhanden dan in Zuid-Europese landen. Krijgen we in ons land op meerdere locaties een bosbrand, dan is er een groot probleem. Ons land heeft één blushelikopter en we hebben in de Ardennen ook uitgestrekte natuurgebieden met veel naaldbomen. Stel dat je daar een kroonbrand krijgt, waarbij hoog in de bomen brand ontstaat door bijvoorbeeld een blikseminslag, dan kunnen wij die niet blussen.”

Een nationaal actieplan, waar de Nederlandse experts voor pleiten, hébben we in ons land al. Baetens: “Naar aanleiding van de branden die we in 2010 en 2011 hebben gehad, kwam er in 2013 zo’n plan dat voorzag in een risico-analyse, een noodplanning en oefeningen. Het probleem is echter dat de registratie van natuurbranden mank loopt, zodat we moeilijk zicht krijgen op de actuele stand van zaken. De brandweer moet die registratie doen, maar het systeem daarvoor is niet gebruiksvriendelijk zodat we nog niet over data van 2021 en 2022 beschikken. Op het veld, bij de mensen van de noodplanning, krijg ik te horen dat het zal duren tot er iets ergs gebeurt vooraleer het actieplan nog eens bovengehaald wordt.”

Tot slot wijst Baetens erop dat de overgrote meerderheid van bosbranden aan menselijk optreden te wijten is. “Natuurbranden door blikseminslagen, dat komt heel zelden voor. Zeker in westerse landen is de mens in 90 procent van de gevallen de oorzaak. Dat kan een sigarettenpeuk zijn, een stuk glas dat als vergrootglas gaat werken of een trein die een vonk verspreidt. Op de Kalmthoutse heide is jaren geleden een brand ontstaan na het wegtakelen van een wagen, waarbij een slepende ketting voor de vonk zorgde.”