NAVO maakt zich op voor een nieuwe wereldorde

De NAVO-leiders zijn bijeen in Madrid om zich te buigen over een nieuwe wereldorde, getypeerd door rivaliteit, harde machtsstrijd en een verpietering van de oude, door het Westen gedragen spelregels. De aandacht gaat daarbij niet alleen uit naar Moskou, maar minstens zo sterk naar Peking.

De plannen van de NAVO zijn ambitieus, maar de dreigingen zijn dan ook veelzijdig. De extra inspanningen die worden gevraagd gebeuren in de context van een bloedige oorlog in Oekraïne, structurele verschuiving van militaire en economische macht naar het Oosten, en democratieën in Europa en Noord-Amerika die kwetsbaar zijn vanwege hun interne crises.

Het is duidelijk dat de bondgenoten wakker zijn geschud door de grootscheepse Russische agressie tegen Oekraïne. Die uit zich onder meer in oorlogsmisdaden die op dit continent niet gezien zijn sinds de oorlogen op de Balkan in de jaren 90 van de vorige eeuw. Onduidelijk is wat ze er op korte termijn feitelijk tegen kunnen doen, behalve wapenleveranties en training van Oekraïense militairen.

‘Strategisch concept’

Op de top zal een pakket maatregelen worden afgekondigd waarmee Oekraïne wordt geholpen. Met communicatiemiddelen en verdedigingssysteem tegen drones en de overschakeling naar het gebruik van westers materieel. Maar de ‘silver bullet’ die Oekraïne in staat stelt zich te verweren tegen lukrake Russische aanvallen op burgerdoelen hebben de leiders niet in hun achterzak zitten.

Kortom, met de eensgezindheid en de doorzettingskracht waarvan NAVO-leiders zullen getuigen, spreken ze niet alleen hun bevolkingen maar ook zichzelf moed in. De grote veranderingen zullen af te lezen zijn uit het nieuwe ‘strategisch concept’, dat er radicaal anders uit zal zien dan de versie die de leiders tien jaar geleden vaststelden. Van een ‘strategische partner’ is Rusland nu een ‘directe dreiging’ geworden, waarbij het ‘met Rusland valt niet meer te praten’-kamp tot de laatste minuut strijdt met het ‘we moeten de deur openhouden voor dialoog’-kamp over de precieze woordkeuze.

Oekraïne, Taiwan en Hongkong

Een strategisch grote verandering is echter de ontwikkeling en opstelling van China. “Het belangrijkste aan het nieuwe strategisch concept is de andere visie op de wereld”, zegt David van Weel, assistent secretaris-generaal van de NAVO. “We zien in China en Rusland twee autoritaire landen die in toenemende mate verbonden zijn, en de internationale rechtsorde uitdagen. Bijvoorbeeld door te schermen met argumenten als invloedssferen”, voegt hij eraan toe, verwijzend naar president Poetins recente uitspraken waarin hij de wereld verdeelt in soevereine staten en koloniën.

“Poetin ziet de Baltische staten en Oekraïne niet als volwaardige landen. Xi Jinping allieert zich behoedzaam met uitspraken uit die hoek.” Want ook China rekent zichzelf een invloedssfeer toe, waar andere landen zich niet mee moeten bemoeien. De twee landen die in de VN-Veiligheidsraad traditioneel het meest hamerden op Artikel 2, lid 7 van het VN-Handvest – geen bemoeienis met interne aangelegenheden van soevereine staten – werpen nu de maskers af. Van Weel: “De inval in Georgië en Oekraïne, de ondermijning van democratie in Hongkong, de dreigende retoriek richting Taiwan; er zijn al jaren vele zorgwekkende signalen. Wat er in Oekraïne gebeurt, werkt daarbij als een soort contrastvloeistof. We wisten een hoop zaken wel, maar het wordt nu opeens heel duidelijk.”

Compromissen

Hoewel China vanwege zijn omvang, economische macht en innovatieve kracht de grootste uitdaging is, blijft de NAVO een alliantie die bestaat om het eigen territorium te verdedigen. De militaire revolutie die in Madrid wordt afgekondigd richt zich daarop. Net als bij de nieuwe verhouding van de NAVO tot Rusland, moesten hier grote meningsverschillen worden overwonnen. De militair kwetsbare Baltische landen wilden dat het huidige systeem, met symbolische aanwezigheid van NAVO-troepen op hun grondgebied, wordt vervangen door permanent gelegerde brigades.

De Estse premier Kaja Kallas wees er in de Financial Times op dat haar land onder het huidige systeem “van de kaart zou worden geveegd” bij een Russische aanval. Het uiteindelijke compromis is een uitdrukking van de complexiteit van de verschillende veiligheidsbelangen van de dertig bondgenoten. En een uitdrukking van de politieke én militaire beperkingen om de Baltische wensen helemaal in vervulling te laten gaan.

Er komen geen permanente bases, maar wel een structuur inclusief de kern van hoofdkwartieren, materieel en andere voorraden. Die zou, door snel ingevlogen troepen, de verdediging van deze landen moeten kunnen garanderen. NAVO-chef Stoltenberg belooft dat de Russen de Estse hoofdstad Tallinn niet zullen kunnen veroveren. De Saceur (Supreme Allied Commander Europe, de hoogste NAVO-generaal) krijgt de beschikking over veel meer parate troepen dan voorheen. Die zullen deels gecommitteerd zijn aan de verdediging van bepaalde sectoren van het bondgenootschap, net als in de Koude Oorlog.

Wegbezuinigde krijgsmachten

Dat de meeste parate troepen in eigen land gestationeerd zullen blijven, garandeert hun optimale gebruik, zeggen West-Europese experts. Want wie weet waar ze nodig zullen zijn? De oostflank is niet de enige bron van instabiliteit langs de NAVO-grenzen, zoals de zuidelijke lidstaten met recht betogen. Zij kijken onder meer met grote zorgen naar de instabiliteit in de Sahel, waar ze de greep op verliezen en waar Rusland invloed wint. Ook de oplopende spanningen tussen Marokko en Algerije worden maximaal door Rusland aangewakkerd.

Aangezien onzekerheid troef is, staat er een premie op flexibiliteit. Om die te waarborgen moeten de gereedheid en paraatheid drastisch omhoog – wat een grote opgave wordt voor de Europese krijgsmachten die zichzelf de afgelopen 25 jaar deels hebben wegbezuinigd. “In Noordwest Europa hebben we ons verslikt in hoe de wereld eruit zou gaan zien”, zegt Van Weel daarover. “Met de huidige voorraden van sommige krijgsmachten kunnen we totale oorlogvoering als in Oekraïne maar kort volhouden en dan houdt het wel weer op. Maar gelukkig zijn we wel op tijd om bij te sturen.”

En niet zonder hulp. Want op de valreep – en na intens diplomatiek overleg – ging de Turkse president Erdogan dinsdagmiddag alsnog akkoord met de toetreding van Zweden en Finland tot de alliantie. Die toetreding is een strategische omwenteling zoals je zelden ziet in Europa. Een die ook van groot belang zal zijn bij de verdediging van de Baltische landen. Zo bezien is het inderdaad een ‘transformatief’ moment voor de NAVO en begint de top in Madrid onder een goed gesternte.