Natuur is helemaal in de war door warme weer: ‘Op korte termijn kan het het einde van een populatie betekenen’

De natuur is de kluts kwijt?

“Op oudjaar was het meer dan 16 graden, op Nieuwjaar meer dan 15 graden. De warmterecords voor die dagen zijn met meerdere graden verbroken. Dat is alsof het wereldrecord op de 100 meter plots met 2 seconden verbeterd wordt: du jamais vu. Dat zijn heel duidelijke gevolgen van de klimaatopwarming. En veel soorten denken natuurlijk: het is 16 graden, de lente is begonnen. Heel wat dieren – egels, vleermuizen, kikkers, padden, salamanders – zijn uit hun winterslaap ontwaakt terwijl het nog volop winter is.”

Zij lopen gevaar als het weer gaat vriezen?

“Veel amfibieën hebben zich al verplaatst naar het water. Maar in veel poelen stond na de droge zomer maar weinig water. Als we opnieuw een winterprik krijgen zoals we die een drietal maanden geleden hadden, zullen die poelen heel snel dichtvriezen, tot op de bodem. En dan vriezen die diertjes dood. Wanneer het dooit, komen dan tientallen dode salamanders naar de oppervlakte.

“Stel dat het niet meer vriest, dan is het mogelijk dat de poelen te vroeg uitdrogen, waardoor de larven van die salamanders geen zuurstof meer uit het water kunnen halen.”

Kunnen dieren die te vroeg ontwaken opnieuw in winterslaap gaan?

“Salamanders die al in het water zitten, gaan niet meer in winterslaap. Andere dieren kunnen wel weer in winterslaap gaan. Maar dat vergt allemaal heel veel energie. Hun lichaam moet zich voorbereiden op de winterslaap. Het is een heel proces waarbij het lichaam zich in een lethargische staat begeeft, met een lage hartslag en een traag metabolisme.

“Het vervelende is: winterslapende dieren bouwen een vetvoorraad op om de winterslaap door te komen. Bij deze temperaturen ontwaken ze en beginnen ze een deel van die voorraad te gebruiken. Als het dan opnieuw gaat vriezen, hebben ze een deel van hun broodnodige reserves al verteerd. Het kan dat die dieren dan het einde van de winter niet halen of de lente starten in heel slechte fysieke conditie. De laatste jaren zien we bijvoorbeeld dat veel padden zeer mager uit hun winterslaap ontwaken.

“Als je dat allemaal samentelt als mogelijke bedreigingen, kan dat weleens te veel worden voor een diersoort. Dat kan op korte termijn het einde van een populatie betekenen.”

De klimaatverandering valt niet meer terug te draaien. Kunnen dieren zich daaraan aanpassen?

“Een winterslapend dier moet stevig kunnen doorslapen. Maar de koude winters van vijftig jaar geleden hebben we niet meer. De temperaturen zijn veel onregelmatiger. We zien heel veel dingen daardoor naar voren schuiven op de kalender van de natuur. Een halve eeuw geleden stond de helft van hazelaars pas in februari in bloei. Tegenwoordig staan de meeste hazelaars nu al in bloei. Daaraan zie je dat er heel grote sprongen worden gemaakt in een evolutionair bijzonder korte tijd.

“Veel organismen zouden die veranderingen wel kunnen bijbenen over een periode van honderden of duizenden jaren, maar niet in het tempo waarmee het klimaat vandaag verandert.”

Die dieren zoeken dan andere oorden op om te overleven?

“Als het te warm wordt, gaan almaar meer dieren naar het noorden opschuiven. We zien steeds meer zuidelijke soorten – denk aan vogels, sprinkhanen, libellen, dagvlinders – opschuiven van Zuid-Europa naar Midden-Frankrijk of Vlaanderen. Maar wat doe je als ijsbeer? Er is niks noordelijker dan de noordpool. Op een bepaald moment is er geen vluchten meer mogelijk. Voor bepaalde soorten is het dus erg lastig aanpassen.”