Na de zoveelste massaschietpartij in de VS: ‘Ieder nieuw geval inspireert andere potentiële daders om hetzelfde te doen’

Drie doden in Maryland. Vier doden in Virginia. Drie doden in Michigan. Zes doden in Texas. Vijf doden in Oklahoma. Nog eens vier in Michigan. Sinds een schutter op een school in Uvalde, Texas, eind mei 21 mensen doodschoot, hebben in de Verenigde Staten meer dan veertig mass shootings plaatsgevonden: 61 doden en 228 gewonden in drie weken tijd telde The Gun Violence Archive, een ngo die het bijhoudt.

“We zitten als land in een vicieuze cirkel”, zegt psychiater Deborah Weisbrot. “Ieder nieuw geval inspireert andere potentiële daders om hetzelfde te doen.” Weisbrot behandelt jongeren die dreigen zo’n schietpartij te plegen. Als directeur van een kliniek gespecialiseerd in kinderpsychiatrie in Stony Brook, New York, heeft ze er honderden voorbij zien komen.

Sinds 2000 neemt het aantal massale schietpartijen, waarbij minimaal drie gewonden of doden vallen, toe in de VS. Dit jaar vonden er al 251 plaats, waarvan 27 op scholen. Na iedere schietpartij neemt de verkoop van wapens toe. Het land telt al meer wapens dan mensen.

“Veel daders aanbidden andere schutters en imiteren hun gedrag”, zegt Weisbrot. “Ze willen ook belangrijk en beroemd worden. De schutters van de schoolshooting in Columbine vroegen zich bijvoorbeeld af wie een betere regisseur zou zijn voor de film over hun leven: Steven Spielberg of Quentin Tarantino?”

Als grap bedoeld

Na iedere grote schietpartij ontstaan online fanclubs voor de schutter, zegt Weisbrot. ‘Highways of hate’ noemen experts dit soort gemeenschappen: hier worden potentiële nieuwe daders aangemoedigd om hetzelfde te doen. “Fragiele jongeren, die veel gepest zijn of niet goed meekomen op school, zoeken online erkenning en vinden die hier. Ze denken dat hun minderwaardigheidscomplex verdwijnt als ze daadwerkelijk tot actie overgaan.”

Soms is de woede tegen de school of een leraar gericht, soms tegen het idee dat andere scholieren er wel gelukkig zijn. Maar meestal gebeurt er niks en blijft het bij een dreigement, zegt Weisbrot, omdat veel jongeren hun fantasie met iemand delen. Dan worden mensen zoals zij en haar collega’s ingeschakeld. “Het was als grap bedoeld, hoor ik dan van patiënten, of een schreeuw om aandacht.”

Als er tijdig wordt ingegrepen, loopt het in de meeste gevallen goed af. Als het, zoals laatst in Texas, wel tot een gewelddadige actie komt, dan zijn er in de omgeving geen alarmbellen gaan rinkelen.

Maar psychologische hulp is slechts één onderdeel van de oplossing. Het grootste probleem blijft volgens Weisbrot: de toegang tot wapens. “Wapens maken een conflict van één persoon al snel tot een potentieel dodelijke situatie voor meerdere mensen.”

Nieuwe wapenwetten

Eens in de zoveel tijd vindt er tussen al die schietpartijen in de VS eentje plaats die de politiek wekenlang op scherp zet. Die in Uvalde, Texas op 24 mei is er zo een. Dode kinderen, dode leraren, ouders die het gebouw niet in mochten van de politie, een dader die op zijn achttiende op legale wijze een semiautomatisch geweer kon kopen. De details zijn gruwelijk.

Acteur Matthew McConaughey, zelf in Uvalde geboren, gaf vorige week een persconferentie in het Witte Huis. Hij had de groene All Stars-sneakers mee van de tienjarige Maite Rodriguez, een van de slachtoffers. “Die groene schoenen waren de enige manier waarop ze nog geïdentificeerd kon worden”, zei hij. “We hebben nu een kans die we nog niet eerder hebben gehad, waardoor echte verandering mogelijk is!”

Veel Amerikanen zijn het wapengekletter zat. Op zaterdag gingen tienduizenden in heel het land de straat op. Ze eisten strengere wapenwetten die het geweld kunnen terugdringen. “We worden hier vermoord”, zei activist X González, die in 2018 een schietpartij in Parkland, Florida, overleefde, in een emotionele toespraak in de hoofdstad. “Jullie in het Congres hebben er niets aan gedaan om dit te voorkomen!”

Woensdag stemde het Huis van Afgevaardigden in met een pakket maatregelen, voorgesteld door de Democratische Partij, om de wapenwetgeving aan te scherpen. Ook vijf Republikeinen stemden voor. Onderdeel van het pakket: het verhogen van de minimumleeftijd waarop iemand een semiautomatisch vuurwapen kan kopen van 18 naar 21 jaar. De meeste Amerikanen zijn daar voor.

Onder deze regels waren sinds 1999 vier schutters van een massaschietpartij te jong geweest om een wapen aan te schaffen. Nog eens vier zouden waarschijnlijk niet door de screening zijn gekomen. De overgrote meerderheid van de schutters had alsnog hun gang kunnen gaan. Toch gaat zelfs dit nieuwe voorstel waarschijnlijk geen wet worden. De kans dat dit pakket ook door de Senaat komt is nihil, omdat Republikeinse senatoren het zullen tegenhouden.

Zondag wist een groep Democraten en Republikeinen in de Senaat wel een ander akkoord te bereiken, over een andere wapenwet. Die gaat echter veel minder ver. De belangrijkste punten: meer screening voor potentiële wapenkopers onder de 21 jaar, waarin jeugdcriminaliteit en psychiatrische geschiedenis kan worden meegenomen. Voor mensen die beschuldigd worden van huiselijk geweld zou het moeilijker worden wapens te kopen. Ook moedigt de wet staten aan om ‘Red Flag Laws’ in te voeren, waarbij wapens tijdelijk kunnen worden afgepakt van mensen die een gevaar vormen voor zichzelf of hun omgeving – negentien staten doen dat al.

Deze wet zal naar verwachting in augustus worden behandeld. Maar zelfs als ze er komt, is het zeer de vraag of de mass shootings in de VS zullen stoppen.

Oorlogstijd

“Zolang burgers wapens kunnen kopen die in oorlogstijd worden gebruikt, zullen die mass shootings blijven voorkomen”, zegt klinisch psycholoog Gary Brucato, verbonden aan Boston College. Hij heeft een van de omvangrijkste onderzoeken gedaan naar grootschalige schietpartijen in de Verenigde Staten. In zijn onderzoeken ziet hij het verband tussen wapenwetten en massaschietpartijen. Het laat zien hoe het probleem zich door de jaren heen heeft ontwikkeld.

Vanaf midden jaren zeventig begint het aantal massaschietpartijen in de VS te stijgen, omdat het voor Amerikanen makkelijk wordt om semiautomatische wapens aan te schaffen. Periodes waarin die wapens verboden zijn worden juist gevolgd door een afname van grootschalig vuurwapengeweld, zegt Brucato.

“Als het moeilijker zou zijn om aan een wapen te komen, kan er een pauze ontstaan in de gedachten van iemand, waardoor het niet tot een gewelddadige situatie hoeft te leiden. Er zijn nu eenmaal mensen die emotioneel impulsief zijn. Met een vuurwapen in de buurt is de kans op geweld veel groter.”

In veel andere landen worden de wapenwetten, die toch al strenger zijn, meteen aangepast na een groot schietincident. In 1987 doodde een schutter in het Verenigd Koninkrijk zestien mensen, een jaar later kwam er een verbod op semiautomatische wapens. In 1996 vond er een schietpartij plaats in Australië met 35 doden: er kwamen verdere restricties op het bezit van automatische wapens en binnen een jaar kocht de regering 650.000 wapens terug van burgers. Bij een aanslag op twee moskeeën in Nieuw-Zeeland werden drie jaar geleden 51 mensen gedood. Een dag later kondigde premier Jacinda Ardern wapenrestricties aan. Ook in Canada leidde een massale schietpartij recentelijk tot strengere wapenwetten.

In de Verenigde Staten kunnen Amerikanen in veel staten nog altijd heel makkelijk aan zware vuurwapens komen.

Amerikaanse cultuur

Naast het vrije wapenbeleid komt Brucato in zijn onderzoeken ook culturele factoren tegen die mede kunnen verklaren waarom de VS uniek zijn in dit probleem. “Een bepaalde drang naar bekendheid, het willen opvallen in de menigte, veel volgers hebben. De wens om de beste, de rijkste, de machtigste te zijn.” Het zet druk op mensen die het zwaar hebben en veel stress ervaren, zegt Brucato. Voor de buitenwereld hoeven die dingen niet altijd zichtbaar te zijn. Hij vraagt zich daarom af of de Red Flag Laws echt veel zullen uithalen.

Maar het is altijd een combinatie van factoren die schutters tot een massaschietpartij drijft, zegt zowel Weisbrot als Brucato. Met als belangrijkste factor dat wat de Verenigde Staten zo eigen maakt: de toegankelijkheid van vuurwapens.