Na de historische veroordeling in de zaak-Floyd is de vraag: gaat er iets veranderen?

Historisch: want hoe logisch ook, zo’n veroordeling is een zeldzaamheid. Elk jaar worden ruim duizend personen door de politie gedood. Een kleine minderheid van de agenten wordt vervolgd. Een nog veel kleiner deel wordt veroordeeld. Als er niet geschoten is, zoals in dit geval, is de kans nog groter dat de agent vrijuit gaat.

De veroordeling van Chauvin werd daarom met gejuich, tranen, maar bovenal opluchting ontvangen, zeker door de familie van George Floyd, het slachtoffer. Veel Amerikanen hadden verwacht dat het rechtssysteem hen weer in de steek zou laten. Het land zette zich schrap, met militairen op de stoep en schotten voor de ramen, om de aanstormende woede over de aanstaande uitspraak te pareren – zo klein was het vertrouwen in het systeem.

Er hoefde maar één jurylid dwars te liggen. Maar de twaalf juryleden bleken het op alle fronten eens. Guilty as charged, drie keer. Niet zomaar gerechtigheid, maar ‘totale gerechtigheid’, aldus Ben Crump, advocaat van de nabestaanden.

Nu is de vraag of dit een uitzondering blijft, of een kentering kan worden.

Drie cruciale elementen

Drie elementen waren cruciaal voor de veroordeling van Chauvin. Eén: de video van Darnella Frazier, de 17-jarige scholier die de opnamen maakten die de wereld rondgingen meteen op de dag dat Floyd stierf. Zonder de video was er geen waarheid (de politie deed die dag een verklaring uitgaan waarin stond dat Floyd ‘was geboeid en in medische problemen leek te zijn gekomen’). Zonder de video geen ophef, en zonder de video niet het 9 minuten en 29 seconden durende bewijsmateriaal dat de kern werd van de rechtszaak.

Het tweede element: de politieagenten – onder wie Chauvins hoofdcommissaris - die de ‘dunne blauwe lijn’ doorbraken, de solidariteit waarmee de rotte appels in het korps vaak worden beschermd. Dat maakte het voor de aanklager mogelijk een onderscheid te maken tussen good cops en bad cops, waardoor ook juryleden met grote sympathie voor de politie deze politieman konden veroordelen.

Het derde element: de juryleden zelf, die kennelijk onderscheid wisten te maken tussen feiten en ruis. Ondanks de gezaaide twijfel (Floyd had drugs in zijn bloed!) bleven ze ervan overtuigd dat een agent die zijn knie op de nek van een verdachte zet, en daarmee doorgaat nadat de verdachte is opgehouden met ademen, nodeloos geweld heeft gebruikt dat de dood tot gevolg had.

Dat was drie keer geluk, voor de liefhebbers van gerechtigheid. Haal een van de drie elementen weg en een veroordeling was veel minder waarschijnlijk geweest. ‘Een unieke en buitengewone combinatie van factoren’, zei president Joe Biden, in zijn toespraak dinsdag tot de natie.

Werk te doen

Vanwege die geluksfactor benadrukten veel politici dat er nog veel werk te doen is. Ja, er is een politieman ter verantwoording geroepen. Maar wat gebeurt er de volgende keer? Er is pas gerechtigheid, zeggen de politici, wanneer het systeem als geheel rechtvaardig is, en niet een enkele uitspraak.

De eerste stap is een verbetering van het politiewerk. Betere training, meer contacten met de buurt, minder macht van de politiebonden, een betere aanpak van de rotte appels. Een naar George Floyd vernoemd wetsvoorstel ligt te wachten in de Senaat, waar minimaal tien Republikeinen ermee in moeten stemmen. De maatregelen worden gesteund door een meerderheid van de Republikeinse kiezers, maar dat betekent niet dat hun politici daar gehoor aan geven.

Daaronder liggen de nog veel structurele oorzaken van ongelijkheid, die ertoe leiden dat zwarte Amerikanen – of ze nou sterven door (politie)geweld, door armoede of door een ongezond leven – een veel lagere levensverwachting hebben dan witte Amerikanen. Ook daarvoor is na de dood van Floyd, en de vele doden door corona, het afgelopen jaar veel meer aandacht gekomen.

‘We kunnen hier niet stoppen’, zei president Biden gisteren. Hij heeft in zijn laatste steunpakket specifiek geld gereserveerd voor die achterstanden. Er is zelfs 2 miljard dollar beschikbaar om infrastructuur zo te veranderen dat die de schade aan zwarte gemeenschappen, bijvoorbeeld de opzettelijke verwoesting van zwarte wijken door de aanleg van snelwegen, (deels) moet herstellen.

Black Lives Matter

Deze plannen zijn niet los te zien van de Black Lives Matter-beweging. Die heeft sinds vorig jaar het bewustzijn van, en begrip voor raciale achterstanden vergroot. Of dat begrip ook daadwerkelijk tot de benodigde offers onder witte Amerikanen gaat leiden is de vraag. Pogingen in progressieve bolwerken als New York of San Francisco om huisvesting en onderwijs beter te mengen, de belangrijkste voorwaarde voor gelijke kansen, stuiten nog steeds op veel verzet.

En conservatieve Amerikanen zien het probleem eigenlijk niet zo. ‘Het systeem heeft gewerkt’, zei de Republikeinse volksvertegenwoordiger Jim Jordan dinsdag tegen CNN. De veroordeling van Chauvin wordt dus ook in rechtse kringen aanvaard en zelfs toegejuicht. Maar voor hen houdt het daar ook meteen mee op. Niks uitzondering. Het systeem werkt. Niets meer aan doen.