Multimiljardair Jack Ma duikt plots weer op, waar was hij al die tijd?

Met de handen in de zakken van zijn winterjas en een donkerblauwe pet op zijn hoekig hoofd liep China’s bekendste zakenman woensdag rond in een school in zijn geboortestad Hangzhou. Nadien sprak hij in een videomeeting enkele leraren toe. “Het is de verantwoordelijkheid van mijn generatie zakenlui om ons volop in te zetten voor de heropleving van het platteland en de collectieve welvaart. (...) Mijn collega’s en ik hebben er de jongste tijd diep over nagedacht en we hebben ons voorgenomen om op filantropisch vlak meer te doen voor het onderwijs”, vertelde hij als een schijnbaar voorbeeldige onderdaan van de regerende Communistische Partij.

Het contrast met zijn laatste publieke woorden is hemelsbreed. Op 24 oktober uitte hij op een bijeenkomst met de belangrijkste toezichthouders op de Chinese financiële markten kritiek op zijn land. Hij zei dat China’s financiële sector eigenlijk geen systeem heeft. “Innovatie is vooral afkomstig van de markt, innovatie komt van de basis, innovatie komt van jongeren”, sneerde hij naar de overheid die volgens hem de economie te hard wil controleren en zo innovatie tegenhoudt. Gewaagd. Want in China lever je niet zomaar kritiek op het systeem. Tegenspraak staat niet in het woordenboek van president Xi Jinping.

Na die speech verdween Ma van het toneel. Voor dagen, weken en maanden. Zelfs in zijn eigen talentenjacht voor jonge ondernemers kreeg televisiekijkend China hem niet te zien, terwijl Ma doorgaans niets liever doet dan de show te stelen met de hoofdrol in een kungfufilm of een duet met een popster.

Al snel rees de vraag of ‘Daddy Ma’ – zoals veel Chinezen hem liefkozend noemden – werd vastgehouden door de overheid. Meerdere bekende koppen die tegen de schenen van de Communistische Partij stampten, was de voorbije jaren dat lot beschoren. Het antwoord op de vraag kennen we vandaag niet en zullen we wellicht nooit kennen. Enkele weken geleden berichtte het Amerikaanse kanaal CNBC wel dat Ma niet vermist werd, maar dat hij zich volgend een welingelichte bron “even gedeisd” hield. Of dat op eigen initiatief gebeurde, is nog maar de vraag.

Volgend op de kritische speech werd in november de beursgang van Ant Group onverwacht tegengehouden. Die financiële dienstverlener is een onderdeel van de Alibaba Group en was klaar om voor de grootste beursgang ooit te tekenen, maar de overheid hield dat tegen. Naar verluidt op vraag van niemand minder dan president Xi Jinping zelve.

‘Vriend van de president’

Het zakelijke succes van Jack Ma volgde nochtans lange tijd dezelfde curve als die van de politieke triomfen van Xi Jinping. Toen Ma in 2012 geld nodig had om Yahoo! uit te kopen, deed hij dat zelfs met geld uit fondsen die gelinkt waren aan het politieke bestel. Maar naarmate de tijd vorderde, ging Ma te dicht bij de zon vliegen. Hij wekte de jaloezie van Xi Jinping door als eerste Donald Trump in zijn hoedanigheid als verkozen president te ontmoeten. Bovendien liet hij zich ook eens ontvallen een persoonlijke vriend van de president te zijn, maar dat vond die laatste naar verluidt niet zo plezant.

Toch is het ophokken van Ma niet alleen een persoonlijke, maar ook een politieke kwestie. De Communistische Partij wil grote private bedrijven onder de knoet houden. Ze mogen het goed doen, maar niet té goed. De partij moet altijd de grootste blijven. In november publiceerde de mededingingswaakhond nieuwe richtlijnen die techgiganten waarschuwen voor monopoliepraktijken. Alibaba heeft zo goed als een monopolie op het vlak van financiële dienstverlening, maar moet nu stoppen met consumentenkredieten en vermogensbeheer. Er loopt ook een onderzoek naar misbruik van Alibaba’s machtspositie.

Jack Ma weet dus wat hem te doen staat: zijn kritiek voor zich houden en de overheid – en vooral de president – niet naar de kroon proberen te steken. Anders is de kans groot dat hij toekomstige kungfufilms en duetjes op zijn buik mag schrijven.