Moeders over hun miskraam: ‘Ik kan die wieg nog altijd niet wegdoen’

Een nieuw onlineplatform wil ouders helpen die voor of bij de geboorte hun baby verloren. Een op de tien vrouwen had ooit een miskraam, velen van hen vonden geen luisterend oor. ‘Iemand zei: je hebt te hard gewerkt. Dat kwam wel binnen.’

“’Het is toch niet zo erg? Je kunt nog altijd andere kinderen krijgen.’ Dat soort goedbedoelde opmerkingen doen pijn”, zegt Goedele Van Ruysevelt (43). “Of nog zo een: ‘Je hebt je kindje toch niet gekend?’ Nee, voor mij was mijn kindje zo echt dat ik er in gedachten al een heel leven mee had opgebouwd.” De doorsneereacties op een ‘zwangerschapsverlies’ worden door ouders die ermee te maken krijgen vaak als kwetsend ervaren omdat ze van weinig medeleven getuigen. Dat gebrek aan empathie en erkenning voor een miskraam moet worden aangepakt, zegt professor Siobhan Quenby van de universiteit van Warwick in het wetenschappelijk tijdschrift The Lancet. Ze pleit voor meer psychologische begeleiding en steun. “Sommige vrouwen krijgen geen enkele uitleg na een miskraam. De enige raad die men geeft, is: opnieuw proberen.”

Volgens het rapport van Quenby en haar collega’s zijn er jaarlijks over de hele wereld ongeveer 23 miljoen miskramen; dat is 15 procent van het totale aantal zwangerschappen. Toch hangt er nog altijd een taboe rond het onderwerp. Er wordt niet of nauwelijks over gesproken. Meghan Markle, echtgenote van de Britse prins Harry, schreef er in het najaar van 2020 een opiniestuk over in The New York Times. ‘Het verliezen van een kind betekent het dragen van een bijna ondraaglijk verdriet dat door velen wordt ervaren, maar waarover weinig wordt gesproken’, stelde ze. ‘Mijn man en ik ontdekten dat in een kamer met 100 vrouwen er 10 tot 20 te maken kregen met een miskraam. Ondanks deze gemeenschappelijke pijn, blijft het gesprek taboe.’ Ook Chrissy Teigen, vrouw van John Legend, en Beyoncé deden een poging het stilzwijgen te doorbreken door hun miskraam op de sociale media openbaar te maken.

In België blijkt het eveneens een vrijwel onbespreekbaar onderwerp. Vrouwen die een miskraam hebben gehad, hebben er nood aan om hun ervaring te delen maar durven dat vaak niet uit schuldgevoel of schaamte.

“Ik denk dat het in onze maatschappij nog altijd als een zwakte overkomt als je voor je miskraam uitkomt”, zegt Elisabet Haesevoets, ex-deelneemster aan De mol en esthetisch arts/freelance urgentiearts. Ze maakte zelf twee keer een miskraam mee. “Terwijl ik het eerder van kracht vind getuigen als je erover praat. Maar we doen ons liever sterker voor dan we zijn, vrees ik.”

Zes jaar geleden kreeg Elisabet (35) een miskraam tijdens haar eerste zwangerschap. “Toen we op reis waren in Zuid-Frankrijk kreeg ik buikpijnen. Ik was tien weken zwanger en ging ter plaatse op controle maar het hartje klopte nog steeds, alles leek in orde. We hadden het al aan onze ouders verteld en een meter en peter gevraagd. Een week later ging ik thuis opnieuw op controle, in het ziekenhuis waar ik werkte. Daar kreeg ik te horen dat er geen hartslag meer was.

“Dat kwam heel hard aan. Ik kreeg ook weinig begrip. Verschillende mensen zeiden dat een miskraam in de eerste twaalf weken toch zo erg niet was. Volgens de statistieken krijgt een op de vier vrouwen in die periode een miskraam, het was dus zeker niet abnormaal. Waarmee het gewoon weg werd gerelativeerd. Maar voor mij was het mijn eerste kindje. Ik werd er heel onzeker door, ik wist niet of ik nog zwanger kon worden.”

Elisabet kreeg medicatie mee die het vruchtje moest uitstoten. “Het was traumatiserend en heel pijnlijk. Je hebt al zoveel verdriet en die pijn maakte het nog veel erger. Als arts wilde ik er koel mee omgaan maar dat lukte echt niet.”

Toen ze daarna opnieuw in verwachting raakte, ging het wel goed. Ook haar derde zwangerschap resulteerde in een gezond kind. Maar in 2020 ging het opnieuw mis, na zeven weken. De wens voor een derde kindje kwam niet uit.

“Het is natuurlijk heel verdrietig maar ik kon het dit keer beter kaderen omdat ik al twee gezonde kinderen had. Ook maakte het voor mij een verschil dat ik zeven weken zwanger was, en niet elf weken zoals de eerste keer. Als arts ben je wellicht kritischer over die eerste periode van twaalf weken, juist omdat ik de statistieken kende. Maar dat is persoonlijk, je kunt het niet veralgemenen. Sommige vrouwen weten na zes of zeven weken nog niet dat ze zwanger zijn, voor anderen zit het in die periode al in hun hoofd en hart verankerd dat ze een kind krijgen, ook al hebben ze het nog niet gezien.”

In de zevende hemel

Ook minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) pleit ervoor dat miskramen bespreekbaarder worden. Na de geboorte van haar oudste dochter in 2010, liepen haar twee volgende zwangerschappen niet goed af. “Dat was in april 2013, de tweede keer was op het einde van de zomer van datzelfde jaar.

“Tijdens mijn tweede zwangerschap werd al snel duidelijk dat er iets mis was, na zeven of acht weken. Het was moeilijk maar ik bleef positief, omdat ik wist dat er veel zwangerschappen werden afgebroken in die eerste periode. Ik werd vrijwel meteen daarna opnieuw zwanger maar na elf weken liep het ook die keer mis. Dat was een harde dobber. Ik vond het zo onnozel van mezelf dat ik had geloofd dat het dit keer wel goed zou gaan.”

Een jaar later beviel Tinne (43) van haar jongste dochter.

“Ik was heel bang die laatste keer, ik wilde alles anders doen. Dus verdween ik van de radar. Ik vertelde niemand dat ik zwanger was en bleef zoveel mogelijk thuis. Op zeker moment zei iemand: ‘Je bent bang dat wanneer je echt gelooft dat je zwanger bent, het dan voorbij is.’ Dat was de nagel op zijn kop. Als ik echt zou geloven dat ik een kind zou krijgen, kwam ik misschien weer bedrogen uit. Dus leefde ik in angst en twijfel. Ik hield er altijd rekening mee dat ik tijdens een controle slecht nieuws zou krijgen.”

Intussen was ze wel heel open over haar miskramen, zegt ze. En stond ze verbaasd over het aantal reacties van vrouwen die hetzelfde hadden meegemaakt of iemand kenden met een dergelijke ervaring. “En toch wordt er niet over gepraat. Oké, het is natuurlijk iets heel intiems. Mensen weten vaak niet wat ze erover moeten zeggen. Maar we staan er te weinig bij stil dat we juist steun nodig hebben op het moment dat het fout loopt. Zoals Meghan Markle zegt: ‘Verdriet kun je ook delen, het maakt het draaglijker.’ Door je kwetsbaarheid te tonen, wordt het bespreekbaar. En dat helpt.”

Hoewel ze er in de meeste gevallen niets aan kunnen doen, voelen heel wat vrouwen zich toch schuldig na een miskraam.

“Iemand zei me dat ik te hard werkte”, vertelt Tinne. “Dat kwam wel binnen. De dokters hadden gezegd dat mijn miskramen niets met mijn levenswijze te maken hadden, maar als je dan zoiets hoort, is dat niet gemakkelijk.”

Goedele Van Ruysevelt kan ervan meepraten. Vijf jaar geleden werd ze zwanger. “Ik was in de zevende hemel, vertelde het aan de hele wereld en kocht meteen een complete babyset: een wieg, kleertjes, alles. Maar helaas: na tien weken zagen we op de echo dat het kindje dood was. Een vreselijke klap. We hadden haar al een naam gegeven: Esmee.”

Na een curettage in het ziekenhuis ging het niet beter met Goedele. Ze ontwikkelde het syndroom van Asherman, dat gebeurt vaker na een curettage als gevolg van een miskraam. Er ontstaan verklevingen in de baarmoeder waardoor het heel moeilijk wordt om nog zwanger te worden. “Ik onderging verschillende operaties en toen bleek dat ik al twee keer zwanger was geweest. Ze kunnen dat zien aan de innestelingslittekens in je baarmoeder. Ik had daar nooit iets van gemerkt.”

Na een test kwam uit dat Goedele een genetisch gebrek had waardoor al haar zwangerschappen vóór drie maanden zouden worden afgebroken. “De dokter zei dat het echt geen zin had, ze konden me niet helpen. Daar stond ik dan. Ik voelde me zo mislukt. Als vrouw, als moeder, als echtgenote. Mijn lichaam had me verraden. En ik schaamde me omdat ik niet kon waarmaken waarvoor de natuur me had gemaakt; het krijgen van een kind.”

Het wiegje staat er nog altijd. “Ik kan het niet wegdoen, net als de kleertjes. Ik ben naar een rouwtherapeute gegaan toen bleek dat ik geen kinderen kon krijgen. Mijn relatie was stukgelopen, mijn moeder was kort daarvoor gestorven. De therapie was mijn redding. Het deed zo goed om erover te kunnen praten. Je kunt na een miskraam toch niet doen alsof er niets gebeurd is? Want er is wél veel gebeurd. Er is een kindje geweest, ik heb het gezien en gevoeld en in mijn hoofd zou ik de beste mama van de wereld worden.

“Stilaan voel ik me weer nuttig. Mijn kleine nichtje verwoordt het goed; ze zegt dat ik er wél voor haar ben. Zoals ik er ook ben voor mijn vrienden en familie en ik me als vrijwilliger voor weeskatjes verdienstelijk maak. Dat nuttig voelen is heel belangrijk; als je een kindje krijgt, ben je daar zo op gefocust dat je je compleet waardeloos voelt als blijkt dat je uiteindelijk toch geen moeder kunt worden. Maar ik ben ook iemand zónder kind.”

Kosten terugbetaald

Shanti Van Genechten van de vzw’s Sterrenkinderen en Kinderwens begeleidde meer dan tien jaar ouders die met zwangerschapsverlies te maken hebben gehad. Ze gebruikt bewust het woord zwangerschapsverlies omdat ze dat een meer gepaste term vindt dan miskraam. In samenwerking met de Christelijke Mutualiteit wordt zaterdag Sterrenkinderen geïntroduceerd, een onlineplatform waar ouders na een miskraam terechtkunnen en wekelijks gratis een hulpverlenend gesprek kunnen krijgen met een medewerker die in het thema is opgeleid. “De druk van de maatschappij om er níét over te spreken is dusdanig groot dat het taboe rond miskramen in stand wordt gehouden”, stelt Van Genechten. “Omdat we een zwangerschap meestal niet bekendmaken voor de eerste twaalf weken, houdt dat in dat je er alleen voor staat als het misgaat. Terwijl het voor ouders een levensdroom is die aan diggelen wordt geslagen. De onmacht is groot. Ook weten mensen vaak niet waar ze terechtkunnen na een miskraam. Er is nood aan informatie. Zo hebben ouders recht op een vroedvrouw in de thuiszorg en worden die kosten terugbetaald. Maar niemand weet dat.”

Dat het verdriet na een miskraam of vroeggeboorte meer erkend moet worden, kan Van Genechten alleen maar bevestigen. “Het gaat zover dat sommige vrouwen er posttraumatische stress (PTSS) aan overhouden. Het Imperial College London en de KU Leuven volgden 650 vrouwen die in de eerste twaalf weken van hun zwangerschap hun kindje hadden verloren. Na negen maanden had 18 procent van de vrouwen nog altijd PTSS, 17 procent had last van ernstige angstaanvallen en 6 procent vertoonde zware depressieverschijnselen.”

Niet alleen is er weinig aandacht voor de mentale problemen na een miskraam of vroeggeboorte, ook is er gebrek aan interesse vanuit de wetenschap, zegt Tine Gregoor, arbeidsarts bij Idewe en consultatie-arts bij Kind en Gezin. Ze is ook verbonden aan vzw Kinderwens en maakte zelf een miskraam mee. “Wetenschappelijk krijgen miskramen vaak niet de aandacht die ze verdienen. Integendeel, er is zoiets als een aanhoudende acceptatie van miskramen. ‘Het hoort erbij’, lijken we haast te zeggen. Niet alle miskramen kunnen voorkomen worden, maar goede hulp moet mogelijk zijn. Die is er in een aantal gevallen ook wel, ikzelf ben bijvoorbeeld goed opgevangen na mijn miskraam. Ik werd ook gehoord. Maar voor een hoop andere vrouwen is dat niet het geval. Het is sowieso belangrijk om na een miskraam – ook al is het een heel vroege – contact op te nemen met je huisarts, vroedvrouw of gynaecoloog.”

“Als gynaecoloog krijg je bijna wekelijks mensen over de vloer die hulp vragen en dat hakt er best in”, reageert dokter Yves Jacquemyn (UZA). “Je voelt hoe intens het verdriet is en hoe gevarieerd mensen met deze rouw omgaan. Van ongeloof of ‘ik wist het’ tot opluchting – dat gebeurt ook – of een onmetelijke leegte. Het is een moeilijke balans tussen weten en voelen. In de begeleiding vechten artsen vaak met hun eigen emoties. De ene keer vind je de juiste golflengte, de andere keer zit je ernaast, soms gehinderd door je eigen beleving. Maar koud laat het je nooit.”

Oude vader

Na een miskraam blijven ouders vaak zitten met de vraag wat de oorzaak is. Meestal komt daar geen antwoord op. Na twee miskramen kan wel een onderzoek naar onderliggende oorzaken worden opgestart. Zo wordt er onder andere een chromosoomanalyse uitgevoerd van beide ouders en wordt via bloedonderzoek gekeken naar de schildklierwerking en de stolling. Maar ook dit soort onderzoeken geven lang niet altijd antwoord op de vraag waarom.

“Miskramen worden inderdaad een beetje weggemoffeld als een accident de parcours maar in vergelijking met vroeger is de medische bijstand wel degelijk verbeterd”, stelt gynaecoloog Hendrik Cammu (VUB). “Zo zijn er sinds een paar jaar poliklinieken ontstaan die zich specialiseren in problemen tijdens de vroege zwangerschap. Uit de analyses van die klinieken blijkt dat de patiënten er zeker mee geholpen zijn omdat de artsen verschillende zaken in een vroeg stadium hebben kunnen onderscheppen.”

Uiteraard zijn er wel een aantal oorzaken bekend die miskramen veroorzaken. Ook is het onderzoek naar die redenen inmiddels een stuk verfijnd en uitgebouwd, weet Cammu. Maar dat neemt niet weg dat de oorzaken nog altijd dezelfde zijn als toen hij begon in de verloskunde, bijna veertig jaar geleden. “De overgrote meerderheid van de miskramen vindt plaats binnen de zes tot zeven weken. De belangrijkste reden is bijna altijd een chromosoomafwijking, bij ongeveer 65 procent is dat het geval.

“Tweede belangrijkste reden is een probleem bij de innesteling in de baarmoeder. Ben je acht weken zwanger en je ziet op de echo een kloppend hartje, dan is de kans op een miskraam al vele malen kleiner. De redenen voor een miskraam in een later stadium van de zwangerschap zijn van een totaal andere aard. Het kan om een infectie gaan. Soms ook ligt het aan afwijkingen van de baarmoeder, of is er sprake van auto-immune processen. Maar nogmaals, dat komt heel weinig voor.”

Voorts speelt leeftijd een rol, zowel van vrouwen als mannen. “Boven de 40 ben je al oud als vader, al moet je dat in perspectief zien. Er zijn genoeg vaders van boven die leeftijd met kerngezonde kinderen maar de kans dat er iets gebeurt is wel groter dan bij een man van pakweg 25 jaar. Voor vrouwen ligt de cruciale leeftijd op 40. Op dat moment gaat de curve met problemen steil omhoog. De beste leeftijd om aan kinderen te beginnen is nog altijd tussen de 25 en 35.”

De tijd dat vrouwen na een miskraam geen enkele medische uitleg krijgen zoals in The Lancet wordt vermeld, ligt in België dus al een tijdje achter ons. Nikkie van Lierop (58), zangeres, schrijfster en partner van auteur Jeroen Olyslaegers, maakte het wel mee. Ze kreeg twee miskramen. De eerste keer was twintig jaar geleden. “Nadat het vruchtje operatief was verwijderd, was er niemand die naar me toekwam voor een woordje uitleg. De verpleegsters kwamen en gingen maar zeiden gewoonweg niets. Ik werd er heel kwaad om. Ook toen ik vroeg of het normaal was dat ik zoveel bloed verloor, zei de verpleegster niets. Het maakte dat ik me nog eenzamer voelde. Dat totale zwijgen, alsof er nooit iets was gebeurd, vond ik verschrikkelijk. Ze hadden toch op zijn minst kunnen zeggen dat het beter zou gaan, dat het niet abnormaal was om zoveel bloed te verliezen. De dokter deed dat uiteindelijk wel maar dat was rijkelijk laat.”

Hoe diep de rouw is bij een miskraam na zeven weken of na twintig weken, is voor iedereen anders. Op rouw kun je geen tijd plakken. Dat zegt ook Vlaams parlementslid Katrien Schryvers (CD&V). Volgende week dinsdag geeft ze uitleg in de commissie welzijn van het Vlaams Parlement over haar conceptnota inzake erkenning en ondersteuning van ouders van levenloos geboren kindjes.

“Rouwen en heling laten zich niet meten aan de duur van een zwangerschap. Vandaar dat ik een aantal zaken mogelijk wil maken in een vroeger stadium van de zwangerschap. Vanaf het moment dat een kind onderweg is, beginnen mensen te plannen. Als dat ineens allemaal wegvalt, kan dat een enorme impact hebben.”

Schryvers pleit dan ook voor meer erkenning en ondersteuning van ouders die tijdens de zwangerschap hun kind verliezen. Haar voorstellen gaan over een laatste rustplaats voor levenloos geboren kindjes ongeacht de duur van de zwangerschap; de mogelijkheid voor ouders om zwangerschapsrust en geboorteverlof te nemen; het recht op kraamgeld, tot psychologische ondersteuning en een nauwkeurige registratie van miskramen en doodgeboortes.

Schryvers wil het recht op geboorteverlof al vanaf een zwangerschap van 140 dagen in plaats van 180 dagen. “Vanaf 140 dagen spreken de Wereldgezondheidsorganisatie en het Agentschap Zorg en Gezondheid van een geboorte. Ouders zouden dan ook minstens vanaf dit moment recht op bevallingsrust of geboorteverlof moeten kunnen hebben.” Ook het recht op een eenmalig startbedrag bij een geboorte (het vroegere kraamgeld) wil de CD&V-politica verlagen naar een grens van 140 dagen zwangerschap.

Maand in ziekenhuis

Melda Octora (38) verloor haar kindje een dag voor de uitgerekende geboortedatum.

“Ik heb drie zoontjes. De oudste is elf jaar, de tweede is doodgeboren en de derde is vier. Mijn eerste zwangerschap verliep probleemloos en toen ik een tweede keer in verwachting was, keek ik er dan ook enorm naar uit. Alles ging goed. Tot ik de dag voor ik uitgerekend was voor een laatste check-up naar het ziekenhuis moest. De verpleegkundige die de echografie uitvoerde, ging plots de kamer uit en kwam terug met de gynaecoloog. Die vertelde dat er geen hartslag meer was. Ik werd samen met mijn man naar een aparte ruimte gebracht. We wisten niet wat we moesten zeggen, we konden het gewoonweg niet geloven.”

De nacht voordien had Melda een harde buik gekregen. Maar dat ging weer voorbij dus bleef ze thuis. Nu denkt ze dat dit het moment was waarop haar kindje stierf, zegt ze.

“We hoorden dat de baby via de gewone weg ter wereld moest komen. Dezelfde dag nog kreeg ik medicatie om de geboorte op gang te brengen. Toen ik mijn zoontje in mijn armen had, kon ik het nog altijd niet geloven. Ik zei dat ik van hem hield en heb in stilte gevraagd of hij alsjeblieft wakker wilde worden. Ik ben ook gelovig en heb God gevraagd waarom hij dit liet gebeuren. Maar het maakte niet meer uit. Het was voorbij. Hij heette Joshua.”

Na onderzoek werd er geen verklaring gevonden voor de dood van Joshua, zegt Melda. Lange tijd was ze ontroostbaar. “Op zeker moment ben ik gestopt met me af te vragen waarom. Ik moest het accepteren.” Twee jaar later werd ze opnieuw zwanger. “Mijn oudste zoontje zei dat hij zo graag een broertje wilde. En ik was er klaar voor. Maar de hele zwangerschap zat ik in angst. Telkens als ik mijn kindje niet voelde bewegen, ging ik naar het ziekenhuis. Gelukkig kon ik er altijd terecht. De laatste maand ben ik in het ziekenhuis gebleven. Omdat het me mentaal rust gaf.”

Ze gaat nog regelmatig naar het graf van Joshua. “Mijn oudste zoon gaat met me mee, hij kan het zich nog herinneren. Gelukkig heb ik het verdriet samen met mijn man kunnen delen. Ook ben ik heel blij dat ik de tijd genomen heb om het verlies te verwerken. Ik ben een tijd gestopt met werken en prijs me gelukkig dat ik die keuze kon maken. Nu zijn we een gezin van vier. Maar tegen de buitenwereld zal ik blijven zeggen dat ik drie kinderen heb.”

sterrenkinderen.be, k-e-n.be