Minder asielaanvragen maar dossierachterstand daalt amper: ‘We hebben intussen de turbo opgezet’

Gesloten Europese buitengrenzen, een verbod op niet-essentiële reizen, een continent in de ban van een pandemie. De coronacrisis had niet alleen een grote impact op hoe wij ons konden verplaatsen, ze heeft ook het aantal asielzoekers in ons land doen teruglopen. In 2020 dienden 16.190 mensen een aanvraag in, het laagste aantal in twaalf jaar. In 2019 waren het er nog 27.742, ruim 11.000 meer dus.

Een uitgelezen kans om de dossierachterstand weg te werken, zo leek het. Ook voor huidig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) is het de prioriteit om de asielprocedures zo kort mogelijk te houden, iets waar België vergeleken met andere Europese landen slecht op scoort. Nochtans is het van belang de mensen zo snel mogelijk duidelijkheid te geven. Wat meespeelt: wie langer hier verblijft en toch finaal een negatief antwoord krijgt, is moeilijker te overtuigen het land weer te verlaten.

Toch daalde de totale achterstand het voorbije jaar amper, zo blijkt uit cijfers die deze krant opvroeg. In maart 2021 wachtten 23.500 personen op een antwoord, terwijl dat in februari vorig jaar, net voor het uitbreken van de pandemie, bijna 25.000 waren. Hoe komt dat?

4.000 personen in de wachtrij

Eerst en vooral is de achterstand bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) wel degelijk teruggelopen. Dat is het loket waar de asielzoekers zich laten registreren en er een eerste intakegesprek gebeurt. Hoewel de dienst enkel op afspraak werkte, hebben ze snelheid kunnen maken. Door de lagere instroom, zeker tijdens de eerste lockdown, hebben de medewerkers zich kunnen storten op de stapel dossiers die nog lagen te wachten. Van 10.000 personen in de wachtrij begin vorig jaar, ging het naar 4.000 nu. De verwachting is dat DVZ tegen de zomer weer helemaal is bijgebeend.

Daar staat tegenover dat de achterstand van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatslozen (CGVS) wel is opgelopen. Eerst en vooral omdat ze daar door de versnelling bij DVZ plots heel wat extra dossiers op hun bord kregen. Tegelijk hadden net de coronamaatregelen daar een grotere impact.

Bij die dienst worden namelijk de dossiers na de eerste aanmelding ten gronde onderzocht. Dat gaat gepaard met diepte-interviews van vaak verschillende uren, in aanwezigheid van een advocaat, tolk en soms ook de voogd. Via videocall zijn zulke gesprekken de facto onmogelijk. Het was zoeken naar voldoende grote en verluchte ruimtes om alles coronaproof te laten verlopen. Sinds enkele maanden lopen de procedures vlotter, maar nog steeds gebeurt het dat interviews moeten worden uitgesteld omdat een van de aanwezigen in quarantaine zit vanwege een coronabesmetting. De achterstand steeg van 15.000 begin vorig jaar naar bijna 19.500 nu.

Toch valt op dat ook CGVS stilaan op toerental begint te geraken. Zo viel er afgelopen maart een beslissing over iets meer dan 2.000 dossiers, een niveau dat in 2019, het jaar voor de coronacrisis, zelden werd gehaald op maandbasis. “We hebben intussen de turbo opgezet”, zegt commissaris-generaal Dirk Van den Bulck.

Hij wijst erop dat de achterstand bij de asieldiensten teruggaat naar 2018. Omdat de grote asielcrisis van 2015 grotendeels verwerkt was en de nieuwe aanvragen stagneerden, had toenmalig staatssecretaris Theo Francken (N-VA) het personeelsbestand afgebouwd. Toen het aantal asielzoekers maand na maand weer steeg, bleef nieuwe versterking uit. Pas begin 2019, toen Maggie De Block (Open Vld) de bevoegdheden van Francken overnam, kwamen er opnieuw 120 medewerkers bij.

In zekere zin beginnen die nu pas te renderen. “Eenmaal die mensen zijn aangeworven en opgeleid, ben je al snel vele maanden verder”, zegt Van den Bulck. “Bovendien strooide corona verder roet in het eten.” Volgens hem kan de achterstand tegen eind 2023 volledig zijn weggewerkt. Francken wijst de verantwoordelijkheid af. “Ik ben intussen al twee jaar en half weg op dat departement. Hoelang gaan ze naar mij blijven wijzen?”

Extra middelen

Intussen heeft Mahdi nog eens 50 miljoen euro vrijgemaakt om de asielprocedure vlotter te laten verlopen. Onder meer de DVZ krijgt 10 personeelsleden erbij, CGVS 54. Ook heeft hij een externe audit besteld om de soms nog archaïsche administratie te moderniseren en te versnellen. De ambitie is dat wie een aanvraag indient, binnen zes maanden een antwoord ontvangt.

Want, hoewel we nog niet van de coronapandemie verlost zijn, zijn de asielcijfers weer aan het stijgen, al sinds eind vorig jaar. Het gaat momenteel vooral om mensen die al eerder in Europa waren, en zich nu pas aanmelden, net omdat de buitengrenzen dicht zijn.

Er komen bijvoorbeeld duidelijk minder mensen uit Zuid-Amerika aan, die voordien visumvrij Europa konden binnenreizen. Ook is de immense druk van vluchtelingen op de Turks-Griekse grens weg. Allicht heeft veel te maken met de restricties die Turkije oplegde in de strijd tegen de pandemie. Ook de netwerken van smokkelaars lijden daaronder. Vanuit Libië en Tunesië wagen nog wel heel wat mensen de oversteek van de Middellandse Zee.

Het is moeilijk te voorspellen in welke mate die kanalen weer geactiveerd gaan worden eens de coronacrisis voorbij is. Maar iedereen houdt er rekening mee dat er straks weer meer asielzoekers gaan toekomen. Een snelle behandeling van hun dossiers is dan aangewezen.