Bijna een miljoen (vooral Aziatische) toeristen komen jaarlijks naar het Alpen-dorpje Hallstatt, dat model zou hebben gestaan voor de Disneyfilm Frozen – niet waar, overigens. Voor veel van de inwoners is de maat vol.
Schoonheid kan soms een last zijn; de 780 inwoners van het Oostenrijkse Hallstatt weten er alles van. Het dorp is ontegenzeggelijk prachtig. De houten huizen kleven er pittoresk tegen een steile rotswand die bedekt is met een laagje bevroren sneeuw. De rook kringelt er prentenboekachtig uit de schoorstenen omhoog, op het meer dat zich voor Hallstatt uitstrekt zwemmen zwanen. Hallstatt heeft alles, dus ook hordes toeristen.
In het dorp stopten vorig jaar 21.000 reisbussen, 225.000 personenauto's en dagelijks 18 treinen uit het nabijgelegen Salzburg. Op zomerdagen trekken soms wel 18.000 toeristen per dag door de smalle straatjes, vaak haastig omdat de bus na een paar uur alweer doorrijdt naar Wenen of Praag. De hashtag #Hallstatt heeft meer dan 618.000 posts op Instagram.
“Frozen”, luidt het enthousiaste antwoord van veel jonge Aziaten op de vraag waarom van alle mooie Alpen-dorpen uitgerekend Hallstatt hun reisdoel is. Yasmin (40) uit Seoul voegt daar behulpzaam “u weet wel, van Disney” aan toe.
Frozen (2013), de meest bekeken Disney-tekenfilm aller tijden, gaat over twee prinsessen van wie er een beschikt over magische krachten waarmee ze haar omgeving onder een laag sneeuw en ijs kan bedekken. De prinsessen wonen in een stad genaamd Arendelle, die net als Hallstatt op een bergrug aan het water ligt.
Veel mensen, zoals de 21-jarige Yolanda en Jessica uit Hongkong, komen dus naar Hallstatt “to see the real Arendelle”. Alleen: er is geen bewijs dat Hallstatt model stond voor de tekenaars van Frozen. Volgens Disney is de film geïnspireerd op het landschap rond het Noorse Bergen.
Pretpark
Europa dreigt in de 21ste eeuw ten onder te gaan als toeristisch pretpark voor de rest van de wereld. Deze dramatische these uit de roman Grand Hotel Europa (2018) van Ilja Leonard Pfeiffer lijkt in Hallstatt een best plausibel scenario, net als in Venetië of Amsterdam.
Dat toerisme plekken daadwerkelijk kapot kan maken, bewijst het Thaise eilandje Koh Phi Phi, waar in 2000 de film The Beach werd opgenomen met Leonardo DiCaprio in de hoofdrol. De toeristenstroom die volgde vernietigde het koraalrif. Daarna werd het eiland gesloten voor publiek.
Ook op deze januari-ochtend haalt de veerpont elk halfuur tientallen toeristen op bij het stationnetje aan de overkant van het meer. Zodra de trossen losgaan, worden de selfiesticks getrokken als degens. Drie Koreaanse vriendinnen poseren lachend met het peaceteken. Als de boot aanlegt rollen hun glanzende rolkoffers als eerste over de loopplank, het dorpsplein op.
De jongeren treuzelen, posten de verse foto's op Instagram, tot de schipper hen verjaagt. “Voor je kijken, opschieten!” En tegen de achtergebleven journalist: “Ja, moet je hier eens twaalf uur op een dag werken en zien wat voor humeur je dan krijgt.”
Het duurde even voordat men in Hallstatt begreep dat het toerisme een nieuwe dimensie had gekregen. “Vorige maand liep hier een volwassen vrouw in een prinsessenjurk rond”, zegt Christine, een verkoper in een van de toeristenwinkels. “‘Doen Chinezen aan carnaval?’, vroeg mijn collega nog.” Pas later hoorde ze via de lokale televisie over de Frozen-hype.
Zonder het toerisme had Christine waarschijnlijk geen baan in de buurt gevonden, zegt ze. Ze is wel blij dat ze niet in Hallstatt woont maar twee dorpen verderop. “Hier wonen zou ik niet uithouden. Toeristen denken dat het een museum is, ze lopen zomaar huizen binnen.”
Unesco-erfgoed
Toen Alexander Scheutz burgemeester werd, had hij nooit gedacht dat hij nog eens beroepshalve gelijkenissen zou zoeken tussen Hallstatt en een fantasieplaats uit een tekenfilm. Toch is dat precies wat hij eind vorig jaar heeft gedaan. Zijn conclusie: “Onzin. Lijkt er niet op. Waar in Frozen een paleis staat, begint bij ons de tandradbaan.” Wat hem betreft begint Hallstatt dan ook niet met Frozen-rondleidingen, zoals die in het Kroatische Dubrovnik worden georganiseerd sinds de stad fungeerde als decor van de serie Game of Thrones.
“Het is gewoon te veel”, zegt Scheutz, die vanuit een openstaande kast in zijn werkkamer wordt aangestaard door een rijtje knuffelpanda's, relatiegeschenken van Chinese reisgezelschappen. Toch wil hij de toeristen niet weg hebben. “Zonder toeristen kan Hallstatt niet bestaan.”
Eeuwenlang leefden de inwoners van Hallstatt van de nabijgelegen zoutmijn. Dat zware bestaan werd wat verlicht toen het dorp honderd jaar geleden werd ontdekt als kuuroord. Het toerisme bleef kleinschalig, tot de gemeente door een provinciale reorganisatie rond de eeuwwisseling veel minder belastinginkomsten binnenkreeg en het stadsbestuur besloot flink te investeren in toeristische infrastructuur om het gat te vullen – het hielp dat Hallstatt al sinds 1997 een Unesco-monument was.
De doorbraak kwam toen Hallstatt in 2011 werd bezocht door een Chinese zakenman die zo was aangedaan door de schoonheid van het dorp dat hij het thuis in de provincie Guangdong op ware grootte liet nabouwen. Sindsdien steeg het aantal toeristen tot bijna een miljoen per jaar.
Scheutz: “Zonder die toeristen hadden we moeten fuseren met een grotere gemeente in de buurt en zouden de jongeren hier wegtrekken. Nu hebben we de beste voorzieningen in de regio.”
Radicale maatregelen
Siegrid Brader vindt de houding van de burgemeester veel te laks. “Als je bedenkt dat steeds meer Chinezen zich dit soort reizen kunnen permitteren… En daarna komt Afrika.” Voor haar tuinpad is rood-wit afzetlint gedrapeerd.
Met een aantal gelijkgezinden richtte Brader de Burgerbeweging Hallstatt op. Ze eisen radicale maatregelen: toegangsheffingen, een maximaal aantal bezoekers per dag en strengere handhaving van het verbod op drones. “Laatst nog landde er een op het balkon van mijn buurman. Hij heeft hem zo”, Brader stampt met haar pantoffel op de deurmat, “kapot getrapt.”
Brader wil niet overkomen als toeristenhater, zegt ze. Ze vertelt over het vakantiehuis dat haar oma vroeger verhuurde, hoe ze families uit heel Europa op sleeptouw namen door de bergen. “Maar dat waren toeristen die zich voor onze manier van leven interesseerden, geen mensen die er maar een paar uur waren en alleen maar foto's van zichzelf maakten.”
Om halfvijf verdwijnen de laatste twee bussen in de rotstunnel die Hallstatt verbindt met de rest van de wereld. In het dunne laagje sneeuw op het stenen muurtje van het busstation heeft iemand een boodschap achtergelaten: “Hup China!”
