Militaire activiteiten terugschroeven? Eerst zien, dan geloven, klinkt het buiten Rusland

Bij onderhandelingen in Turkije dinsdag werd geen staakt-het-vuren bereikt, zoals de Turkse gastheer president Erdogan tevoren hoopte. Ook was er geen verlichting voor de steden die al weken onder genadeloze beschietingen liggen, zoals Marioepol. President Macron, die zich met Turkse en Griekse steun hard maakt voor een humanitaire operatie in die stad, zei na een gesprek met Poetin dat de omstandigheden zich hier de komende dagen (nog) niet voor lenen. President Poetin wil dat de ‘nationalisten’ in die stad zich overgeven.

Leiders van de VS, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië waarschuwden na telefonisch overleg dan ook dat het Westen op zijn hoede moet blijven. Biden zei met zijn oordeel te wachten ‘tot ik zie wat hun acties zijn’. De leiders bespraken onder meer een nieuw hulppakket voor Oekraïne en de noodzaak de druk op Rusland in stand te houden.

Na afloop van het diplomatieke overleg tussen Rusland en Oekraïne in Turkije, de eerste fysieke ontmoeting sinds twee weken, zei de Russische onderminister van Defensie Fomin dat besloten was “de gevechtshandelingen rond Kiev en Tsjernihiv drastisch te verminderen” om “het wederzijdse vertrouwen” te vergroten. Afgelopen vrijdag kondigde Rusland aan dat het zich vooral op de Donbas gaat richten.

Hergroepering, geen terugtrekking

Het Pentagon zei dinsdag dat kleine aantallen militairen uit posities rond Kiev wegtrekken. “Maar wij denken dat dit een hergroepering is, geen echte terugtrekking”, zei een woordvoerder. Hij waarschuwde voor de kans op een ‘groot offensief’ elders in het land en zei dat de dreiging voor Kiev niet voorbij is.

Ook Oekraïense parlementariërs waarschuwden dinsdag voor te hoge verwachtingen en volgens de legertop van het land gaat het om een simpele hergroepering van de troepen om hen te misleiden.

Ver van de dramatische situatie op het slagveld, waar honderdduizenden Oekraïners bedreigd worden door Russisch geschut en tekorten aan voedsel, water en medische hulp, werd in Turkije wel enige vooruitgang gemeld. Zo zei de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu dat de gesprekken ‘de meeste vooruitgang’ lieten zien sinds het begin van de onderhandelingen. Over sommige onderwerpen zou zelfs een compromis in het verschiet liggen.

Veiligheidsgaranties

Daarmee doelde de Turkse minister op de Oekraïense bereidheid een neutraal land te worden – geen Navo-lidmaatschap, geen buitenlandse militaire bases – in ruil voor ‘ijzeren’ veiligheidsgaranties van grote westerse landen. Dit komt wat de Oekraïners betreft neer op een bijstandsverplichting die lijkt op die van de Navo, maar dan zonder lidmaatschap. Volgens een Oekraïense onderhandelaar zouden beide partijen elkaar ook naderen over de mogelijkheid van een EU-lidmaatschap voor Oekraïne. De elementen van een akkoord zouden wat Kiev betreft voorgelegd moeten worden aan de bevolking, en ook geratificeerd moeten worden door de staten die de garantie afgeven – een langdurig proces.

De Britse krant Financial Times meldde dat in een concepttekst voor een staakt-het-vuren drie oorspronkelijke Russische eisen – inzake demilitarisering, denazificering en de Russische taal ontbreken. Maar van Oekraïense kant wordt voortdurend benadrukt dat de Russische onderhandelingspositie vaak lijkt te wijzigen, en er op geen enkel punt echt overeenstemming is bereikt.

Wel is duidelijk dat een toekomstige deal alleen mogelijk zal zijn als de onderhandelingen over de in 2014 door Rusland veroverde en ingenomen gebieden – de Krim en delen van de Donbas – in de ijskast worden geplaatst. Want op dit punt zijn de posities totaal onverenigbaar. Rusland wil erkenning dat de Krim Russisch is, terwijl voor Oekraïne elke territoriale beloning voor het bloedvergieten onaanvaardbaar is. “We handelen niet in mensen, gebieden of soevereiniteit”, onderstreepte minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba. Maar Kiev wil de gebieden ook niet militair heroveren, en stelt daarom vijftien jaar aan bilaterale onderhandelingen over de Krim voor.

Maar die uitspraken lopen ver vooruit op de huidige situatie, waarin geen staakt-het-vuren en zelfs geen humanitaire hulp voor Marioepol mogelijk is. Het Internationale Rode Kruis noemt ‘het niveau van dodelijk geweld, vernietiging en lijden’ waaraan Oekraïners worden blootgesteld ‘weerzinwekkend en onaanvaardbaar’.