‘Mijn credo is leven in de waarheid’: bedrijfsleider, theoloog en filantroop: wie was Jozef Chovanec echt?

‘Mijn oog bleef hangen bij die foto in de gazet”, zegt Danny Vervaeren, een 62-jarige duivel-doet-al uit Genk. “Het is intussen twee weken geleden, en eigenlijk kan ik pas sinds enkele dagen zeggen dat het stilaan een beetje gaat. Ik kon die foto niet verbinden met de Jozef die ik zo goed heb gekend.”

“Ik was hem al een jaar of twee uit het oog verloren. Ja, je wordt wat ouder, er komt een kleinkind. Opeens heb je gezondheidsproblemen en stap je er even uit. Ik was ervan overtuigd dat Jozef op een dag weer in België zou opduiken en bellen: ‘Where do we drink coffee today?’ Zoals het altijd was geweest.”

‘Helemaal blauw’

Als op dinsdag 27 februari 2018 in ziekenhuis Marie Curie in Lodelinsart de laatste stekker wordt losgetrokken, staan naast echtgenote Henrieta en z’n 2-jarige dochtertje ook moeder Anna Chovancova, vader Jozef en broers Peter en Pavol rond het bed. Peter is overgekomen uit Zwitserland, Pavol uit Antwerpen. De vier anderen hebben zichzelf op zaterdag halsoverkop in een autootje gepropt voor een traject van 1.100 kilometer.

Moeder Anna, op 2 maart 2018, tegenover het Comité P: “Ik hoorde op vrijdagavond rond elf van mijn schoondochter dat Jozef was gearresteerd op de luchthaven, en dat hij de volgende dag voor de snelrechtbank zou verschijnen. We stonden meteen klaar om te vertrekken, voor het geval hij iets nodig had. Geld of zo. We zijn op zondag in België aangekomen.”

In het ziekenhuis krijgt de familie te horen dat Jozefs hersenen in die mate zijn beschadigd dat er al geen hoop meer is.

Anna: “Hij was helemaal blauw. Een van vingers aan z’n linkerhand, de ringvinger, was gebroken. Een van zijn handen was gezwollen. Een van zijn hielen was gebroken, alsof iemand er heel hard op had geslagen.”

In een kast van de ziekenhuiskamer vindt de familie de volgende dag twee zwarte vuilniszakken met daarin een paar sandalen, een paar schoenen en een jeansbroek, gerafeld en onder het bloed. Het witte t-shirt dat Jozef draagt op de achteraf zichtbaar geworden bewakingsbeelden in de politiecel is zoek. Ook het hemd dat hij draagt als passagiers die vrijdagavond vanuit de Boeing 737 op de tarmac in Charleroi filmen als hij wordt besprongen door een zestal agenten is nergens terug te vinden.

Anna: “Mijn man denkt dat de agenten hem hebben omgekleed nadat ze hem hadden gedood.”

Tegels zetten

Jozef Chovanec wordt op 21 april 1979 in Zilina geboren als oudste van drie zonen. Hij is 10 als zijn land zich met een fluwelen revolutie bevrijdt van zijn communistische overheersers, 13 als Tsjechië en Slowakije elk hun weg gaan en 25 als Slowakije toetreedt tot de Europese Unie.

Anna: “Hij is naar de lagere school gegaan in Terchová, deed zijn lyceum aan het Sint-Franciscus van Assisi. Daarna is hij theologie gaan studeren aan de Nitra-universiteit.”

Hij behaalde een master in de theologie.

Danny Vervaeren: “We hadden het daar vaak over. Priester zou hij worden. Maar dat celibaat, zei hij me, dat wist hij zo nog niet. Jozef wou iets betekenen voor zijn gemeenschap, voor zij die het minder goed hadden getroffen dan hij. De toetreding tot de EU heeft voor zijn generatie alles veranderd. Hij is met zijn broer Pavol naar hier gekomen. Dat was in 2007. Ik was projectleider bij het tegelbedrijf van Geert Lagrange uit Overpelt. Wij deden van die grote projecten. Rusthuizen, ziekenhuizen, gebouwen van Willy Naessens.”

“We hadden altijd maar meer volk nodig, en Jozef regelde dat. Je had situaties waarin de architect om tien uur ’s avonds het werk van de voorbije dag kwam inspecteren en zei: ‘Hm, ik vind de tegels toch niet zo passen.’ Dan moesten al die tegels er weer uit en moesten er tegen de ochtend nieuwe tegels in. Jozef kreeg dat geregeld. Hij had altijd zo’n veertig-vijftig jonge gasten uit Slowakije die hier alleen maar waren om te werken, te douchen, te slapen en weer te werken. Hij kon die al eens een nachtje doen overwerken. Vergis u niet, die gasten waren allemaal ingeschreven. Ze bleven hier voor een week of vijf en het enige wat hen interesseerde was zoveel mogelijk uren werken.”

Levensvragen

Het bedrijfje heet nog altijd Jovabouw. Met de Jo van Jozef en de Va van Vaclav Križ, jarenlang zijn vennoot. Samen leverden ze honderden Slowaakse bouwvakkers voor projecten in Brussel en Vlaanderen. Als je op de website het balkje projects aanvinkt, zie je beelden van de Antwerpse premetropijp Brabo 2, de autotunnel in The Loop in Gent, de uitbreiding van de Brusillia-toren in Schaarbeek, de Schuman-Josaphat-spoortunnel in Brussel en de verbreding van het Albertkanaal in Heusden-Zolder.

Danny Vervaeren: “Als Jozef en Vaclav in het land waren, kon je ze zeven dagen op zeven de klok rond bereiken. Ik had er vaak een ongemakkelijk gevoel bij, hoe die Slowaakse jongens hier leefden. Ik stelde me Slowakije voor als een achtergesteld gebied. Jozef kon zich daar dan over opwinden (lacht). Hij zei dingen als: ‘Weet jij wel dat wij de beste skigebieden van Europa hebben?’ Hij drong erop aan dat ik eens op bezoek kwam, in Terchová. In december 2011 ben ik gegaan.”

“Nergens in m’n leven ben ik ooit zo gastvrij ontvangen als toen, daar. Jozef sleepte me mee naar goede restaurants, naar een wellness, naar een shopping center. Altijd met dat lachje: ‘Zie, dat hebben wij hier allemaal ook.’ Ik mocht tijdens die hele week niks betalen. Ik overnachtte bij hen, en alles was er zo anders. Onze drukdoenerij, dat kennen ze daar helemaal niet. Je was er te gast, en alles wat ze wilden was je overdonderen met het gevoel dat je welkom was. Ik leerde hem toen ook kennen als een man met levensvragen. Is het dat dan, vroeg hij zich af, het leven? Altijd maar werken? Hij wou iets anders doen. Hij wou de politiek in. Ooit. Iets tastbaars doen voor zijn gemeenschap.”

‘Leven in waarheid’

De relatie met Henrieta is er aanvankelijk een op afstand. Zij woont en werkt in Groot-Brittannië, waar hij af en toe een klus in de bouw heeft. Ze huwen in de zomer van 2014. Elf maanden later wordt hun dochtertje geboren.

Midden 2016 raakt Milan Laurenčík, de burgemeester van Terchová, voor de liberaal-conservatieve SaS verkozen in de Nationale Raad van de Slowaakse Republiek. Volgens het lokale kiessysteem worden er dan tussentijdse verkiezingen georganiseerd in de gemeente.

In de aanloop naar 5 november 2016 gaat Jozef Chovanec voor een sobere campagne. De slogan op zijn affiche luidt: “Leven in waarheid.” Op zijn verkiezingswebsite verduidelijkt hij: “Mijn levenscredo is leven in de waarheid, ik probeer dit om te zetten in mijn leven. Het is aan anderen om te beoordelen of het goed met me gaat. Ik zou deze levenshouding willen omzetten in diensten aan u, dierbare medeburgers. Nadat ik was afgestudeerd, werd van mij verwacht dat ik priesterlijk pastoraal werk zou gaan doen, maar de mens verandert, de Here God verandert.”

Hij beschrijft z’n loopbaan in de bouw, zijn vrijwilligerswerk als catechist, de zomerkampen die hij organiseerde voor sociaal zwakkeren. Hij besluit: “In mijn vrije tijd houd ik van reizen. Ik bezocht Japan, Cuba, China, Canada, Rusland, Europese landen en Zuid-Amerika. Daarnaast geniet ik van familie, wandelen. Ik hou van lezen en van volksmuziek. Ik speel hockey met vrienden op het veld naast het Gavurky Hotel. Ik kan van mezelf zeggen dat ik vriendelijk ben, communicatief, eerlijk, vriendelijk en sociaal gevoelig.”

Jozef Chovanec laat zich nog voor de stembusslag door Vaclav uitkopen uit Jovabouw. Hij is zegezeker en wil zich settelen.

Danny Vervaeren: “Hij vertelde over het autootje dat hij had gekocht. Hij had dat hier gezien, de voedselbank. Vrijwilligers die in supermarkten voedsel dat tegen de vervaldatum aanzit ophalen en verdelen onder behoeftigen. Hij wou iets soortgelijks van de grond krijgen in Terchová.”

Vier dagen voor de verkiezingen belooft hij de bewoners van Terchová op Facebook een onafhankelijk bureau voor goedkope juridische bijstand bij kleine geschillen, naar het voorbeeld van De Wetswinkel die hij in Antwerpen heeft ontdekt.

Zombie

De uitslag is niet goed.

Danny Vervaeren herinnert zich het telefoontje: “Waar zit gij? In Bornem. En gij? In Antwerpen. We spraken ergens halfweg af in een tankstation langs de autosnelweg. Jozef zat daar, verslagen. Hij zei: ‘Kunt ge dat nu geloven? Tien stemmen meer, en ik was burgemeester.’ Hij was erg aangeslagen.”

Hij sticht een nieuwe vennootschap, KRAAFT. Die doet min of meer hetzelfde als Jovabouw, arbeidskrachten aanleveren voor grote bouwwerven, en dat brengt hem nu en dan in een conflictsituatie met zijn vroegere vennoot. “Hij is een beetje onder sociale druk teruggekeerd naar België”, denkt Danny. “Er was geen alternatief.”

Het ging niet om tien stemmen, zo leert wat opzoekingswerk. Volgens de kiescommissie van het district Zilina behaalde kandidaat nummer 1, Jozef Dávidík, 754 stemmen. Tegenover 213 voor Chovanec. Het was niet eens zo’n slecht electoraal debuut. Hijzelf zag het als een mislukking.

Weduwe Henrieta, tegenover het Comité P: “In december 2016 was hij erg gestrest, hij had problemen van het type affectieve schizofrenie. Hij nam er maandenlang medicatie voor, maar hij is daar in maart of april 2017 mee gestopt. De medicatie dekte een vrij breed spectrum van mentale aandoeningen. Het was hem voorgeschreven door een psychiater. Mijn man moest in september nog op controle, maar ik ben niet zeker of hij is gegaan. Toen hij die medicatie nam, was hij als een zombie. Hij sliep de hele tijd en niets interesseerde hem. Het was alsof hij er fysiek nog wel was, maar niet mentaal.”

Danny Vervaeren probeert zijn beeld van de laatste ontmoeting helder te krijgen: “Zijn ogen waren glazig. Hij was verward. Hij handelde zijn projecten hier nog wel af, maar niet meer met de gedrevenheid van vroeger. Ik tracht me iets voor te stellen bij wat er op de luchthaven is gebeurd. Hij die zijn jas met zijn pas in vergeet in het cafetaria. Doorloopt. In paniek geraakt. Ik weet het niet. Ik kan het mij niet voorstellen. Hij was zo’n rustige, zachtmoedige man.”

Tegenexpertise

Spoedarts Kris Permentier is door de familie Chovanec ingehuurd voor een tegenexpertise bij de eerdere bevindingen die het parket-generaal in Bergen deden besluiten dat het optreden van de federale politie op de luchthaven van Charleroi niet de directe oorzaak was van de dood van Jozef Chovanec. Men lijkt de doodsoorzaak eerder te situeren bij het optreden van MUG-arts J. P., die na de immobilisatie van de man in zijn cel een injectie met dropepridol toediende. Permentier onderzocht alle data, vergeleek wat hij las met wat hij zag op de video.

Kris Permentier: “Dropepridol kreeg tien jaar geleden een black box warning van het Amerikaanse FDA, maar het was in al de jaren daarvoor het meest gebruikte medicijn bij acute agitatie. Het werd ook courant gebruikt in de anesthesie. Als het zo gevaarlijk zou zijn als men het nu voorstelt, hadden we in het verleden veel meer overlijdens moeten zien. Voor zover ik kan oordelen, hebben de mensen van de MUG correct gehandeld.”

“Wat je ziet, is dat de agenten beweren dat Jozef Chovanec aan het zingen was terwijl hij een gewicht van tachtig tot honderd kilo op zijn borstkas kreeg. Dat lijkt mij fysiologisch gezien weinig waarschijnlijk. Wat mij ook opvalt, is dat mijnheer Chovanec nog beweegt, tot kort voor de dame van de MUG de injectie zet. Daarvoor is er een periode van onbeweeglijkheid.”

Er is nu een college van experts aangeduid met wie Permentier volgende maand in debat gaat over de werkelijke doodsoorzaak. “Juist daarom vind ik het raar wat deze week gebeurde”, zegt hij. “Het parket-generaal zelf dat uit het onderzoek lekt, en vooruitloopt op de uitkomst van een puur wetenschappelijke discussie. Ik vind dat op zijn minst eigenaardig. ”