Middeleeuws gebouw als fietsenstalling? Goede vuistregels om historische gebouwen een andere invulling te geven

Een middeleeuws gebouw als fietsenstalling: Vlaams minister Matthias Diependaele (N-VA) is er niet over te spreken, het stadsbestuur ziet geen andere oplossing. Na het Gravensteen vorig jaar maakt Gent zich opnieuw op voor een relletje over historisch erfgoed. Of niet? Experts geven het stadsbestuur gelijk.

Monteer de soundtrack van Harry Potter onder beelden van de Gentse binnenstad en je hebt een hit op TikTok. Daar circuleren verschillende filmpjes, gemaakt vanop de Sint-Michielsbrug, die potterheads oproepen om de stad te bezoeken.

De middeleeuwse gebouwen in het historisch centrum spreken tot de verbeelding. Dat is niet alleen zo voor toeristen, ook Gentenaars zelf zijn trots op hun historisch erfgoed. En extra gevoelig als die een nieuwe invulling krijgen. De kerk op het Sint-Annaplein die mogelijk een supermarkt wordt? Commotie. Het Gravensteen dat een bezoekerscentrum krijgt? Wekenlang gedoe in de pers.

Lijkt het Groot Vleeshuis in centrum Gent nu hetzelfde lot beschoren? Die hal staat al sinds april 2021 leeg omdat het gebouw op instorten staat. Het Gentse stadsbestuur heeft echter een oplossing. Ze stelt voor om de grote hal te renoveren en in te richten als fietsenstalling. Dat schoot bij Vlaams minister van Erfgoed Matthias Diependaele (N-VA) in het verkeerde keelgat. “Ik kan niet ontkennen dat ik serieus geschrokken ben”, liet die dit weekend weten.

Functie van gebouw

Maar is de herbestemming dan zo’n ramp? Volgens verschillende experts heeft de stad een goede keuze gemaakt. Maarten Liefooghe, professor architectuurtheorie en -geschiedenis (UGent), noemt de plannen van de stad “vanuit erfgoedstandpunt erg plausibel”. “Het lijkt mij heel zinvol om een functie te zoeken die eigenlijk geen grote materiële impact heeft op toch een kwetsbaar gebouw”, zegt hij. “Een fietsenstalling is bij uitstek een lichte ingreep. Stel nu dat je er een museum van zou willen maken, dan moeten er al grotere verbouwingen komen.” Dat hoeft niet voor een fietsenstalling. De vleeshal is gewoon een grote hal.

Eenzelfde geluid bij de Vlaamse bouwmeester Erik Wieërs. “Het zou gewoon al niet evident zijn om zo’n gebouw klimaatbestendig te krijgen. Dus hier een functie voor bedenken die geen grote werken impliceert, is goed.”

Volgens Wieërs gebeurt nog te vaak het omgekeerde: gemeentebesturen die zien dat ze nood hebben aan bijvoorbeeld een cultureel centrum en dan een vrijstaande kerk daaraan aanpassen. Terwijl dat misschien als een tang op een varken slaat. “Ik vind dit zelfs een win-win. Anders zou Gent nieuw terrein moeten aansnijden om een fietsenstalling te maken”, zegt de bouwmeester. “Dan is het een betere oplossing om dat in een al bestaand gebouw te kunnen doen.”

Niet dat de geschiedenis van een gebouw er niet toe doet. Het is wel degelijk belangrijk om die voort te laten leven, zegt Liefooghe. “Houdt het gebouw ‘leesbaar’ voor geïnteresseerde bezoekers. Vaak is dat door infopanelen, erfgoedapps of rondleidingen.”

Publiek goed

Een derde vuistregel die Liefooghe en Wieërs zien, is om het publiek ook toegang te geven tot zo’n gebouw. “Ik ben blij dat het een publieke functie krijgt en zo openbaar blijft voor iedereen”, zegt Wieërs. “Je ziet af en toe wel dat zo’n gebouw vermarkt wordt. Stel nu dat er een vijfsterrenhotel in zou komen, dan zou dat betekenen dat niet iedereen de hal nog kan zien.” Een eindje verder van het Groot Vleeshuis zijn er zo genoeg voorbeelden van oude - zij het niet middeleeuwse - gebouwen waarin fastfoodketens of winkels huizen.

Ook Lorenzo Van Tornhaut (Volus/KU Leuven), ontwikkelaar, gastprofessor en vooral zelf Gentenaar, juicht toe dat hij binnenkort zelf de hal zal kunnen bewonderen. “Je zou zo’n fietsenstalling ook kunnen zien als vestibule. Het is bijna een ontvangsthal waar de stad haar bezoekers verwelkomt als ze aankomen met de fiets.” Voor alle duidelijkheid: een zusterbedrijf van Volus levert de steunbalken die het Vleeshuis overeind houden en is in de zin betrokken bij het project.

Hij trekt het nog verder. “De vele fietsen die nu lukraak over Gent verspreid staan, doen af aan het karakter van het historisch centrum”, zegt Van Tornhaut. “Door plaats te maken voor fietsen zorg je ook voor een opwaardering van de rest van het centrum.”

Steunbalken

Rest dan nog de vraag waarom de plannen in het verkeerde keelgat schoten bij Diependaele. “Als minister van Erfgoed betreur ik dat er geen bredere oefening opgestart wordt voor een invulling dicht bij de originele functie”, zegt hij. “Dat is nu niet het geval. Die fietsenstalling is gewoon een ad-hocoplossing voor een mobiliteitsprobleem.”

Bevoegd Gents schepen Hafsa El-Bazioui (Groen) blijft rustig bij de kritiek. “Ik ben hier al een jaar mee bezig. Ik ben zeker dat ik sterk in mijn schoenen sta. Dit is echt een goede invulling voor de hal.”

El-Bazioui vindt het zelfs een goede zaak dat er debat komt over haar plannen. “Dat toont dat vastgoed leeft en ons allemaal raakt.” Al kan ze ook niet anders dan opmerken dat het gek is dat er nu kritiek komt. “Het Groot Vleeshuis is al meer dan een jaar gesloten en staat er verloederd bij”, zegt ze. “Toch heb ik hier geen enkele politieke vraag over gekregen. Terwijl dat zeker had gekund. Elke dag fiets ik voorbij dat gebouw naar het stadhuis en elke dag ben ik beschaamd dat het gebouw er zo bijstaat en dat er gele steunbalken nodig zijn om het recht te houden.”