Microbioloog Emmanuel André: ‘Als iedereen ongeremd feest zijn de gevolgen niet te overzien’

Terwijl het Overlegcomité bijeenzat, was er nog veel onduidelijkheid over omikron. Microbioloog Emmanuel André, die als eerste waarschuwde voor de nieuwe variant, ziet de besmettingen nu alweer stijgen en vreest dat Kerstmis en Nieuwjaar de omikronmotor nog twee keer kunnen laten versnellen. Maar de expert had ook goed nieuws. ‘Maatregelen kunnen mogelijk sneller effect hebben op het verloop van de vijfde golf.’

Het Overlegcomité verstrengt, terwijl het corona-dashboard nog groen kleurt. Waarom moest dat?

“De eerder genomen maatregelen en inspanningen van de mensen hebben het tij in de vierde golf gekeerd, maar onder die deltacurve groeit de omikrongolf heel hard. Op 26 november dook het eerste geval op. Op 13 december zaten we net onder de 300 besmettingen. En dinsdag klopten we al af op 2.400 bevestigde gevallen. Omikron tekende toen al voor 27 procent van alle PCR-tests, een dag later is dat 33 procent. Tien dagen geleden zaten we nog aan 3,3 procent.

“De huidige analyses gaan over besmettingen die vorige week plaatsvonden. Wie vandaag besmet raakt, heeft al meer dan 50 procent kans dat het omikron is. Een dezer dagen wordt de variant dominant. We zijn de U-turn in de besmettingscurve al aan het nemen: in de acht labo’s van het federale testplatform, die een vijfde van alle PCR-tests in België doen, zien we het totaal aantal besmettingen al weer toenemen. Tegen Kerstmis zal dat ook duidelijk worden in de 7- en 14-daagse cijfers van Sciensano.”

Over de ernst van omikron blijft veel onduidelijkheid bestaan. Wat weten we al en wat niet?

“Pas begin januari weten we meer over de impact van deze variant op onze ziekenhuizen. De modellen zijn nog niet rijp. We mogen niet zomaar hoopgevende Zuid-Afrikaanse data overnemen voor Europa. Wellicht zijn die gegevens ook te snel geïnterpreteerd: een golf begint altijd bij jongeren die meer contacten hebben. Pas als een paar weken later ouderen besmet raken, stijgen de hospitalisaties. Nu lopen de eerste cijfers uit het Verenigd Koninkrijk binnen (gisteren telde men daar 129 opgenomen patiënten en 14 omikrondoden, vier dagen geleden waren er 85 hospitalisaties en 7 overlijdens, IDV). Dit is pas het begin van de curve, je weet niet hoe hoog die wordt.

“Tot nu laten Europese data geen verschil in ernst zien tussen omikron en delta: in dat geval riskeert 1 tot 1,5 procent van de besmette personen in het hospitaal te belanden. Als arts vind ik dat we ons moeten voorbereiden op dat worstcasescenario, en bij de omikronversnelling is dat een grote uitdaging. Zelfs als het hospitalisatiecijfer naar 0,5 procent zakt, kan het spannend worden omdat je in kortere tijd naar een mogelijk hogere piek gaat.

“De ernst wordt echter mee bepaald door de immuniteit van de bevolking. Daar speelt onze hoge vaccinatiegraad in ons voordeel. Volgens enkele rapporten beschermen twee dosissen al tegen ernstige ziekte door omikron. Een derde van onze bevolking kreeg al een booster die een verhoogde bescherming geeft. Met elke dag dat we de golf kunnen vertragen en duizenden extra boosters zetten, verminderen we de impact van deze golf.”

Wat kunnen we nog winnen?

“Er verliepen nog maar 29 dagen sinds omikron voor het eerst is gezien. De maatschappij vraagt wetenschappelijke evidentie voor maatregelen. Maar we zitten in een grijze zone en moeten nog kennis winnen. Zo kennen we het natuurlijk verloop van de golf nog niet. Het blijft mogelijk dat deze nieuwe mutant zo besmettelijk en ernstig is dat we in het deltascenario komen, in een sneller tempo. Enkele preliminaire elementen wijzen er echter op dat we sneller naar een hoge piek van besmettingen zouden evolueren, aangezien patiënten sneller ziek en besmettelijk worden. Maar een beperking van onze sociale contacten zou die golf ook snel kunnen laten dalen.

“Als wordt bevestigd dat de tijd tussen twee generaties van infecties bij omikron kleiner is dan bij delta, zou dat betekenen dat maatregelen al na één week effect kunnen hebben op het verloop van de vijfde golf (terwijl we tot nu pas na twee weken effect zien, IDV). Dat zijn wel theoretische concepten die nog gevalideerd moeten worden met harde gegevens. Maar dit geeft hoop om deze golf onder controle te houden.”

Waarin schuilt precies het gevaar?

“Het is nu al duidelijk dat we met Kerstmis aan 10.000 besmettingen per dag zullen zitten. Dat wil niet zeggen dat er dan in elke familie al een besmet persoon is. Maar kerst en oudjaar zijn cruciale feesten die op de viruskant een superopportuniteit geven op een amplificatie in twee stappen. Veel mensen gaan misschien wel twintig keer meer contacten hebben dan in hun huidig dagelijks leven met telewerk en gesloten scholen. Velen kunnen besmet worden. Kerstmis kan voor een eerste grote vermeerdering zorgen. Tegen Nieuwjaar zullen de nieuw geïnfecteerden besmettelijk worden en de epidemie een tweede extra versnelling geven. Als iedereen ongelimiteerd feest, krijgt het virus weer vrij spel.

“De consequenties van zo’n situatie kunnen we vandaag niet evalueren, zeker niet in verband met ziekenhuisopnames. Maar als op dat moment moet beslist worden over het lossen van de maatregelen uit de vorige golf, zou de heropening van de scholen en andere activiteiten in het gedrang kunnen komen. Onze contacten beperken is de sleutel om daar iets aan te doen. Los van wat onze politici beslissen, vraag ik om supervoorzichtig te zijn als je een hoogrisicocontact had met een besmet persoon. Zeg dan niet: ik doe een sneltest en ga toch naar het feest. Blijf in isolatie, want een negatief resultaat is niet betrouwbaar. De sneltests missen in de eerste dagen van besmettelijkheid een op de twee besmette personen.”

U wees er al op dat de eerstelijnszorg overspoeld dreigt te raken. Welke gevolgen kan dat hebben?

“Zonder maatregelen riskeren we midden januari al een overbelasting bij de huisartsen en bij het testen en tracen. Ze hebben in het verleden al tegen hun maximumcapaciteit aan gezeten. Dan roept de zorgsector om een lockdown.”