Mexico herontdekt zijn paddo’s: ‘Een trip die twaalf uur duurde, wooow’

De tengere Braulia Velásquez (56) snijdt een kokosnoot in schilfers. Onder een dampende zwarte pot smeulen twee houtstronken. Op een muur van haar huisje staat ze zelf afgebeeld: groeven in haar geschilderde gezicht, zeven magische paddenstoelen in de handen, paarse, opstijgende aura’s rond haar hoofd. Nog niet zo lang geleden, beweert ze, genazen haar paddo’s een oude vrouw van kanker.

Diep in de zuidelijke bergen van de Mexicaanse deelstaat Oaxaca wordt de magic mushroom daadwerkelijk magie toegedicht. Als curandera (heler of genezer) begeleidt Velásquez al jarenlang mensen tijdens hun geestverruimende reizen in het dorpje San Mateo Rio Hondo. Zelf at ze haar eerste ‘heilige kinderen’ toen ze zeven was. De hallucinogene zwammen wezen haar een plek waar veel vis zwom, plots had haar arme gezin te eten. Sindsdien zijn de paddenstoelen haar gidsen.

Ze ontwikkelde haar eigen ritueel, met een kaars, een witte en een rode bloem, peterselie, basilicum en groene munt, “tegen negatieve energie”. De paddo is goed voor lichaam en geest, gelooft ze, effectief ook bij angst en rouw. Zelf vindt ze troost bij de paddenstoelen wanneer ze verdriet heeft. De stille bergen vormen haar mystieke decor. Stapelwolken plakken op 2.500 meter hoogte als watten aan de groene toppen, zonlicht tussen schaduwen doet kleuren fonkelen.

Tegen verslaving en depressie

San Mateo Rio Hondo staat, net als het nabijgelegen dorp San José del Pacífico, bekend als paddogemeente, een plek die vanuit de hele wereld grofweg om drie redenen bezoekers aantrekt: een verlangen naar een spirituele ervaring, een trip voor de lol of genezing van kwalen. Om de eerste reden wordt de paddo in Mexico (een beetje) gedoogd, om de tweede is hij verboden en om de laatste hopen wetenschappers dat het verbod verdwijnt.

Want hoewel onderzoek nooit heeft aangetoond dat de zwammen van het geslacht Psilocybe een ziekte als kanker kunnen genezen, hebben Velásquez’ paddo’s wel degelijk helende eigenschappen. De hallucinaties opwekkende stoffen psilocybine en psilocine kunnen helpen bij het bestrijden van verslaving en depressie, blijkt onder andere uit onderzoek van de Johns Hopkins Universiteit in het Amerikaanse Baltimore.

Dat besef is ook (of eigenlijk: opnieuw) doorgedrongen in Mexico, waar de paddo een langzame maar zekere herwaardering beleeft. Regeringspartij Morena diende vorig jaar een voorstel in om de Psilocybe uit de strafwet te halen. “De uitdaging is om het westerse denken te doorbreken”, zegt parlementariër Armando Contreras aan de telefoon. “De paddo heeft nog steeds dezelfde status als cocaïne en heroïne.”

De afgevaardigde uit Oaxaca wacht op een reactie van de Mexicaanse zorgautoriteit. “Ik ben daar flink aan het lobbyen. Wetenschappers en inheemse gemeenschappen moeten vrij over de paddo kunnen beschikken.” Als de regering groen licht geeft, zou de paddo dit jaar al legaal kunnen worden in Mexico. Een parlementaire meerderheid steunt het voorstel, weet Contreras. Hij droomt zelfs al van een handvol inheemse paddocentra in hoofdstad Mexico-Stad.

Bedevaartsoord voor hippies

Tot het zover is, is genezer Velásquez volgens de wet een crimineel die tot 25 jaar celstraf zou kunnen krijgen. Haar leven omspant de moderne geschiedenis van de paddo, waarin de schimmel transformeerde van een geliefde natuurlijke variant op lsd en een veelbelovend studieobject naar een streng verboden middel. Mexico speelt in dat verhaal een hoofdrol. In een ander bergdorpje, zo’n driehonderd kilometer ten noorden van San Mateo, deelde de inheemse sjamaan María Sabina in 1955 voor het eerst het geheim van de ‘heilige kinderen’ met een westerling.

De Amerikaanse bankier Robert Gordon Wasson besteedde zijn vrije tijd aan een zoektocht naar inheemse paddenstoelenrituelen. In een afgelegen dorp van het Mazateken-volk had hij die zomer beet. Sjamaan Sabina nam hem mee op de reis van zijn leven, een ervaring “die geen antropoloog ooit eerder beleefde”. In het donker, begeleid door haar hypnotiserende stem, ging een luikje in zijn brein open.

Twee jaar later deed hij verslag in het tijdschrift Life. Hij was awestruck, schreef hij, compleet overrompeld. “Het was alsof de muren oplosten en mijn geest een vrije vlucht nam. Hangend in de lucht keek ik uit over eindeloze bergen waarover kamelenkaravanen langzaam voortbewogen.” De woorden ‘bad trip’ kwamen in dat stuk nog niet voor. Het dorp Huautla de Jiménez werd binnen enkele jaren een bedevaartsoord voor (vooral) Amerikaanse hippies. Geruchten dat muzikanten als Jim Morrison, Bob Dylan en John Lennon bij Sabina inspiratie zouden opdoen, droegen bij aan haar wereldfaam. In 1985 stierf ze.

In 1970 zette de Republikein Richard Nixon, midden in de Koude Oorlog, een dikke streep door alle middelen die jonge Amerikanen veranderden in love and peace-propagerende dwarsliggers. Het jaar daarop bestempelden ook de Verenigde Naties de paddo als een verslavende en gevaarlijke drug, vertelt de Mexicaanse mycoloog (schimmelkundige) Laura Guzmán, verbonden aan de Universiteit van Guadalajara. “Mexico verbood uiteindelijk de paddo in 1984, na alle problemen die de hippies met zich meebrachten.” Alleen voor inheems ritueel gebruik geldt in de wet een uitzondering.

Wetenschapper Guzmán kampt nog steeds met de gevolgen. “Het komt voor dat we tijdens veldonderzoek staande worden gehouden door militairen en onze paddenstoelen moeten inleveren.” Onlangs deed de Mexicaanse justitie een beroep op haar expertise: of de paddenstoelen die twee gearresteerde jongeren bij zich hadden van het verboden type waren. “Dat klopt”, schreef ze schoorvoetend in haar rapport. “En het wordt tijd dat het verbod wordt opgeheven”, voegde ze toe. De jongens brachten enkele dagen in de cel door.

Die strijd om de paddo duurt ook voort in bergdorp San Mateo Rio Hondo. Het type toerist waaraan sjamaan Sabina bijna ten onder ging, tart eveneens de gemoedsrust van genezer Velásquez. “Braulia”, zeggen ze tegen haar, “we willen flink gek worden”. Wat zou ze die jongeren graag weren uit haar dorp en enkel nog mensen ontvangen zoals de 94-jarige vrouw met kanker die haar in augustus opzocht. “Ik legde haar in mijn bed. De paddenstoelen deden hun werk.” De vrouw stond de volgende dag op zonder pijn. “Ze zei: ik heb honger, ik wil een taco.”

Reclame op de muur

In San José, een luidruchtige sliert kleine hotels en restaurantjes die pal aan de kronkelende autoweg ligt halverwege Oaxaca-Stad en de Pacifische kust, heeft de backpacker op zoek naar een trip het pleit al gewonnen. Het iets meer afgelegen San Mateo lijkt eenzelfde lot beschoren. Naast de kerk maken psychedelische muurschilderingen reclame voor de paddo. In het natte seizoen, vanaf juni, groeien in de omgeving zeven soorten hallucinogene zwammen. De overheid gedoogt tot nog toe de levendige paddohandel die in de dorpen is ontstaan.

Velásquez ziet zich als de ware hoeder van de paddo en kijkt met afgrijzen naar de hippieachtige nieuwkomers die naast haar huisje een soort jeugdhonk beheren. Daar staat op de muur een schildering van een blowend doodshoofd. De bebaarde Bernardo Flores (34) uit de Mexicaanse deelstaat Puebla komt sinds 2002 in San Mateo. Het kostte hem twee jaar om de krachtige Psilocybe zapotecorum te vinden, vertelt hij. Het was het waard. “Een trip die twaalf uur duurde, wooow.” Zijn ogen glinsteren. “Ik had twee vossen aan weerszijden. Keek ik naar de één, dan groeide de ander. Plotseling hoorde ik gesis, ik was omringd door slangen.”

Net als Wasson destijds werd Flores verliefd op de paddo’s. Zijn zoektocht gaat verder dan de paddotrip, hij arriveerde in het dorp met een boek van de Zwitserse scheikundige Albert Hofmann op zak, pionier in het onderzoek naar tripmiddelen. Flores deelt nu zijn kennis met geestverwanten, zoals de toeristen die deze middag deelnemen aan zijn ‘multi-art jam’. Een jonge Mexicaanse vrouw zet een tatoeage op het been van een Costa Ricaanse toerist. Veertiger Laura uit Italië knuffelt met een Mexicaanse naakthond. Voor wie wil, is er klei en verf – en koekjes met en zonder cannabis.

Microdoses

Onderzoeker Guzmán hoopt dat ruim een halve eeuw na Woodstock en Nixon de paddo eindelijk kan loskomen van die twee extreme imago’s, van levensgevaarlijke drug enerzijds en hippiesymbool anderzijds. Ze zou graag onderzoek doen naar de microdoses van de gedroogde paddenstoel in poedervorm die clandestien op internet worden verkocht. “Er zijn aanwijzingen dat ook kleine doses psilocybine helpen tegen depressie en angst. Maar de wet verbiedt ons om dit te testen.”

Haar collega’s in het buitenland hebben meer geluk. Ze gaan sinds enkele jaren voorop in nieuwe nieuwsgierigheid naar de paddo. In 2019 openden het Imperial College in Londen en de Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit speciale onderzoekscentra. “Twee doses psilocybine verlichten zware depressie gedurende een maand”, stelde die laatste in 2020. De Netflix-documentaire Fantastic Fungi toonde vorig jaar een miljoenenpubliek een nieuwe kant van (magische) paddenstoelen.

Bijna vijftig jaar geleden kwam Velásquez al tot dezelfde inzichten, toen zij als meisje haar eerste hapje paddo nam. Als ze zich slecht voelt, zegt ze, neemt ze een ‘familie’ paddenstoelen. “Voor mijn ogen veranderen ze in personen en geven ze raad.” Ze haalt haar mes door de kokosnoot, stukjes wit vruchtvlees vallen in het teiltje op haar schoot. Alle kennis over de paddo zit in de paddo, zegt ze. “Ze zijn onze meesters, onze therapeuten, onze artsen.”