Met Janez Jansa krijgt de EU een vijand van de vrije pers als voorzitter

Janez Jansa is nog niet bekend onder alle Europeanen, maar lang zal dat vermoedelijk niet meer duren. Donderdag nam de Sloveense premier de fakkel over als tijdelijk voorzitter van de Raad van de Europese Unie, voor de komende zes maanden. Er wordt voor veel heibel gevreesd omdat hij berucht is voor zijn ‘illiberaal’ beleid, wat hij kopieert van zijn vriend Viktor Orbán.

Sinds zijn terugkeer aan de macht in maart 2020, na een turbulente politieke carrière in de dertig jaar van Sloveense onafhankelijkheid, werd Jansa al verschillende keren op de vingers getikt voor zijn aanvallen op de pers. Zo ontnam hij het nationale pers­agent­schap STA zijn overheidssteun, “omdat ze een nationale schande waren” door hun kritiek op zijn functioneren. In maart dit jaar onderbrak hij nog boos een video­conferentie met EU-parlementsleden die hem hierover aan de tand voelden.

De EU heeft gegronde redenen tot bezorgdheid. In eigen land bouwde Jansa een kwalijke reputatie op met zijn persoonlijke aanvallen op journalisten via Twitter. Het leverde hem de bijnaam ‘Maarschalk Twitto’ op, een verwijzing naar dictator Josip Broz Tito (1892-1980), die Joegoslavië tussen WO II en zijn dood met harde hand leidde.

Sloveense journalisten worden er door hem steevast van beschuldigd dat ze fake news verspreiden. Zelfs buitenlandse correspondenten en kranten blijven niet gespaard. Zo tweette Jansa ‘als je een leugen lang genoeg herhaalt, wordt het journalistiek’ in antwoord op een artikel in de Oostenrijkse Kleine Zeitung uit Graz. De Brusselse Politico-journaliste Lili Bayer kreeg van hem de volle laag omdat ze een stuk schreef over de Sloveense persvrijheid. Jansa ging zover dat hij de zender Nova24TV – nauw verbonden aan zijn rechts­-conservatieve Sloveense Democratische Partij (SDS) – Bayer liet aanvallen op hun sociale-media­kanalen.

Mini-Trump

Jansa wordt ook bestempeld als een ‘mini-Trump’, en die vergelijking valt evenmin uit de lucht. Na Trumps verkiezingsnederlaag in november vorig jaar was Jansa de enige EU-leider die openlijk Trumps onbewezen claim van kies­fraude deelde.

Nochtans liet niets vermoeden dat Jansa zijn politieke carrière in deze richting zou duwen. Toen Slovenië zich, op 25 juni precies dertig jaar geleden, afscheurde van Joegoslavië en er een tiendaagse oorlog uitbrak, stond hij op de barricades. Jansa had toen al een helden­status, omdat hij in 1988 met drie anderen opgesloten was geweest door het Joegoslavische regime voor ‘subversieve activiteiten’.

Als dissident journalist had hij sinds halfweg jaren 80 al kritische artikels gepubliceerd over het Joegoslavische leger JNA. Die schreef hij vanuit zijn ervaring als ex-defensie­specialist van de Communistische Partij, die hem begin jaren 80 ontsloeg omdat hij te kritisch was. Sindsdien werd Jansa dikwijls geschaduwd. In ’88 werd hij als burgerrechtenactivist met drie medestanders betrapt in het bezit van een militair document dat was gelekt naar een dissident medium. Het proces van de ‘Ljubljana Vier’ leidde tot protesten die in Slovenië de kiem legden voor de onafhankelijkheidsbeweging. Na zes maanden cel droeg Jansa daar zijn steentje toe bij, eerst als hoofd­redacteur van het blad Demokracija, later als parlementslid.

In de jonge staat wordt Jansa begin ­jaren 90 defensieminister, ­en opnieuw in 2000, om vervolgens voor vier jaar premier te worden in 2004 – het jaar waarin Slovenië toetreedt tot de Europese Unie tijdens de ‘Big Bang’-uitbreiding naar het oosten. In 2012 en ‘13 staat hij opnieuw aan het roer en vaart een centrum­rechtse koers. Maar als zijn regering valt, wordt Jansa gearresteerd wegens corruptie. Er wacht hem twee jaar cel omdat hij en twee medestanders in 2006 bij een defensiecontract voor 2 miljoen euro ‘commissies’ hadden aanvaard van een Fins bedrijf .

Jansa schreeuwt zijn onschuld uit, maar zal negen maanden in de cel zitten voor hij door het Grondwettelijk Hof wordt vrijgelaten en van alle blaam gezuiverd. De ex-premier heeft in de gevangenis een gedaanteverwisseling ondergaan. Hij is nu een bittere, verbeten man die op oorlogspad trekt tegen de oppositie en de pers die hem de grond in boorden. Hij ziet in zijn vroegtijdige val een complot van de vroegere Joegoslavische communisten. De EU, die hem in die tijd negeerde, wordt ook kop van Jut. Hij zoekt daarop toenadering tot de premier van buurland Hongarije, Viktor Orbán.

Propagandamachine

Jansa staat na overleg met Orbán toe dat diens Hongaarse mediagroepen in zijn land actief investeren. Hierdoor verwerft Orbán recht­streekse invloed in Slovenië.

Petra Lesjak Tusek, de voorzitster van de Sloveense Journalisten­vereniging, vertelde onlangs op radio­zender Deutsche Welle hoe Hongaarse media­managers al sinds 2017 werkten aan een media­omgeving die gecontroleerd werd door Jansa’s SDS, zodat hij in 2020 opnieuw aan de macht kon worden gebracht. Naast Nova24TV verspreidden zowel het weekblad Demokracija als meer dan twintig webportalen illiberale ideeën die gemodelleerd zijn naar Orbáns gedachtegoed.

Lesjak Tusek geeft als voorbeeld aanvallen op de Amerikaanse filantroop George Soros, die met zijn Joods-Hongaarse afkomst pro-democratie­bewegingen in Oost-Europa steunt. In hun kolommen worden ook de lgbtq+-­gemeenschap en migranten aangevallen. “Het is in wezen een propaganda­machine”, schreef ze verder in de onafhankelijke Sloveense krant Vecer. “De intentie is om een gevoel te creëren dat deze standpunten alomtegenwoordig zijn.”

Voor Sloveense journalisten is het leven sindsdien nog moeilijker geworden. Enkele grimmige voorbeelden. Demokracija publiceerde een gedicht waarin journalist Primoz Cirman werd bedreigd. Er stond te lezen dat hij zijn “gebroken neus stukje voor stukje zou moeten oprapen”. Op de Facebook-pagina van Nova24TV kreeg columniste Matija Stepisnik het dreigement dat ze een kogel in het hoofd zou krijgen.

Journalistenvereniging Reporters zonder Grenzen (RSF) vreest nu “dat de Sloveense regering profiteert van dit voorzitterschap om inspanningen die de persvrijheid in Europa moeten versterken, te hinderen”. Ze roept de andere EU-lidstaten op tot “waakzaamheid”.

Donderdag kreeg Jansa bezoek van de voltallige Europese Commissie. Zijn tijdelijk voorzitterschap begon met goed nieuws. Als de Europese Raad het goedkeurt, zal Slovenië in de komende zes jaar 2,5 miljard euro – 1,8 miljard euro subsidies en 700 miljoen euro aan leningen – krijgen van het Europese herstelplan.

Controle op EU-subsidies

De Europese openbaar aanklagers (EPPO) zijn niet gerust in die geldstromen. Slovenië is het enige land dat geen magistraten aanduidde voor hun gloednieuwe EU-bureau dat fraude en misbruik van EU-fondsen moet onderzoeken. EPPO-hoofd­aanklager Laura Codruta Kövesi waarschuwt voor de gevolgen. “Ik zie Slovenië als groot risico, omdat EU-geld er zal blijven vloeien”, zei ze aan Politico. “En ons beheer en controle­systeem voor EU-fondsen zal eronder lijden.”

Gevreesd wordt ook dat Jansa de strafprocedure tegen Hongarije, die al loopt sinds 2018 wegens ‘zware inbreuken op Europese waarden’, zal proberen te vertragen. In het EU-parlement werden daarover al vragen gesteld, maar de meerderheid is er aan handen en voeten gebonden. Jansa’s SDS is nog steeds lid van de Europese Volks­partij (EVP), die na het recente vertrek van Orbáns partij in maart er al een nieuwe kopzorg bij heeft.

Uros Esih, columnist van de Sloveense krant Delo, schrijft dat er met Jansa slechts één zekerheid is: ‘Er zullen de komende zes maanden permanente spanningen zijn tussen het Sloveense voorzitterschap en de Europese instel­lingen.’